şeyh bedreddin isyanı

şeyh bedreddin 1356 yılında doğan âlim, mutasavvıf ve halk ayaklanması önderidir. tam adı simavna kadısıoğlu şeyh bedreddin mahmud'tur. çok yerde hatta mısır'da bile eğitim gören bedreddin, ibn arabî'nin vahdet-i vücûd öğretisinin etkisiyle, allah ve doğanın aynı olgunun farklı görünümleri olduğu inancına vardı. doğaya özgü mutlak birliğin, insana birbirinden ayrılmaz madde ve ruh biçiminde göründüğünü savundu. kıyamet, cennet ve cehennem kavramlarını reddederek; bunları günlük yaşamı yorumlamaya dönük simgeler saydı. siyasî öğretisine göre; kadınlar dışında her şey ortak mal sayılmalıydı.

batı anadolu ve balkanlar'da 1416 yazından kışına kadar süren bir halk isyanıdır. esasen başlaması fetret devrinin bitişi (1413) zamanına denk düşer. çelebi mehmet tahta tek başına oturduktan sonra merkezi idareyi yeniden oturtmaya, sünniliği resmi kültür olarak öne çıkarmaya, yerel beylikler ve bağlı devletler üzerinde yeniden denetim sağlamaya yöneldi. işte bu politikalardan duyulan hoşnutsuzluk, şeyh bedreddin ile müritleri börklüce mustafa aydın ve torlak kemal'in başını çektiği bir isyana dönüştü.

şeyh bedreddin musa çelebi'nin kazaskeriydi. ı.mehmed bir taraftan kardeşinin çıkardığı isyanla uğraşırken bir taraftan da bu isyanla uğraşıyordu. mustafa çelebi isyanının bastırılmasından sonra, sultan şeyh bedreddin'e bir miktar maaş bağlayarak onu iznik'e sürdü. burada görünüşte dini-tasavvufi bir örgütlenme yapıyor ama gerçekte siyasi bir oluşum peşinde olduğu anlaşılmaktaydı. kısa zaman da çok sayıda mürit ve sempatizan kitlesi oluşturdu. halifelerinden börklüce mustafa'yı aydın civarında faaliyetler yapmakla görevlendirdi. ve nihayet ilk isyanı börklüce ardından torlak kemal gerçekleştirdi. bu isyanlar bastırılmış, bu esna da şeyh bedreddin'de rumeli'de isyan etmişti.

eflak prensi mirçêa tarafından da desteklenen şeyh ve adamları osmanlı kuvvetleriyle dağıtılmış ve şeyh esir edilmişti. ı.mehmed'in isteği doğrultusunda ulemadan bir heyet kurulmuş ve onun hakkında ki kararı bu heyet belirlemiştir. bu heyet ölümüne karar verdi ve 18 aralık 1416'da şeyh bedreddin serez'de idam edildi.

bu isyan ı.mehmed(çelebi)(bkz: ı.mehmed) zamanında çıkan iki isyandan ikincisidir. ilki, 1415 yılında timur'un ankara savaşı sonrası yanında götürdüğü bayezid oğlu mustafa'nın timur oğlu şahruh tarafından serbest bırakılmasıyla ortaya çıkmıştır. ikisi de başarılı şekilde imha edilmiştir. şeyh bedreddin'in müritleri 17. yüzyıla kadar türk topraklarında var olmuşlardır.


not: şeyh bedreddin diye bir başlık zaten var ancak isyanına özel bir başlık açmak istedim, zira açılmayı hak edecek kadar önemli bir isyandır.

şeyh bedreddin isyanı; fetret devrinde ortaya çıkan, osmanlı devletinin beşinci padişahı çelebi mehmet(1. mehmet) döneminde bastırılan bir iç isyandır. bu ayaklanmanın lideri dede sultan lakaplı şeyh bedreddin, 1356 yılında doğan âlim, mutasavvıf ve halk ayaklanması önderidir. tam adı simavna kadısıoğlu şeyh bedreddin mahmud'tur. mısır da dahil birçok yerde dini eğitim gören simavna kadısıoğlu şeyh bedreddin, muhyiddin ibnü'l-arabinin vahdet-i vücud öğretilerinden etkilenerek ene-l hak (tanrı, insanın içindedir) düşüncesini benimsedi ve o dönemde sosyalizmi savundu. şeyh bedreddin, aynı zamanda padişah adaylarından musa çelebi'nin de kazaskeriydi. şeyh bedreddin'in torlak kemal ve börklüce mustafa gibi önemli müritleri vardı. halk önderi şeyh bedreddin alevi-bektaşi, devlet otoritesi 1. mehmet çelebi ise sünniliği temsil ediyordu. şeyh bedreddin isyanının bastırılmasından sonra aleviliğin etkisi kırıldı, sünniliğin otorite sağlandı. ünlü sosyalist yazar nazım hikmet ran, şeyh bedrettin destanı adlı şiirinde bu tarihi olayı işler.
ilgili linkler:
1) turktarihim.com/seyh-bedret...
2) indyturk.com/node/62736/hab...
3) hayatinici.com/amp.html%3fy...
4) bilimvegelecek.com.tr/index...