1.
1808 tarihinde ilan edilen sened-i ittifak ile başlayıp günümüze kadar devam etmektedir. ıı. mahmut döneminde, alemdar mustafa paşa tarafından hazırlanan sened-i ittifak, merkezî otoriteyi taşrada hâkim kılmak için rumeli ve anadolu âyanları ile osmanlı devleti arasında 29 eylül 1808de imzalandı. osmanlı'da sened-i ittifak ile türk tarihinde ilk defa devlet iktidarı sınırlandırıldığından, bu belge türk tarihinde ilk "anayasal belge" kabul edilmektedir. abdülmecit döneminde 3 kasım 1839 tarihinde mustafa reşit paşa tarafından hazırlanan tanzimat fermanı ilan edildi. bu ferman ile padişah, fermanda ilân edilen ilkelere ve konulacak kanunlara uyacağına yemin etti. tanzimat fermanı'nın tamamlayıcısı ve pekiştiricisi olan ıslahat fermanı, abdülmecit tarafından 1856 yılında "ferman" olarak ilan edildi. tanzimat döneminde yetişen ve genç osmanlılar olarak bilinen aydın ve yazarlar, avrupa'dan etkilenerek meşrutiyet yönetimini savunmaya başladılar ve meşrutiyeti ilan ettirmek için abdülaziz’i tahttan indirerek, yerine ıı. abdülhamit’i getirdiler. 23 aralık 1876'da mithat paşa’nın hazırladığı kanun-i esasi ilan edilerek meşrutiyete geçildi. kanun-i esasî, şekli kritere göre bir anayasa olarak kabul edilmektedir. türk tarihinin ilk anayasası olan ve 12 bölüm ile 119 maddeden oluşan kanun-i esasî'nin 113. maddesi gereğince, padişah olağanüstü durumlarda anayasa'yı askıya alabilirdi. ıı. abdülhamit, 1877 yılında rus savaşlarını (93 harbi) neden göstererek anayasa'yı askıya aldı. 1908 yılındaki askeri ayaklanma sonucu ıı. abdülhamit, 1876 anayasası'nı tekrar yürürlüğe koydu ve böylece ıı. meşrutiyet dönemi başladı. 1909 yılında 31 mart vakası'nın meydana gelmesinden sonra tahttan indirilen ıı. abdülhamit'ten sonra 1909 yılında anayasa'da önemli değişiklikler yapıldı. bu değişikliklerle 1876 anayasası, meşruti bir parlamenter monarşi anayasası haline geldi.
osmanlı devleti'nin ı. dünya savaşı'nda yenilmesinden sonra 16 mart 1920’de istanbul'un işgal edilmesiyle, osmanlı meclis-i mebusan'ı 18 mart 1920 son kez toplandı ve çalışmalarına ara verdi. damat ferit paşa 11 nisan 1920’de meclis-i mebusan'ı feshettirdikten sonra, 23 nisan 1920’de ilk büyük millet meclisi, ankara'da toplandı. meclis, 20 ocak 1921 tarihinde teşkilât-ı esasîye kanunu kabul etti. türkiye cumhuriyeti'nin tek yumuşak ve tek çerçeve anayasası olan teşkilât-ı esasîye kanunu'nda yapılan değişikliklerle devletin rejimi, dini, dili, başkenti, başkanı gibi unsurlar belirlendi. 1876 kanun-i esasîsi resmen ilga edilmeyişi, 1921 teşkilât-ı esasîye kanunu'nun da yeni bir devletin ihtiyaçlarını karşılayacak derecede ayrıntılı olmayışından dolayı, ikinci dönem türkiye büyük millet meclisi, yeni bir anayasa yapma sorunuyla karşı karşıya kaldı. yeni teşkilât-ı esasîye kanunu (1924 anayasası), 20 nisan 1924 günü kabul edildi. 1924 anayasası, güçler birliği (yasama, yürütme, yargı) bakımından 1921 anayasası'na göre daha esnek ve parlamenter rejime yönelik atılmış önemli bir adımdır. bu anlamda 1924 anayasası'nın kuvvetler birliği görevler ayrılığı ilkesini benimseyen meclis hükûmeti sistemi ile parlamenter sistem arasında karma bir hükûmet sistemi kurduğu söylenebilir. 1924 anayasası, 1961 yılına kadar yürürlükte kaldı.
