krimskrams yazar profili

düşün, hisset, davran (bkz: bilişsel model) (bkz: aaron temkin beck). yine de duygular hiçbir zaman sıraya girmez. schachter & singer’a göre önce beden tepki verir, sonra sen buna bir anlam yüklersin. örneğin, kalp çarpıntısına "aşk" demek. zajonc da duygu düşünceden önce gelir der, ama önce gelen her şey ya bastırılır (bkz: savunma mekanizmaları) ya da kullanılabilir hale getirilir. davranışın fazlaysa kontrol edilirsin, yoksa terapiye çağrılırsın. hissettiğini anlatmadan önce filtrelemen (bkz: duygu regülasyonu), düşündüğünü söylemeden önce optimize etmen, davrandıysan da pazarlanabilir olman gerekir (bkz: davranışssal ekonomi).

tam da zafer partisi’ne yakışır nekro-politika. ölüler üzerinden propaganda yapmak yeni değil. yeni olan şey, artık utanmıyor olmaları.

kusursuz güzellik, beyne hızlı haz verir; kusurlu güzellik, derin bağ kurar. pürüzsüz yüzler unutulur, yamuk gülüşler kalır. zo d'axa boşuna yazmadı:

olmayan bir şeyi olmuş gibi hatırlamak, beynin boşlukları doldurma refleksiyle ilgili. eksik kalan yerleri kafasına göre tamamlıyor. hafızada oluşan bu çarpıtmaya false memory deniyor. zihin her şeyi düzgün kaydetmiyor zaten, her hatırlamada dosyayı yeniden açıp üstünden geçiyor. ilk olay kaynak izleme hatası (bkz: source monitoring error). yaşadın mı, izledin mi, başkası mı anlattı, bazen beyin bile çözemiyor. sonra yanlış bilgi etkisi giriyor devreye (bkz: misinformation effect). biri sana bir şey ekliyor, sen de onu sanki en baştan varmış gibi anıya gömüyorsun. üstüne bir de hayal gücü şişmesi var (bkz: imagination inflation). kafanda bir sahneyi döndüre döndüre yaşanmış gibi dosyalıyorsun. o yüzden “net hatırlıyorum” demek, olayın yaşandığını ispatlamıyor. his ağır bastı mı, beyin sorgulamıyor. mantıklıysa yeterli onun için.

kafanın içinde dönen en ilkel cümle bile kelimeden önce titreşim. evolüsyoncu psikologlar söyler: hominin atalarımız tehdidi önce hissetti, sonra “kaplan” dedi. kelime stoğu arttıkça beyin detaylı işlemeye başladı. şimdi her yeni terim düşünceye shortcut açıyor. yine de dil tek başına ipleri çekmiyor, rüya görürken sözlük karıştırmıyorsun mesela. dil önemli ama dümenin başı yine düşünce.

deprem sonrası insanın kafasında her şey yer değiştirir. dissosiyasyon dediğimiz şey budur. zihin gerçekliği parçalar, uzaklaştırır. çünkü beynin ilk hedefi anlamak değil, hayatta kalmaktır. o an için seni koruyacaksa, gerçekle bağını kesmekten çekinmez. sonra tehlike geçer, dünya yerli yerinde gibi görünür ama senin içinde hala bi artçı vardır. biri kapıyı çarpar, sen irkilirsin. otobüs ani fren yapar, midene yumruk yemiş gibi olursun (bkz: flashback). bu yüzden sürekli tetikte kalma hali başlar (bkz: hipervijilans). her an kötü bir şey olacakmış gibi. insan etrafına sürekli göz gezdirir, çıkış kapılarını hesaplar. her şey potansiyel tehlike gibi görünür. uzun sürerse ptsdye dönüşür (bkz: travma sonrası stres bozukluğu). bir de suçluluk var. "birini daha kurtarabilirdim” veya neden sağ kaldım düşüncesi (bkz: survivor's guilt). sanki hayatta kalmak da bir çeşit suçmuş gibi. ama değil. sadece insan zihni, anlam veremediği şeyleri kendine yüklemeye meyilli. en çok da orada yıkım olur. yani kısaca, bina yıkıldı bitti sanıyorsun ama asıl enkaz içeride. ve iyileşme zaman alır. sadece terapiyle değil, ilişkiyle, temasla, duyulmakla olur.

parka müdahale edenler, sadece orada duran insanları değil, olasılık fikrini bastırmaya çalıştı. gezi parkı onlar için hala bir park değil; bir ihtimalin, bir itirazın, bir “ya biz böyle yaşamak istemiyoruz”un fiziki karşılığı. polis oraya koştu çünkü sistem için ihtimalden daha tehlikeli bir şey yok. bir avuç insan yan yana geldiğinde, devletin tüm güvenlik aygıtı sinyal veriyor

başlığı açanın evrimini tamamlamış olma ihtimali muhtemelen bir nematodunkiyle eşdeğer.

bir canlının alanını işgal etmeden onunla yakınlık kurması, gürültüsüz yaşaması, sabah 6’da miyavlayan birine sinirlenmeyip “o da var olmak istiyor” diye düşünmesi, eşya yerine bir canlıya bağlanması, içindeki sevgiyi bastırmaması falan biraz şey...

