1.
özel göreliliğe göre paradoks olmayan ve zamanın gözlemciye göre değiştiğini gösteren düşünce deneyi.
görelilikte, referans sistemi kavramı önemlidir. referans sistemleri eylemli ya da eylemsiz olabilir.
***
eylemsiz referans sistemini, newton'ın 1. yasası ile tanımlamak mümkündür. fakat önce 2. yasayı kısaca hatırlayalım.
2. yasa f = m.a olarak özetlenebilir. yani bir cisim üzerine uygulanan kuvvet, cismin kütlesi ile, hareket ederken sahip olduğu ivmenin çarpımına eşittir. cisme etkiyen kuvvet 0 oldukça (f = 0) formül gereği cismin ivmesi de sıfır demektir. zira kütlesi sıfır olamaz. bunun anlamı; eğer cisim duruyorsa, üzerine bir kuvvet etkimedikçe durmaya, hareket ediyorsa da hareket etmeye devam edecek demektir ve bu hareketin hızı, ivme 0 olduğundan, sabit olacaktır. bu da zaten bizi 1. yasaya götürür.
özel görelilikteki tüm referans sistemleri eylemsizdir.
eylemli referans sistemi, ivmeli hareket eden sistemdir. genel görelilikte eylemli sistemler de bulunur.
***
gelelim paradoks olmayan paradoksumuza.
ali ve ayşe adlı ikizlerimiz var. ali'yi ışık hızının %99'u ile uzaya gönderelim. kardeşi dünyada kalsın. ali uzayda bu hızla 7 sene dolaşıp döndüğünde, kardeşi ayşe, ali'ye göre 50 yıl yaşlanmış olur.
önce işe ayşe'nin, yani dünyada kalan kardeşin gözünden bakalım. ona göre ali, kendisinden hızlı bir şekilde uzaklaşmıştır. şimdi ali'nin gözünden düşünelim. ona göre de ayşe, kendisinden yüksek bir hızla uzaklaşmış gibi görünmektedir. yani hangi kardeşin gözünden, daha doğrusu hangi referans sisteminden olaya baktığınız önemlidir. paradoksal durum bu noktada ortaya çıkar. zira hangi kardeşin gözünden baktığınıza bağlı olarak, yaşlanma durumunun da değişeceğini düşünebilirsiniz.
***
yukarıda bahsettiğim önemli bir nokta vardı: ikizler paradoksu, özel görelilikle ilgili bir düşünce deneyidir ve özel görelilikte yalnızca eylemsiz referans sistemleri bulunur. bu paradoksu çözmek için, ali ve ayşe'nin bulunduğu sistemlerin, birbirine göre sabit hızla hareket eden referans sistemleri olduğunu düşünmemiz gerekir. dolayısıyla dünyada kalan ayşe'nin eylemsiz bir sistemde olduğunu düşünebiliriz.
ali ise ışık hızına yakın şekilde seyahat ettiğinden, onun bulunduğu sistem eylemsiz değildir. bu nedenle olaya, eylemsiz sistemdeki ayşe'nin gözünden bakmamız gerekir. ali, yüksek bir hızla seyahat ettiğinden, zaman onun için daha yavaş akacaktır. bu nedenle de ali daha yavaş yaşlanacaktır. ancak her iki kardeş, olaya kendi referans sistemi içinden baktığından, iki taraf da yaşadıkları her şeyi normal zamanlı yaşadıklarını algılayacaktır. yani 2 kardeşin gözünden de kendileri için zaman, aynı şekilde geçmiştir.
görelilikte, referans sistemi kavramı önemlidir. referans sistemleri eylemli ya da eylemsiz olabilir.
***
eylemsiz referans sistemini, newton'ın 1. yasası ile tanımlamak mümkündür. fakat önce 2. yasayı kısaca hatırlayalım.
2. yasa f = m.a olarak özetlenebilir. yani bir cisim üzerine uygulanan kuvvet, cismin kütlesi ile, hareket ederken sahip olduğu ivmenin çarpımına eşittir. cisme etkiyen kuvvet 0 oldukça (f = 0) formül gereği cismin ivmesi de sıfır demektir. zira kütlesi sıfır olamaz. bunun anlamı; eğer cisim duruyorsa, üzerine bir kuvvet etkimedikçe durmaya, hareket ediyorsa da hareket etmeye devam edecek demektir ve bu hareketin hızı, ivme 0 olduğundan, sabit olacaktır. bu da zaten bizi 1. yasaya götürür.
özel görelilikteki tüm referans sistemleri eylemsizdir.
eylemli referans sistemi, ivmeli hareket eden sistemdir. genel görelilikte eylemli sistemler de bulunur.
