holy spider

böyle bir film kısmı izaha muhtaç kaldı. şöyle ki görsel olarak sert ve çarpıcı sahne bol. yer yer kalabalığın da dahil olduğu pek çok sekansta aleni bir horgörü göze çarpıyor. teknik açıdan iran'da çekilmesi gerçekten zor kısımlar vardı yani, bunu belirtmiş olayım.

içerik olaraksa sayın miko'nun belirttiği gibi seyirciye "durum böyle böyle, siz anlayın" diyor filmin çoğunluğu. her ne kadar filmden çıkarılması gerekeni (ya da yönetmenin çıkarılmasını umduğu şeyleri) görmek kolay olsa da bu, sivri bir dille yapılmıyor. gerçek olaydan uyarlanmış olması da belgesele yaklaşan bu tavrı güçlendiren unsurlardan biri olmuş - ki bunu filme gitmeden önce bilmiyordum.

açıkçası bunu sonda görmek de hoşuma gitti. hatta bana kalırsa film yaptığı en belirgin eleştiriyi bu "gerçek olaylardan uyarlanmıştır" ibaresini filmin başı yerine sonunda göstermesiyle yapmış bile denebilir. "böyle bir düzen var ve bu bir kurgu falan değil" diyerek. yine de hayat kadınlarının hayatının rahatlıkla gözden çıkarılmasını, yalnızca cinayet gibi "ondan bile" daha korkunç bir günah söz konusuysa önem kazanan bir mevzu gibi göstermesi hoşuma gitmedi. tabii gerçekten iran'da durum bu olabilir, bundan bahsetmiyorum. bunu izleyicinin çıkaracağı bir izlenim olarak göstermesi biraz problemli. yönetmenin varlığını hissettirebileceği yönlerden biri bu olabilirdi mesela, olmamış.

bir iran filmine göre oldukça sert ve cüretkar bir film olan holy spider, 2000-2001 yılları arasında 16 kadın fahişeyi katleden saeed hanaei'nin hikâyesine dayanıyor.
kurbanlarına bıraktığı işaretle "kutsal örümcek" olarak tanımlanan, üç çocuklu bir aile babası, dindar bir şii ve savaş gazisi olan hanaei, sıradan bir inşaat işçisi ve son derece normal bir insandır. film boyunca seri katilin ev yaşamını, çocuklarıyla ve eşiyle olan ilişkisini, arkadaşlarıyla muhabbetini izliyoruz ve görüyoruz ki saeed bazı cinayetlerde tecavüze yeltenme bağlamında gitgeller yaşasa da ne bir sapık ne de onulmaz bir sadisttir.
hannah arendt'in eichmann'a yaklaşımındaki gibi saeed'de şeytani ve uğursuz bir derinlik aramak beyhudedir. ortada dehşet verici biçimde normal olan biri vardır ve arendt'in yıllar önce adını koyduğu kötülüğün sıradanlığıdır bu.
nasıl ki eichmann nazi partisinin programını bilmiyor ve kavgam'ı da okumamışsa saeed de belli ki kur'an'ı hiç okumamıştı ve tüm dini bilgisi kulaktan dolma fıkhi malumatlara dayanıyordu. zira ancak bu boyutta bir cehalet, saeed'in kendini hakikatin temsilcisi ve kutsal adaletin sağlayıcısı yerine koymasına neden olabilirdi.
saeed, kadınları o derekeye düşüren sebeplere, yoksulluğu üreten sisteme değil de bizzat kadınlara savaş açmıştı ve adaleti savunmasız kadınları boğarak sağlayabileceğini vehmediyordu.
akıl ve izandan yoksun bir iman, onu ruhsuz ve kalpsiz biri haline getirmiş, daha da ötesi kesin inançlı bir ölüm makinesine dönüştürmüştü. saeed'in ana hedefi cennete gitmekti. bunu da literal yaklaşımla ele alınan bazı ayetlerle cihad algısı, kahramanlaştırılan bazı tarihi figürler üzerinden de şehitlik bilinci oluşturup karanlık dehlizlerine salındığı şehri ahlaksızlık ve kötülükten arındırarak kazanmayı düşünüyordu. saeed uç bir örnek değil maalesef. islam dünyası, içinde düşünce barındırmayan duygular üzerinden fikirsiz bağlılıklar yaratılarak zihni iğdiş edilmiş, bir makineye dönüştürülmüş sözüm ona cennet yolcusuyla dolu maalesef.

katilin yöntemlerini ve kim olduğunu, nasıl yaşadığını baştan itibaren bildiğimiz için daha çok cinayetleri neden işlediğine ve yakalanıp yakalanmayacağına odaklanıyoruz. bu da filmi sıradan bir polisiye-gerilim filmi olmaktan çıkarıp iran'daki molla rejimini sorgulayan ve toplum eleştirisi yapan gerilim dozu yüksek bir film haline getiriyor. topluma dair eleştiri daha çok, yakalanması sonrasında katilin halk kahramanı ilan edilerek serbest bırakılması için kampanya başlatıldığı süreçte yapılıyor. 16 kadının katilini büyük bir iştiyakla destekleyen halk onu allah adına şehri fuhşiyattan temizleyen bir mücahit olarak görüyor. saf cehalet ve pürüzsüz kötülük halkın bu tutumunda da tüm çıplaklığıyla ortaya çıkıyor.

