1.
yıldızımız güneş'in yaklaşık 4,5 milyar yıl sonraki durumu.
tüm yıldızlar doğar, büyür ve ölür. bazılarının, daha doğrusu çok büyük kütleli olanların yaşamı evren ölçeğinde oldukça kısayken, küçük kütleli yıldızlar çok daha uzun süre yaşamlarına devam ederler.
güneş büyük bir yıldız değildir. o nedenle yaşamı milyarlarca yıllar mertebesindedir. şu anda yaklaşık 4,5 milyar yaşında ve sistemimiz içerisinde bambaşka bir sürpriz gerçekleşmezse bir bu kadar yıl daha yaşayacağını hesaplayabiliyoruz.
***
bütün yıldızlar, çekirdeklerinde hidrojen yakarak enerji üretirler ve bu sayede ışık saçarlar. güneş için de durum aynıdır. ancak elbette yıldız dediğimiz şey sadece bir plazma küresidir ve sınırlı yakıtı bulunur. günün birinde çekirdekteki hidrojen biter.
hidrojeni yakmaktan kastımız aslında şudur: burada bildiğimiz anlamda, mesela kâğıt yakmak gibi kimyasal bir yanma olmaz. bu nükleer bir yanmadır. 4 hidrojen atomu, yüksek sıcaklık ve basınç koşulları altında birbiriyle kaynaştırılır ve ortaya 1 helyum atomu çıkar. 4 hidrojenin toplam kütlesi, 1 helyumun kütlesinden daha fazladır. aradaki fark enerji olarak açığa çıkar. *
çekirdekteki hidrojenler bitince yıldız ne yapar? bu kez helyumları birbiriyle birleştirerek karbon atomu oluşturmaya başlar. eğer yıldızın kütlesi büyükse bu süreç demir elementine kadar sürer. eğer güneş boyutlarında bir yıldızdan bahsediyorsak, süreç helyumu karbona dönüştürme evresinde tıkanır. zira bu atom çekirdeği kaynaştırma işlemleri, atom numarasının artmasıyla birlikte çok daha yüksek sıcaklıklara ihtiyaç duyan bir süreçtir. oysa küçük yıldızlarda bu koşullar gerçekleşmez ve yıldızın yapısında birtakım değişimler başlar.
***
yıldızların ölüm süreci başlayana kadar olay, kütle çekiminin yıldızın enerji üretimiyle ortaya çıkan ışınım basıncıyla dengede tutulmasıdır. bu 2 kuvvetten biri içeriye, yıldızın merkezine doğru, diğeri dışarıya, uzaya doğrudur. dengede oldukları sürece sorun yoktur. yakıtın bitmesiyle denge bozulur. ışınım basıncı ortadan kalkar. kütle çekimi baskın hale gelir ve yıldızı oluşturan maddeler onun merkezine doğru çekilir. bu durum kısa süreliğine bir farklılık yaratır: merkezde sıcaklık, normalde olduğundan daha yükseğe fırlar. bu ani sıcaklık artışı, helyumu karbona çevirmek için gereken daha yüksek sıcaklığı sağlamış olur. böylece yıldız çok kısa bir süreliğine helyumu "yakar".
ancak bunlar olurken, yıldızın görünüşü de değişir. içeriye doğru çöken çekirdeğe karşılık, yıldızın zarf dediğimiz dış yüzeyi genişlemeye başlar. güneş için bu durum, merkür, venüs ve dünya'nın yörüngelerinin, güneş'in içerisinde kalması anlamına gelir.
genişleme, yoğunluğun ve dolayısıyla sıcaklığın azalması demektir. sıcaklık azalması yıldızın rengini kırmızıya doğru çevirir. karşımızda eskisine kıyasla iyice genişlemiş ve yine eskisine kıyasla rengi kızarmış bir yıldız vardır artık. buna kırmızı dev denir. işte güneş'in merkezinde hidrojeni bittiğinde başına gelecek olan budur.
***
olay bununla kalmaz. helyumun bir anda bir süreliğine yanması için gerekli şartlar oluşmuş olsa da bu durum çok uzun sürmez. uzun sürmediği için yıldızın enerji üretim mekanizması yeniden kesintiye uğrar ve kütle çekimi yeniden baskın hale gelir. artık çöküşü durduracak bir şey kalmamıştır. yıldızın çekirdeği kendi üzerine büyük bir hızla çöker. dış zarf ile içte çökmekte olan çekirdek arasında kısa süreliğine bir boşluk oluşur. dış zarf da çekirdeğin üzerine çökmek isterken, çekirdekte oluşan şok dalgaları bunu engeller ve yıldızın zarfı büyük bir patlamayla uzaya dağılır. geriye bir gezegenimsi bulutsu ve çekirdekten geriye kalan beyaz cüce kalır. güneş'in ömrünün en son aşaması budur. beyaz cüce de -eğer yeterli zamanı olursa, yani evren o kadar uzun süre "hayatta" kalırsa- zamanla soğur ve soğuk, kara bir cüceye dönüşür.
işte size güzel bir gezegenimsi bulutsu:
görselin kaynağı
güneş ve kırmızı dev karşılaştırması:
görselin kaynağı
tüm yıldızlar doğar, büyür ve ölür. bazılarının, daha doğrusu çok büyük kütleli olanların yaşamı evren ölçeğinde oldukça kısayken, küçük kütleli yıldızlar çok daha uzun süre yaşamlarına devam ederler.
güneş büyük bir yıldız değildir. o nedenle yaşamı milyarlarca yıllar mertebesindedir. şu anda yaklaşık 4,5 milyar yaşında ve sistemimiz içerisinde bambaşka bir sürpriz gerçekleşmezse bir bu kadar yıl daha yaşayacağını hesaplayabiliyoruz.