***
gelelim paradoks olmayan paradoksumuza.
ali ve ayşe adlı ikizlerimiz var. ali'yi ışık hızının %99'u ile uzaya gönderelim. kardeşi dünyada kalsın. ali uzayda bu hızla 7 sene dolaşıp döndüğünde, kardeşi ayşe, ali'ye göre 50 yıl yaşlanmış olur.
önce işe ayşe'nin, yani dünyada kalan kardeşin gözünden bakalım. ona göre ali, kendisinden hızlı bir şekilde uzaklaşmıştır. şimdi ali'nin gözünden düşünelim. ona göre de ayşe, kendisinden yüksek bir hızla uzaklaşmış gibi görünmektedir. yani hangi kardeşin gözünden, daha doğrusu hangi referans sisteminden olaya baktığınız önemlidir. paradoksal durum bu noktada ortaya çıkar. zira hangi kardeşin gözünden baktığınıza bağlı olarak, yaşlanma durumunun da değişeceğini düşünebilirsiniz.
***
yukarıda bahsettiğim önemli bir nokta vardı: ikizler paradoksu, özel görelilikle ilgili bir düşünce deneyidir ve özel görelilikte yalnızca eylemsiz referans sistemleri bulunur. bu paradoksu çözmek için, ali ve ayşe'nin bulunduğu sistemlerin, birbirine göre sabit hızla hareket eden referans sistemleri olduğunu düşünmemiz gerekir. dolayısıyla dünyada kalan ayşe'nin eylemsiz bir sistemde olduğunu düşünebiliriz.
ali ise ışık hızına yakın şekilde seyahat ettiğinden, onun bulunduğu sistem eylemsiz değildir. bu nedenle olaya, eylemsiz sistemdeki ayşe'nin gözünden bakmamız gerekir. ali, yüksek bir hızla seyahat ettiğinden, zaman onun için daha yavaş akacaktır. bu nedenle de ali daha yavaş yaşlanacaktır. ancak her iki kardeş, olaya kendi referans sistemi içinden baktığından, iki taraf da yaşadıkları her şeyi normal zamanlı yaşadıklarını algılayacaktır. yani 2 kardeşin gözünden de kendileri için zaman, aynı şekilde geçmiştir.
devamını gör...
2.
albert einstein 1905 yılında yayımladığı genel görelilik kuramında, zamanın mutlak kesinlik belirtmediğini ortaya koymuştur. aynı zamanda albert einstein, uzay ve zamanın birbiriyle bağlantılı olduğundan ve kütle çekiminin zamanı değiştirebileceğinden de bahsetmiştir. kütle çekimi arttıkça zaman daha hızlı ilerleyecektir; aynı şekilde kütle çekimi azaldıkça zaman daha yavaş ilerleyecektir.
x ile y aynı gün ve aynı saatte doğan iki kardeş yani ikizdir. kardeşlerden y bir kara delik çevresinde uzay aracıyla yolculuk yapmaktadır (kara delik bilinen en yüksek kütle çekim kuvvetinin bulunduğu yerdir). x ise yolculuk yapmamaktadır. y’nin kara deliğin etrafında geçirdiği 7 saat, dünya’daki x için 50 saat gibi bir zamana denk gelecektir. basit bir hesap ile y’nin kara deliğin etrafında 7 yıl geçirdikten sonra dünya’ya tekrar dönüşünde kardeşi x için 50 yıl geçmiş olacaktır. yani x 50 sene, y ise 7 sene yaşlanmış olacaktır.
x ile y aynı gün ve aynı saatte doğan iki kardeş yani ikizdir. kardeşlerden y bir kara delik çevresinde uzay aracıyla yolculuk yapmaktadır (kara delik bilinen en yüksek kütle çekim kuvvetinin bulunduğu yerdir). x ise yolculuk yapmamaktadır. y’nin kara deliğin etrafında geçirdiği 7 saat, dünya’daki x için 50 saat gibi bir zamana denk gelecektir. basit bir hesap ile y’nin kara deliğin etrafında 7 yıl geçirdikten sonra dünya’ya tekrar dönüşünde kardeşi x için 50 yıl geçmiş olacaktır. yani x 50 sene, y ise 7 sene yaşlanmış olacaktır.
devamını gör...
3.
interstellar filmindeki durumdur.
devamını gör...
4.
özel izafiyetin ünlü kuramlarından biridir. ikizlerden biri uzay gemisine binip gider. geriye döndüğünde kendisi bir yaş almışken, dünyada kalan kardeşi dede olmuştur. tabi ki hıza bağlı olarak.
devamını gör...
5.
