hun imparatorluğu

hunların ilk yerleşim yeri, sarı nehrin hemen kuzeyidir. daha sonra orhun-selenga ırmaklarıile türklerin kutlu saydıkları ötügen bölgesi merkez olmak üzere geniş bir alana yayılmışlardır.
ilk imparatorteoman'dır. çin teoman'dan illallah edecek, hun akınlarını önlemek amacıyla 10 bin km'lik bir yapı olan çin seddini inşa etmeye başlayacaktır.
teomanı yani babasını öldürüp lider olan mete ise önemli başarılar kazanacak; doğu asya'da iki devlet arasında imzalan il büyük anlaşma olanpaiteng anlatmaşını imzalayacaktır. herşey çinli prensesi yatağına almasıyla değişecek artık hum imparatorluğunda çin hakimyeti başlayacaktır.
mete öldükten sonra yerine oğlu ki-ok geçecektir. ki-ok çinlilere yapmış olduğu bir saldırıda çin sarayını yakacak ; ancak babasının düştüğü aptallığa düşerek yine çinli prensesle evlenme gafletinde bulunacaktır. böylece çin hun arasında barış rüzgarları eserken ,çinliler alttan alttan ,sinsice hun tarzı örgütleceklerdir.
bu saatten sonra çinliler hunlar üzerinde etkili olmaya başlayacaklardır.

i.ö. 53’te hunların başında bulunan ho-han-yeh çin’e bağlılığını sunmuş.
ancak kardeşi çi-çi,
-bireh lanet gelsin senin bağlılığına biz türküz olum...malmısın çinlere boyunmu eğeceğiz demiş...
hun devleti’nin batısında da egemenliğini ilan ederek harekete geçmiştir. böylelikle hun devleti fiilen doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştır.. batıda oldukça önemli başarılar elde eden çi-çi’ye karşı çin ile ittifak yapan ho-han-yeh nihayet, çinlilerin desteği ile i.ö. 36’da çi-çi’yi iyi bir bok yediğini düşünerek ortadan kaldırmıştır.
bundan sonra hunlar asla iflah olmayacaklar kuzey ve güney hunları olarak varlıklarını korumaya çalışırken çin saldırılarının hedefi olacaklarıdır..
çin kuklası olan tanhulular başa gelecek, buna karşı isyanlar çıkacak, çin son tanhu’yu hapsederek, hun ülkesini 5 eyalete bölecek çinli valilerin yönetimine bırakacaktır....
işte böylelikle çin hükümdarlığı son bulacaktır.
kaynak: bizdosyalar.nevsehir.edu.tr...

batılı arkadaşlara anlatmakta zorlandığım imparatorluktur. hun imparatorluğu'ndan her bahsedildiğinde, batılılıların aklına attila geliyor. bizim asya hun dediğimize ise onlar xiongnu diyorlar çincesiyle. tarih ile ilgilenen biri için bu ayrım çok da bir sıkıntı yaratmasa da, okumaya yeni başlayanlarda çeşitli kafa karışıklıklarına yol açtığını görüyorum. bence türkler olarak şu batı-doğu hun ayrımını batı dünyasının tedavülüne bir şekilde eklememiz lazım.

avrupa hun imparatorluğu için, hükümdarının adı attila değil atilla'dır. yabancılar attila derler çünkü kendi kaynaklarında atila yazar. çağdaş romalı yazarlar, en ünlüsü priskos gibi, adını anlamlandırmadıkları için duydukları haliyle kaydetmişlerdir. atilla adının anlamı idilli-idil'den olan demektir. idil nehri kastediliyordur (bkz: idil nehri). atilla adı o dönemin lehçesine göre olan halidir.

ilgi alanım olmayan asya hun imparatorluğu için ise hükümdarının adı mete han değil bahadır han'dı derler. çin kayıtlarında geçen  mo-du han adının aslında bogadur'un bozuk yazılışı olduğu, bogadur'un da o dönem lehçesinde bahadır anlamına geldiğini anlatırlar tanıdığım ve okuduğum konunun uzmanları.

bugün hunlar hakkında bilinenlerin çoğu şey; m.ö 135 yılında doğup m.ö. 86' da ölen çinli tarihçi sima qian'ın yazdıklarından kaynaklanıyor.

(bkz: xioungnu'lar)

türklerin orta asyada kurduğu ilk büyük teskilatlı türk imparatorluğu.
çin seddi hun akınlarından korunmak için yapılmıştır.
en önemli hükumdarı mete (mouton) handır
babasını öldürup tahta geçmistir.
şanlı türk ordusunun temelini atmıştır.(mö. 209)
oğuz kağan destanı hunlara aittir.

orta asya'da ve avrupa'da devlet kuran türk boyudur. osmanlı hanedanı dışında türklerin başında hüküm süren en uzun ömürlü ve en önemli hanedan hunlardır.(asya hun imparatorluğu, 436 yıl) onları dört önemli topluluk olarak ele alabiliriz.
asya(büyük) hun imparatorluğu'nun en önemli lideri mete han
batı hun imparatorluğu'nun en önemli hükümdarı panu
avrupa hun imparatorluğu'nun en önemli lideri atilla
ak hun(eftalit) imparatorluğu'nun kurucusu ve en önemli lideri aksuvar
tarihteki kurulmuş olan hun imparatorlukları ve bu imparatorlukların egemen oldukları alanlar/bölgeler