üçüncü halin imkansızlığı ilkesi

üçüncü şıkkın imkansızlığı ilkesi, akli bir ilke olarak “birbirinin karşıtı iki olanak arasında bir üçüncünün yeri yoktur” kuralını ifade etmektedir. ‘atılan üçüncü, üçüncüyü dışta bırakma prensibi’ gibi isimlerle de anılmaktadır.

bu ilke şu şekilde ifade edilebilir: “iki çelişik ifadeden biri doğru ise öteki zorunlu olarak yanlıştır. iki çelişik ifade arasında üçüncü bir hal/imkân yoktur. a ile a olmayan arasında herhangi bir üçüncü ihtimalin bulunması mümkün değildir. diğer bir ifadeyle, bir şey ya vardır, ya yoktur, bunun ortası olamaz. bu ilke özdeşlik ve çelişmezlik ilkelerinin bir türevi olarak veya çelişmezlik ilkesinin daha özel bir şekli olarak görülebilir.

üçünü halin imkânsızlığı ilkesinin formel ifadesi “ya a’dır ya da a değildir” ve sembolik gösterimi de (pv~p) şeklindedir. bu ilkeyle bir önermenin ya doğru ya da yanlış olabileceği vurgulanmaktadır.
çelişmezlik ilkesi ile sınırları çizilen düşünme evreni (a ve a olmayandan oluşur), aynı zamanda üçüncü şıkkın imkansızlığı ilkesini de ortaya koymaktadır.

o zaman üçüncü halin imkânsızlığına uyan en keskin tüketici ayrım “olan” ile olmayan” veya “varlık” ile “yokluk” arasındaki ayrımdır. yalnız önermelerde dikkat edilmesi gereken nokta olumludaki yargının olumsuzda inkâr edilmesiyle ancak oluşacak olan iki çelişik önerme çiftinin sadece “varlık-yokluk” ölçütünde evreni ikiye böleceğidir. karşıt önermeler “varlık-varlık” veya “yokluk-yokluk” bildirdiği için çelişki oluşturmazlar ve sadece iki seçenek sanarak evereni tüketemezler. mesela, “tüm insanlar canlıdır” ve “hiçbir insan canlı değildir” karşıt önermeleri aslında “canlı olmayan insan yoktur” ve “canlı olan insan yoktur” diyerek birlikte doğru olamayan ama birlikte yanlış olabilen bir ayırım getirmişlerdir. bir başka deyişle öznelerinin niteliği değiştiği ve yüklemleri “yokluk-yokluk” arasında olduğu için üçüncü halin imkânsızlığına tam olarak uymazlar. diğer karşıt çiftte de aynı durum gözlenebilir. çünkü mesela, “bazı insanlar doktordur” ile “bazı insanlar doktor değildir” önermeleri aslında “doktor olan en az bir insan vardır” ve “doktor olmayan en az bir insan vardır” diyerek yine hem öznelerinin niteliğini değiştirmiş hem de yüklemlerini “varlık-varlık” arasında oluşturmuştur.

üçüncü şıkkın imkânsızlığı ilkesi, iki hakikat değerli mantıkta, doğru-yanlış çiftine uygulandığında kendisini gösterir. diğer bir ifadeyle, üçüncü şıkkın imkânsızlığı ilkesi daha çok bu uygulama ile tanınır. iki değerli mantık ile kastedilen “doğru ile yanlıştan başka doğruluk değerine yer vermeyen mantık dizgesi”dir. yani, iki değerli mantık sistemine göre bir şey ya doğrudur ya da yanlıştır. aristoteles şöyle ifade ediyor: “tasdik veya inkâr gerekli olarak doğru veya yanlıştır.” bir önerme ya doğrudur ya yanlıştır. ikisi arasında üçüncü bir hal olamaz.

gerek matematik ve gerekse mantıkta saçmaya indirgeme yolu ile yapılan ispatta dayanılan ilke budur. bu yolla yapılan ispatın esası şudur: ispatı istenen bir iddianın veya önermenin çelişiğinin yanlış olduğu gösterilerek onun doğruluğunu hükmetmektir.

klasik ya da modern mantığın diyalektik kutupları arasında kalan değerleri yok hükmünde kabül etmektir.

bu ara değerlerin varlığı esasen her iki mantıkta da inkar edilen bir şey değildi . yani o artı ve eksi kutup arasında başka bir şeyler vardı ama ciddiye alınamayacak kadar küçük hatta nüans denilen farklardı.

amma gelinen noktada çok değişkenli ya da namı diğer kırçıl ya da gavurcası fuzzy mantığın da , kurt gödel mantığı da diyen var her neyse işte , kullanıma sokulması ile o nüansların azıcık, ufacık, mini minnacık eh, bi dereceye kadar değil de big bang'e bile sebebiyet verebilecek kadar etkili olabileceği kabul edilmeye başlandı.

en nihayetinde big bang'den önce ne vardı diye sorarsan herkes buna kaos diyor. e peki o kaosun, nihayetinde böylesine muhteşem bir evren meydana çıkmışsa big bang öncesinin çok gereksiz olduğu da düşünülemez bu anlamda. yani fuzzy mantığa göre bu puslu ve kimsenin düşünmeye gerek görmediği şeyler esas veri bile olabilir.