2 birbiri ile eş canlılardan (ikizlerden) birisi dünya üzerinde yaşamına devam edecek ve diğeri uzayda bir aracın içerisinde hayatına devam edecek olursa belirli bir süre içerisinde hem görünüş hem de yaş olarak uzayda bulunan ikizin daha genç ve dinamik olduğu gözlemlenecektir. bunun sebebi ise cisimlerin zamanda yarattığı dalgalanmalardan ötürüdür, yani dünya zaman çizgisini kütlesi fazla olduğu için roketten daha fazla eğer ve bu zamanın daha çabuk akmasına neden olur. uydularda ve roketlerde bulunan atomik saatler ile test edilmiş ve onaylanmıştır.
devamını gör...
6.
bilim camiasının en meşhur düşünce deneylerinden biri olan ikizler paradoksu, hızın zaman üzerindeki etkisini çok iyi açıklar. izafiyet ve görelilik konularına değinen bu paradoks sandığınızdan daha karmaşık.
diyelim ki 2 ikizden birini, ışık hızının %99.9 hızındaki rokete koyup uzaya gönderdik. diğer ikiz ise dünyada kalacak. dünyada kalan kız, uzaya çıkan ikizin büyük bir hızda kendisinden uzaklaştığını görecek. yani dünyadaki ikize göre, uzaya çıkan ikiz hızla gezegenimizden uzaklaşıp gitmiş olacak.
ancak işler bu kadar basit değil. roketteki ikiz uzay aracının penceresinden bakınca dünyanın kendisinden hızla uzaklaştığını görecek. peki ya gerçekten hareket eden kim? kim gerçekten uzaklaşıyor?
"tabii ki uzaydaki ikiz hareket ediyor" derseniz yanılırsınız. gezegenimiz kendi etrafında ve güneş etrafında dönüyor. güneş ise galaksi merkezinin etrafında dönüyor. galaksimiz ise henüz bilinmeyen bir güç tarafından çevredeki galaksilerle beraber bilinmeyen bir yere çekiliyor. üstelik evrenin kendisi de hareket halinde, evren yapılan araştırmalara göre daima genişliyor.
yani tüm evrende gerçekten de sabit bir nokta yoktur, her şey hareket halindedir. kısacası roket de dünya da inanılmaz bir hızda hareket ediyor. peki ya her 2 ikiz de hareket ediyorsa uzay aracı 5 yıl sonra dünyaya dönünce ne olacak?
devamını gör...
7.
gözlemde gerçekleşen zamanın akış hızındaki değişimin hareketli nesnenin hızının büyüklüğünün bir sonucu olarak hesaplanması ve kalıcı bir durum olduğunun kabul edilmesi sonucu ortaya çıkan bir çelişkidir.
3 yıldır üzerinde çalıştığım metodolojinin de çıkış noktası ve şu an çatır çatır anti-tez yazabileceğim bir konudur. onun yerine evrensel gözlem metodunu oluşturmayı tercih etmekteyim.
benim deyceklerim bu kadar.
3 yıldır üzerinde çalıştığım metodolojinin de çıkış noktası ve şu an çatır çatır anti-tez yazabileceğim bir konudur. onun yerine evrensel gözlem metodunu oluşturmayı tercih etmekteyim.
benim deyceklerim bu kadar.
devamını gör...
8.
ikizler paradoksu
genel görelilik kurâmına yön vermiş deneydir.
tamamen aynı özellik ve görünüşe sahip ikiz kardeşlerin birinin dünyada, diğerinin uzayda kalışı sonrası dünyada kalanın uzaya gidenden daha hızlı yaşlandığını saptayan ikilemdir.
bunun sebebi zamanın dünyada ve uzayda aynı hızda akmıyor oluşu düşüncesidir.
zamanın aynı hızda akmaması ise yer çekiminden kaynaklı olsa gerek.*
genel görelilik kurâmına yön vermiş deneydir.
tamamen aynı özellik ve görünüşe sahip ikiz kardeşlerin birinin dünyada, diğerinin uzayda kalışı sonrası dünyada kalanın uzaya gidenden daha hızlı yaşlandığını saptayan ikilemdir.
bunun sebebi zamanın dünyada ve uzayda aynı hızda akmıyor oluşu düşüncesidir.
zamanın aynı hızda akmaması ise yer çekiminden kaynaklı olsa gerek.*
devamını gör...
9.
