panoptikon

ingiliz jeremy bentham'ın 1785'te tasarlamış olduğu konsept bir hapishane modelidir. aşağıdaki resimden de görebileceğiniz üzere bu modelde gardiyanlar bütün hücreleri ve mahkumların aynı anda (burası gerçekten önemli) neler yaptığını denetleme şansına sahiptir. bu sebepten dolayı panoptikon, michel foucault'un bedenlerin disiplini ve güç merkezi ile alakalı tezlerinde oldukça önemli bir yer tutmaktadır. bununla paralel olarak hapishanenin doğuşu kitabında bu modelden sıklıkla bahsedilmektedir.

edit: düzeltme için aşağıdaki tanımı yapan yazara teşekkür ederim.

gözlem mekanizmasından ziyade, bir denetim biçimidir; olanı gören göz değil, ideali yaptıran bir sistem. mahkumlar bu sistemde her an, her saniye olması gerektiği gibi davranmaya bir nevi zorlanmıştır.

oz lan bu.

uysal organlar, yönetimsellik, disiplinin içselleştirilmesi..

fabrikada bir heyula dolaşıyor, jeremy bentham'ın heyulası.

ne bileyim ben mimari tasarım deyince selim bey beni fabrikaya götürecek gözlerim bağlı şekilde sonra ben makinenin çevresinin değişimine inanamayacağım ve selim beye sarılarak ağlayacağım sanmıştım gökyüzü desenli boktan led tavanın altında.

ama öyle olmadı elbette, küçük bir pencere yapıldı tam koridoru gören asma kata. şair ruhlu müdürümüz seslendi marx gibi işçi sınıfına;

"pencere en iyisi pencere
işçi sınıfını izlerim
dört duvarı göreceğime."

bakın bu toplum bilimciler bilmem kaç yıl önce evde otururken aklına bir fikir gelip kendisinden yıllar sonra gelen insanların hayatını zora sokan pezevenkler aslında.
şimdi o önü ayna arkası cam pencereden bizi izliyor müdür ve biz onun orada olup olmadığını bilemediğimiz için her zaman tetikte çalışıyoruz.

aslında hapishanedeyiz ama biz adına fabrika diyoruz, sabah sekiz akşam on kaldığımız bu yerin adına. gerçekten bunu nasıl kabul ediyoruz ben de bilmiyorum gönüllü kulluk iliklerimize kadar işlemiş durumda.