iran rejimine ve kadına yönelik baskıcı tutumuna yönelik eleştirel yaklaşım ise cinayetleri soruşturan ve çözmek için kendini yem olarak kullandırmaktan çekinmeyen kadın gazeteci rahimi üzerinden getiriliyor.
bekar bir kadının iran islam cumhuriyet'inde otel odası kiralayamaması, çalıştığı gazetenin patronu tarafından tacize uğrayıp üstüne bir de iftira atılarak işten kovulması, aynı şekilde polis tarafından kötü kadın muamelesi görüp tacize uğraması, gece dışarı çıktığında fahişe olarak algılanarak kovalanması ortadoğu'da kadın olmanın zorluklarını gösteren detaylar olarak dikkat çekiliyor. rahimi bir anlamda güçlü karakteri, cesareti ve kararlılığıyla son dönemde iran rejimine karşı başlayan protestolarda öncülük eden kadınları sembolize ediyor.

iran asıllı yönetmen ali abbasi, filmde hakim rolündeki karaktere, fuhşun dini değil toplumsal bir sorun olduğunu ve yoksulluğun kadınları buna zorladığını söyletip sistemin içinde iyi insanların da olduğu imasında bulunarak dengeyi korumaya çalışsa da bu, filmin çok sert bir sistem eleştirisi olmasını engelleyemiyor.
filmin gerilim atmosferi, cinayetlerin işlenmesindeki rahatsız edici sertliği, bazı sahnelerdeki çıplaklık dozu ve gerilimi yükseltmede önemli rol oynayan etkileyici müziği, filmi klasik iran filmlerinden ayıran bir rol oynuyor.
oyuncuların inandırıcılığı ise filmin meselesini inandırıcı ve ikna edici kılıyor. iran izin vermediği için ürdün'de çekilen filmin uluslararası pek çok ödül alan yönetmeni ali abbasi ve cannes film festivali'nden en iyi kadın oyuncu ödülüyle dönen zar amir ebrahimi ölüm tehditleri almaktan bu nedenle kurtulamadı. film derdini çok etkili anlatabildiği için iran'da yasaklandı ve filme katkısı olan herkes seyahat yasağına uğradı ve film rejim tarafından salman rushdie'nin şeytan ayetlerikitabına benzetildi.

öncelikle katilimiz ile başlayalım. belli ki içerisinde yaşadığı kötü hayat koşulları, savaş vb durumlar sebebi ile psikolojisi bozulmuş ve hatta delirmiş. yaptığı işe ve kendisine saygısını yitirmiş ve hatta hayattaki amacını bile bilmiyor. ama yozlaşmış bir yönetim altında yaşaması, radikal dini inançları olması ve bunun içerisinde yaşadığı toplumda normal olması gibi sebepler doğrultusunda kendine yaşadığı kutsal şehri sex işçilerinden temizlemek gibi kendince ilahi bir amaç belirliyor. böylece cinayetlere başlıyor. fakat tam da beklendiği üzere toplumun radikal kısmı bu cinayetlere karşı çıkmak yerine tam olarak desteklemeyi seçiyor. hatta devlet yetkilileri de adama her türlü kolaylığı sağlıyor. muhtemelen gazeteci kadın olmasa idam bile edilmeyecekti. fakat yozlaşmış yönetim için bir radikalin ölmesi veya yaşaması da çok önemli değil. bu nedenle son ana kadar siyasi ve idari yönetim katili desteklese de en son idam etmek zorunda kalıyor.

gelelim katilin ailesine. filmin başlarında katilin eşi aldatıldığından endişe duyuyor ama sonra kocasının katil olduğunu öğrenince şaşırtıcı bir biçimde onu desteklemeye ve arkasında durmaya devam ediyor. çünkü kadında aynı katil gibi radikal. hatta kendi çocuğuna da bu radikal fikirleri aşılayıp kocasının yaptıklarından övgü ile bahsediyor. katilin büyük oğlu da filmin sonuna doğru bu radikal ailenin ve grupların etkisi ile babasına özendiğini ve ileride onun yarım bıraktığını tamamlayacağını söylüyor açıkça. buradan toplumun ne kadar yozlaşmış olduğunu görüyoruz. dini radikalizm hem toplumu hem de devleti adeta bir ağaç gibi çürütmüş.
başkahraman olan gazeteci ile de baskıcı iran rejimi ve toplumunu iliklerimize kadar hissediyoruz. örtünmesi, bizzat polis şefinin tacizine uğraması, hiç bir yerde sadece kadın olduğu için ciddiye alınmaması ama buna rağmen bağımsız ve kendi ayakları üzerinde duran korkusuz kadın imajı oldukça etkiliydi. hatta katille boğuştuğu sahne ile polis memurunun otele geldiği sahneleri diken üzerinde izledim.