üstad christopher nolan filmi interstellar'da da bu konuya benzer bir konu işlenen, fiziksel kıyas.
filmde adam uzaya gidip zamandan muaf kalırken dünyaya döndüğünde kızı murphy ölümde döşeğinde yatıyor.^^
yerçekimi yoksa neden yaşlanalım ve ölelim ki?
filmde adam uzaya gidip zamandan muaf kalırken dünyaya döndüğünde kızı murphy ölümde döşeğinde yatıyor.^^
yerçekimi yoksa neden yaşlanalım ve ölelim ki?
devamını gör...
10.
zamanın dünyada ve uzayda farklı olduğunu denemek/ anlamak amacı ile yapılan, genel görelilik teorisi ile doğrudan ilgili olan teoridir.
ikizlerden biri uzayda yaşlanmazken dünyada kalan ikiz ondan daha çabuk yaşlanır. çünkü yaşlılık dediğimiz şey yerçekiminden ibarettir, gibi duruyor.
stephen hawking imzalı ceviz kabuğundaki evren adlı kitapta şöyle anlatılan paradokstur.
görelilik kuramında, her gözlemcinin kendi zaman ölçüsü vardır.
bu da ikizler paradoksuna yol açabilir.
ikizlerden biri (a). ışık hızına (c) yakın bir hızda ilerlediği bir uzay yolculuğuna çıkarken, ikizi (b) dünyada kalır.
zaman, (a)'nın hareketi nedeniyle. dünyada kalan ikizin algıladığından daha yavaş ilerler. böylece uzay yolcusu (a2) geri döndüğünde, ikizinin (b2) kendisinden daha fazla yaşlandığını görecektir.
her ne kadar genel mantığa aykırı gönünse de, bir dizi deney, yolculuğa çıkan ikizin gerçekte gençleşeceğini ima etmektedir.
ikizlerden biri uzayda yaşlanmazken dünyada kalan ikiz ondan daha çabuk yaşlanır. çünkü yaşlılık dediğimiz şey yerçekiminden ibarettir, gibi duruyor.
stephen hawking imzalı ceviz kabuğundaki evren adlı kitapta şöyle anlatılan paradokstur.
görelilik kuramında, her gözlemcinin kendi zaman ölçüsü vardır.
bu da ikizler paradoksuna yol açabilir.
ikizlerden biri (a). ışık hızına (c) yakın bir hızda ilerlediği bir uzay yolculuğuna çıkarken, ikizi (b) dünyada kalır.
zaman, (a)'nın hareketi nedeniyle. dünyada kalan ikizin algıladığından daha yavaş ilerler. böylece uzay yolcusu (a2) geri döndüğünde, ikizinin (b2) kendisinden daha fazla yaşlandığını görecektir.
her ne kadar genel mantığa aykırı gönünse de, bir dizi deney, yolculuğa çıkan ikizin gerçekte gençleşeceğini ima etmektedir.
devamını gör...
11.
ananın babanın beyaz olduğu bir dünyada ikizlerden birinin beyaz diğerinin siyahi olması nasıl mümkün olabilir?
devamını gör...
12.
genel görelilik kurâmını destekler ve hatta kanıtlar nitelikte olan deney/paradoks.
ikiz kardeşlerden tekini uzaya gönderip diğerinin dünyada kalışı sonucu uzaya gidenin çok yaşlanmadığı, dünyada kalanın çöktüğü gözlemlenmiştir.
bir mesele daha var ki bu sefer de uzaya giden dünyada kalsın, dünyadaki uzaya gitsin, eski haline dönebilir mi?
buna göre anlıyoruz ki yaşlanmak denen dipsiz kuyu bir yerçekiminden ve zamandan ibâret.
bu deney tamamen aynı özelliklere sahip olan ikizlerden birinin uzaya gönderilmesi ve diğerinin de dünya üzerinde kalması sonucu aralarındaki görünüm farkının zamana bağlı olarak nasıl değiştiği düşüncesi üzerine ortaya çıkarılmıştır.
ikiz kardeşlerden tekini uzaya gönderip diğerinin dünyada kalışı sonucu uzaya gidenin çok yaşlanmadığı, dünyada kalanın çöktüğü gözlemlenmiştir.
bir mesele daha var ki bu sefer de uzaya giden dünyada kalsın, dünyadaki uzaya gitsin, eski haline dönebilir mi?
buna göre anlıyoruz ki yaşlanmak denen dipsiz kuyu bir yerçekiminden ve zamandan ibâret.
bu deney tamamen aynı özelliklere sahip olan ikizlerden birinin uzaya gönderilmesi ve diğerinin de dünya üzerinde kalması sonucu aralarındaki görünüm farkının zamana bağlı olarak nasıl değiştiği düşüncesi üzerine ortaya çıkarılmıştır.
devamını gör...
"ikizler paradoksu" ile benzer başlıklar
ikizler burcu
134