27 mayıs 1960 tarihinde, millî birlik komitesi adında bir grup subay yönetime el koydu. yeni bir anayasa yapılması için kurucu meclis kurularak, yeni anayasa bu meclise hazırlatıldı. 9 temmuz 1961 tarihinde halkoylaması yapıldı ve oylama sonucunda %61,5 ile 1961 anayasası kabul edildi. türkiye'de 1960’ların sonlarına doğru siyasal şiddet olaylarının artması ve bunların engellenememesi sonucu 12 mart 1971 tarihinde genelkurmay başkanı ve kuvvet komutanları, dönemin başbakanı demirel’i istifaya zorladılar. demirel'in istifa etmesiyle ordu desteğinde bir "partiler üstü” hükûmet kuruldu ve anayasa'da değişiklik yapıldı. 12 mart muhtırasının beklenen sonuçları vermemesinden dolayı 12 eylül 1980 yılında ordu yönetime el koydu. 29 haziran 1981'de çıkarılan kanunla bir anayasa yapmak için "kurucu meclis" oluşturuldu. millî güvenlik konseyi ve danışma meclisinden oluşan bu meclis, hazırladığı anayasa'yı 7 kasım 1982 yılında halkoyuna sundu. %91,37 ile anayasa kabul edildi ve yayımlandı.
osmanlı devleti'nin ı. dünya savaşı'nda yenilmesinden sonra 16 mart 1920’de istanbul'un işgal edilmesiyle, osmanlı meclis-i mebusan'ı 18 mart 1920 son kez toplandı ve çalışmalarına ara verdi. damat ferit paşa 11 nisan 1920’de meclis-i mebusan'ı feshettirdikten sonra, 23 nisan 1920’de ilk büyük millet meclisi, ankara'da toplandı. meclis, 20 ocak 1921 tarihinde teşkilât-ı esasîye kanunu kabul etti. türkiye cumhuriyeti'nin tek yumuşak ve tek çerçeve anayasası olan teşkilât-ı esasîye kanunu'nda yapılan değişikliklerle devletin rejimi, dini, dili, başkenti, başkanı gibi unsurlar belirlendi. 1876 kanun-i esasîsi resmen ilga edilmeyişi, 1921 teşkilât-ı esasîye kanunu'nun da yeni bir devletin ihtiyaçlarını karşılayacak derecede ayrıntılı olmayışından dolayı, ikinci dönem türkiye büyük millet meclisi, yeni bir anayasa yapma sorunuyla karşı karşıya kaldı. yeni teşkilât-ı esasîye kanunu (1924 anayasası), 20 nisan 1924 günü kabul edildi. 1924 anayasası, güçler birliği (yasama, yürütme, yargı) bakımından 1921 anayasası'na göre daha esnek ve parlamenter rejime yönelik atılmış önemli bir adımdır. bu anlamda 1924 anayasası'nın kuvvetler birliği görevler ayrılığı ilkesini benimseyen meclis hükûmeti sistemi ile parlamenter sistem arasında karma bir hükûmet sistemi kurduğu söylenebilir. 1924 anayasası, 1961 yılına kadar yürürlükte kaldı.
27 mayıs 1960 tarihinde, millî birlik komitesi adında bir grup subay yönetime el koydu. yeni bir anayasa yapılması için kurucu meclis kurularak, yeni anayasa bu meclise hazırlatıldı. 9 temmuz 1961 tarihinde halkoylaması yapıldı ve oylama sonucunda %61,5 ile 1961 anayasası kabul edildi. türkiye'de 1960’ların sonlarına doğru siyasal şiddet olaylarının artması ve bunların engellenememesi sonucu 12 mart 1971 tarihinde genelkurmay başkanı ve kuvvet komutanları, dönemin başbakanı demirel’i istifaya zorladılar. demirel'in istifa etmesiyle ordu desteğinde bir "partiler üstü” hükûmet kuruldu ve anayasa'da değişiklik yapıldı. 12 mart muhtırasının beklenen sonuçları vermemesinden dolayı 12 eylül 1980 yılında ordu yönetime el koydu. 29 haziran 1981'de çıkarılan kanunla bir anayasa yapmak için "kurucu meclis" oluşturuldu. millî güvenlik konseyi ve danışma meclisinden oluşan bu meclis, hazırladığı anayasa'yı 7 kasım 1982 yılında halkoyuna sundu. %91,37 ile anayasa kabul edildi ve yayımlandı.
devamını gör...