“feminen erkek” dediğiniz şey sizin içselleştirdiğiniz toplumsal normlar. sistem “erkeklik” diye bir delik açtı, içine bastırılmış öfke, bastırılmış cinsellik, bastırılmış duygu koydu. sonra da üstüne “adam gibi adam” yazdı. şimdi birileri bunları reddedip kendisi gibi olmaya çalışınca, yaygara kopuyor. ama üzgünüm artık “erkek adam ağlamaz” değil, “duygunu fark et, ifade et” çağındayız.

(bkz: meselenin hala imamoğlu olduğunu sanmak)

bu boykot tüketmemekle değil, teslim olmamakla ilgili. düzenin senden aldığı her şeye bir günlüğüne bile olsa geri adım attırmak. ve tabii ki birileri “bi şey değişmez” diyecek, çünkü bu düzene öfkesi değil yatırımı var. sen değişmeye başladığında onların pozisyonu sallanıyor. işte o yüzden devam.

utanmak. ama bireysel bir utanma değil bu, kolektif bir utanmazlık hali.

batı sana özgürlük diye netflix'i kakalar, gazze'ye demokrasi diye bomba yağdırır. sen de burdan onların şarkısına, kıyafetine, o göstermelik feminist dizilerine hayran kalırsın. özgür bir dünya falan yok orda, sadece iyi çekilmiş yalanlar var.

ermenice’nin gramerinde belirsiz tanımlık yok. yani “bir masa” ya da “bir kadın” demiyorsun, doğrudan söylüyorsun. önce alışamadım. sonra fark ettim, bu dilde ihtimal kurmak zor. ya vardır ya yoktur. bana fazla net geldi ama bir yandan da pratik.

anlık yalanlar uzun süreli belleğe girmez. çünkü beyin yalanın kendisini değil, o sırada ne hissettiğini kaydeder. yani o yalan sende zerre iz bırakmadıysa, beyin onu görmezden gelir. hatırlamak istiyorsanız utanmanız lazım, ya da en azından biraz terlemeniz.

bu çocuk, öylece ölmedi. bu çocuk, bir ideolojinin içinde, bir üretim hattında, bir sessizlikte öldü. öldüğü gün kimsenin dikkatini çekmedi çünkü makinenin dönüşü daha kutsaldı. basit bir duyarlılık gösterisi bile yapılmadı. mağduriyet yeterince dramatik olmayınca toplumsal vicdan harekete geçmiyor tabii. ancak hashtag açılırsa tepki gösteriliyor. bu çocuklar, ölerek bile toplumun fayda-maliyet dengesinde kendilerine yer bulamıyorlar. öldükleriyle kalıyorlar sadece.

önce sokak köpeğini kriminalize ettiler, sonra kamu güvenliğini bahane edip toplama kampları inşa ettiler, sonra da 60 gün kuralını icat edip öldürmeyi prosedür haline getirdiler. buna çözüm diyen herkesin çözümle kurduğu ilişki patolojik. bu ülke köpekleri zaten öldürüyordu, şimdi sadece üstünü örtmeye gerek kalmadan yapıyor. mesele hayvan sevgisi değil, mesele yaşam hakkının kimlere tanındığı. bir de “uyutma” diyerek dilde bir dezenfekte uyguluyorlar. öldürmek fazla sert geliyor olabilir bazılarına, ama zaten bu hissetmeyenler için üretildi. herkes oldukça rahat. belediye, bakanlık, ekran başındaki yurttaş. hepsi biliyor: eğer sahiplenilmezlerse ölecekler. yine de hiçbir şey yapmıyorlar. sahiplenmek dediğiniz şey sadece bir hayvanı eve almak değil. bu ülkede yaşamı savunmak artık radikal bir pozisyon.

aynı yerden kırılmadıkça birleşemeyiz. ortak acılar bile çoğu zaman eşit dağılmaz. birinin travması, diğerinin geçim derdine denk düşmez. ha ırk, sınıf, inanç gibi yapısal farklara hiç girmiyorum bile; çünkü zaten baştan oyun dışı bırakılmışların “birlik” kelimesiyle işi olmaz.

insan beyni değişebilir yapıda, adı nöroplastisite. ama sürekli aynı içerikleri tüketmekle o esneklik gider, yol sabitlenir. yeni fikre karşı alerjik reaksiyon başlar. tepki hızlı olur, düşünce sıfır. bu yüzden çürüme bilgi eksikliği değil, esneklik kaybıdır.