dede korkut hikayeleri

diğer adıyla dede korkut (bkz: oğuzname)leri de diyebiliriz. konusunu oğuz boylarının kahramanlıklarından alan hikayelerdir. bu hikayelerin 15-16.yüzyılda yazıya geçirildiği kabul edilir. günümüzde ortaya çıkmış 3 nüshası vardır. hikayeler nazım nesir karışık şekilde yazılmıştır. eser bir giriş ve 12 müstakil hikayeden oluşur. bu hikayeler, oğuzların siri derya (seyhun) boylarında vatan tuttukları çağlara ve daha batıya gelerek azerbaycan ve doğu anadolu'da büyük bir devlet kurdukları akkoyunlular devrine ait olayların izlerini taşır.

düzeltme: hikayeleri yerine menkıbeleri demek daha doğru olacaktır.

hikaye türü daha yokken başvurulan yazılardır. edebiyatta önemli bir yeri vardır. nazım ve nesir karışıktır. on iki tane eserden olusur ve bu hikayelerin anlatıcısı anlaması zor olmayacaktır ki dede korkuttur.
duzeltme: nazım ve nesir derken hem kafiyeli dizeler bulunur hem de düz yazıya da yer verilir demek istiyorum.

türk edebiyatının destan geleneğinden halk hikayeciliğine geçiş dönemi eseri olan hikayeler. türk boylarının, azerbaycan ve kafkasya yörelerindeki yerleşme, yurt kurma ve akınlarını konu alır. bu hikayeler, 15. yüzyılda yazıya geçirilebilmiştir.

oğuz türklerinin bilinen en eski epik destansı hikâyeleri. destandan halk hikâyeciliğine geçiş olarak değerlendirilir. türkler için islâmiyet öncesi ve sonrası döneme ilişkin özelliklere de yer verdiğinden bu anlamda da bir geçiş eseridir.

hikâyelerde genellikle kahramanlık, aşk ve savaş konuları işlenir. oğuzların yaşam biçimi ve diğer boylarla ilişkisi anlatılır. gerçeküstü motifler de hikâyelerde yer alır. çocuklara isim verme işinin, onların gösterdiği kahramanlıklara göre gerçekleştirildiği anlaşılır anlatımlardan. döneme ait geleneklere değinmesi bakımından oldukça kıymetli eserlerdir.

dede korkut, hikâyelerin anlatıcısıdır. kopuz eşliğinde anlattığı hikâyelerini dua ile sonlandırır.

***

nesir ve nazımın karışımı şeklinde yazılmıştır. xv. yüzyılın ikinci yarısına ait olan türkçenin tüm özelliklerini gösterir. hikâyelerin orijinali sözlü anlatıma dayandığından zamanla değişimlere uğramış ve orijinalinden sapmıştır.

***

önsöz ve 12 hikâye bulunur içerisinde.

1 - dirse han oğlu boğaç han
2 - salur kazan’ın evinin yağmalanması
3 - kam büre beg oğlu bamsı beyrek
4 - kazan bey’in oğlu uruz bey’in tutsak olması
5 - koca duha oğlu deli dumrul
6 - kanlı koca oğlu kan turalı
7 - kazıcık koca oğlu yiğenek
8 - basat’ın tepegöz’ü öldürmesi
9 - begin oğlu emren
10 - uşun koca oğlu seğrek
11 - salur kazan’ın tutsak olup oğlu uruz’un çıkardığı hikâyesi
12 - iç oğuz'a taş oğuz asi olup beyrek’in ölmesi

bunlardan sadece 6 tanesi vatikan yazmalarında yer alır.

dede korkut anlatmaları sözlü kültür ortamında üretilmiştir. kökenleri orta asya türk destanlarına kadar uzanır. daha sonra anadolu'ya gelen türkler yerleşik hayata geçince anlatmaları halk hikayelerine dönüştürmüştür. yazıya geçirildiği dönem de tam bu geçiş dönemidir. onun için içinde hem destan hem halk hikayesi özelliklerini görebiliriz. 2019 yılında 3. nüshasının bulunduğu prof. dr. mmetin ekici tarafından bilim dünyasına duyurulmuştur. türkmen sahra nüshası denilen bu nüshada salur kazan'ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi adı verilen bir boy daha vardır. bununla birlikte bilinen boy sayısı 13'e yükselmiştir.

dede korkut hikayeleri dresden, vatikan ve günbend olmak üzere üç yazması vardır. ıçinde bir ön söz ile on iki hikayeden oluşur. halk ağzından derlenerek yazıya geçirilmiştir. halkın ortak malı da denilebilir. eserin tam adı "kitab-ı dedem korkut âla lisan-ı tâife-i oğuzhan" dır. doğaüstü varlıklara yer verilmesi bakımından bu hikayeler destan karakteri taşımaktadır. nazım ve nesir karışık yazılmaları, kısa olmaları, ayrıntılar üzerinde durmamaları bakımından da halk hikayesi karakteri taşımaktadır. bundan dolayı dede korkut hikayeleri destan döneminden halk hikayeciliği dönemine geçişin ilk örneğidir.

türk gelenek ve kültürünü yansıtan en önemli eserdir. çocuklara ilkokul çağından itibaren okutulması veya okunması gereken eserler olduğunu düşünüyorum. maalesef ki müfredatta böyle önemli bir esere oldukça yer verilmiyor.

bir ara tobb kuşe kağıt baskılı iki ciltlik (hem tıpkı basım hem de hikayelerin dilimize çevirilişinin yer aldığı) kitapları mail attığınızda gönderiyordu. tabii bölümümden ötürü de elimde pek çok varyantı da vardı zira bu harika kitaplar başucumda bulunur. kesinlikle kültürümüz adına okunması az buçuk da olsa bilinmesi taraftarıyım.

zamanında çoğu kişiyi korkuttuğu için az okunan kitap... şaka bir yana, zamanında ki anadolu beylikleri hakkında belirli hikayeler anlatır. günümüzde bu biraz daha masallaşmıştır. orijinal hali biraz daha katıdır.

dede korkut hikayeleri(kitab-ı dedem korkut), oğuz türkleri'nin yaşantılarını anlatan, toplamda on iki hikayeden oluşan bir hikayeler topluluğu olup ilgili eserin başkahramanı dede korkut'tur. dede korkut hikayeleri'nin dresden, vatikan ve günbed olmak üzere üç nüshası vardır. dede korkut hikayeleri, türk gelenek ve göreneklerini anlatan en önemli eserdir ve nazım(şiir) ile nesir(düz yazı) karışık yazılmıştır. dede korkut hikayeleri'ndeki tarihi olayların yaşandığı yıllar 12., 13., 14., ve 15. yüzyıllardır.