2.
konuyla ilgili olarak bülent tanör'ün "anayasal gelişme tezleri" (yky, istanbul: 2018) kitabı bu alandaki temel kaynaklardan biridir. anayasal gelişme tezleri 100 yılı aşkın bir süreyi kapsayan anayasal gelişmelerimiz konusunda önerilmiş çözümlerin bir dökümünü sunar. ancak, bu döküm basit bir sergilemeden ibaret sayılamaz, çünkü "anayasal gelişme tezi"yle anlatılmak istenen sadece anayasa gelişmeleriyle ilgili yorumlar değildir. "anayasal" ifadesinin anayasayı aşan, toplumsal ve siyasal gelişmeleri de içine alan bir anlamı ve kapsamı vardır. bu nedenle, ele alınan görüşlerin aktarılmasında sadece hukuki değil, bu görüşlerin çerçevesini oluşturan toplumsal ve siyasal yorumlara da yer verilmiştir.
devamını gör...
3.
bence ek olarak; bülent tanör'ün "osmanlı türk anayasal gelişmeleri" ve "iki anayasa" kitapları da temin edilip okunmalıdır.
hatta "anayasal gelişme tezleri" bu iki kitap okunduktan sonra okunmalıdır zira öncelikle tarihsel gelişim süreci "osmanlı türk anayasal gelişmeleri" kitabında gayet güzel anlatılır.
"iki anayasa" ise 61 ve 82 anayasalarının mukayesesi üzerine kuruludur lakin bu anayasalara karşı verilen toplumsal ve siyasi refleksleri de gayet güzel anlatır.
zaten "anayasal gelişme tezleri" sonradan derlenmiş bir eserdir ve bu ikisinden sonra okursanız daha tamamlayıcı bir nitelik arz eder diye düşünüyorum.
tabi şu ķısım önemli; bülent tanör hocanın dili ve anlatımı durudur. hukukçu olmayanların anayasal gelişim süreçlerini hem hukuki hem toplumsal yönden idraki açısından, bir anayasa profesörünün gözünden okuması şanstır. sürekli bir kavram bombardımanı altında kalmazsınız. işin teknik boyutu sizi yıpratmaz. misal iki anayasa kitabında nükteli bir anlatımı vardır ki, bu seyrek bulabileceğiniz bir güzelliktir.
bülent hoca çok önemli bir değerdi, ona reva görülenler ise başka bir başlığın konusu.
hatta "anayasal gelişme tezleri" bu iki kitap okunduktan sonra okunmalıdır zira öncelikle tarihsel gelişim süreci "osmanlı türk anayasal gelişmeleri" kitabında gayet güzel anlatılır.
"iki anayasa" ise 61 ve 82 anayasalarının mukayesesi üzerine kuruludur lakin bu anayasalara karşı verilen toplumsal ve siyasi refleksleri de gayet güzel anlatır.
zaten "anayasal gelişme tezleri" sonradan derlenmiş bir eserdir ve bu ikisinden sonra okursanız daha tamamlayıcı bir nitelik arz eder diye düşünüyorum.
tabi şu ķısım önemli; bülent tanör hocanın dili ve anlatımı durudur. hukukçu olmayanların anayasal gelişim süreçlerini hem hukuki hem toplumsal yönden idraki açısından, bir anayasa profesörünün gözünden okuması şanstır. sürekli bir kavram bombardımanı altında kalmazsınız. işin teknik boyutu sizi yıpratmaz. misal iki anayasa kitabında nükteli bir anlatımı vardır ki, bu seyrek bulabileceğiniz bir güzelliktir.
bülent hoca çok önemli bir değerdi, ona reva görülenler ise başka bir başlığın konusu.
devamını gör...