***
bütün yıldızlar, çekirdeklerinde hidrojen yakarak enerji üretirler ve bu sayede ışık saçarlar. güneş için de durum aynıdır. ancak elbette yıldız dediğimiz şey sadece bir plazma küresidir ve sınırlı yakıtı bulunur. günün birinde çekirdekteki hidrojen biter.
hidrojeni yakmaktan kastımız aslında şudur: burada bildiğimiz anlamda, mesela kâğıt yakmak gibi kimyasal bir yanma olmaz. bu nükleer bir yanmadır. 4 hidrojen atomu, yüksek sıcaklık ve basınç koşulları altında birbiriyle kaynaştırılır ve ortaya 1 helyum atomu çıkar. 4 hidrojenin toplam kütlesi, 1 helyumun kütlesinden daha fazladır. aradaki fark enerji olarak açığa çıkar. *
çekirdekteki hidrojenler bitince yıldız ne yapar? bu kez helyumları birbiriyle birleştirerek karbon atomu oluşturmaya başlar. eğer yıldızın kütlesi büyükse bu süreç demir elementine kadar sürer. eğer güneş boyutlarında bir yıldızdan bahsediyorsak, süreç helyumu karbona dönüştürme evresinde tıkanır. zira bu atom çekirdeği kaynaştırma işlemleri, atom numarasının artmasıyla birlikte çok daha yüksek sıcaklıklara ihtiyaç duyan bir süreçtir. oysa küçük yıldızlarda bu koşullar gerçekleşmez ve yıldızın yapısında birtakım değişimler başlar.
***
yıldızların ölüm süreci başlayana kadar olay, kütle çekiminin yıldızın enerji üretimiyle ortaya çıkan ışınım basıncıyla dengede tutulmasıdır. bu 2 kuvvetten biri içeriye, yıldızın merkezine doğru, diğeri dışarıya, uzaya doğrudur. dengede oldukları sürece sorun yoktur. yakıtın bitmesiyle denge bozulur. ışınım basıncı ortadan kalkar. kütle çekimi baskın hale gelir ve yıldızı oluşturan maddeler onun merkezine doğru çekilir. bu durum kısa süreliğine bir farklılık yaratır: merkezde sıcaklık, normalde olduğundan daha yükseğe fırlar. bu ani sıcaklık artışı, helyumu karbona çevirmek için gereken daha yüksek sıcaklığı sağlamış olur. böylece yıldız çok kısa bir süreliğine helyumu "yakar".
ancak bunlar olurken, yıldızın görünüşü de değişir. içeriye doğru çöken çekirdeğe karşılık, yıldızın zarf dediğimiz dış yüzeyi genişlemeye başlar. güneş için bu durum, merkür, venüs ve dünya'nın yörüngelerinin, güneş'in içerisinde kalması anlamına gelir.
genişleme, yoğunluğun ve dolayısıyla sıcaklığın azalması demektir. sıcaklık azalması yıldızın rengini kırmızıya doğru çevirir. karşımızda eskisine kıyasla iyice genişlemiş ve yine eskisine kıyasla rengi kızarmış bir yıldız vardır artık. buna kırmızı dev denir. işte güneş'in merkezinde hidrojeni bittiğinde başına gelecek olan budur.
***
olay bununla kalmaz. helyumun bir anda bir süreliğine yanması için gerekli şartlar oluşmuş olsa da bu durum çok uzun sürmez. uzun sürmediği için yıldızın enerji üretim mekanizması yeniden kesintiye uğrar ve kütle çekimi yeniden baskın hale gelir. artık çöküşü durduracak bir şey kalmamıştır. yıldızın çekirdeği kendi üzerine büyük bir hızla çöker. dış zarf ile içte çökmekte olan çekirdek arasında kısa süreliğine bir boşluk oluşur. dış zarf da çekirdeğin üzerine çökmek isterken, çekirdekte oluşan şok dalgaları bunu engeller ve yıldızın zarfı büyük bir patlamayla uzaya dağılır. geriye bir gezegenimsi bulutsu ve çekirdekten geriye kalan beyaz cüce kalır. güneş'in ömrünün en son aşaması budur. beyaz cüce de -eğer yeterli zamanı olursa, yani evren o kadar uzun süre "hayatta" kalırsa- zamanla soğur ve soğuk, kara bir cüceye dönüşür.
işte size güzel bir gezegenimsi bulutsu:
görselin kaynağı
güneş ve kırmızı dev karşılaştırması:
görselin kaynağı
devamını gör...
2.
güneşin sonu sonsuz karanlık
devamını gör...