nattramn yazar profili

başlıktaki her iki tanım da yanlış maalesef. neolojizm: dilde bulunan, kullanılan bir sözcüğün yerine “türetme” yoluyla yeni bir sözcük koymak demektir.
dil devrimiyle yapılan şey de budur. kimi zaman, türetilen yeni sözcük “halk” tarafından çabucak benimsenir ve dolaşıma sokulur, kimi zaman da “halk” tarafından benimsenmez ve ölüme terk edilir. bir başka ihtimal daha vardır. yeni türetilen sözcük ile eskisi beraber yaşar, eş anlamlı sözcükler olarak. fakat neredeyse bütün dillerde, eş anlamlı sözcükler arasında zamanla “anlamsal” farklılıklar baş gösterir. bu farklar hem fazla hem de az olabilir.
örnekler: kelime/sözcük, temayül/eğilim, cevap/yanıt, mektep/okul, bilinç/şuur vb.

sibirya tatarlarının, yaşlı, aşırı tüylü, çirkin, uzun boylu, kambur bir ucubevâri kadına benzettikleri yaratık. ormanda bir başına dolaşan erişkin insanları ve çocukları katlettiği düşünülüyormuş. özellikle çocukları hedef aldığı ve onları işkence ederek öldürdüğüne inanılıyormuş bir zamanlar.

göbeklitepe’de ve karahantepe’de gün yüzüne çıkarılmış olan heykellerin barbarların gadrine uğramamaları için ses yükseltmek gerekiyor.

6 ciltlik devasa bir edebi çalışmanın yaratıcısı. yaşam öyküsünü, tüm ayrıntılarıyla otosansür uygulamadan anlatmaya çalışmış ve bana göre büyük bir işe imza atmıştır. itiraf ederek anlatmak eski bir edebi tarzdır. tolstoy, dostoyevski gibi rus yazarlardan ve birtakım fransız edebiyatçılardan alışık olduğumuz bir yazım tarzı.
bilindiği gibi, insan her şeyi kendine bile itiraf edemez, itiraf etmekten çekinir. knausgaard, gururunu hiçe sayma pahasına, gemileri yakarak ne olacaksa olsun diyerek bu bariyeri aşmak için çabalamış.

insanın, yalnızca kendisini ilgilendiren bir olayı edebi bir biçemle kaleme alması ahmakça ve acınası bir eylemdir. kansere yakalanmış dul babaannenin son günleri veya zihinsel engelli küçük bir çocuğun hayata tutunma çabası vesaire. mahrem olanları fütursuzca ortaya döküp, ajitatif bir yaklaşımla ilgi çekerek popülerlik kazanma istencini oldum olası ikrah verici bir şey olarak görmüşümdür. kötücül bir gayrettir çünkü. kişinin, yakınlarının trajedileri üzerinden prim kazanmak adına yaptığı bir şeydir. antrparantez, böyle bir eylem “evrensel bir veçhe” ihtiva etmez. yani “insanlığa” yönelik değildir. insanla, insan oluşla ilişkili olmaması gözden kaçırılmamalıdır.

edebiyat dediğimiz şey, kaçınılmaz biçimde “insanlıkla” dolayısıyla “evrensel olanla” aynı düzlemde bulunmalıdır. knausgaard’ın yaptığını ise bu bağlamda ele almamak gerektiğini düşünüyorum. çünkü hayatını anlatırken, sıradan bir insanın karşılaştığı olayların onu nasıl dönüştürdüğünü belirliyor esasında. evrensel bir boyut kazanıyor eseri ister istemez.
bu çalışmayı künstlerroman olarak nitelendirmek doğru olacaktır. bir sanatçının, “sanatçı” olma serüvenini satırlara dökmesidir. yaşam boyu karşılaştığı şeylerin kendisini nasıl şekillendirdiğini, nasıl değiştirdiğini retrospektif bir yaklaşımla değerlendirme çabasının neticesinde ortaya çıkar künstlerroman bir anlamda.

ağaçla veya yaprakla filan alakası yoktur.
hazal, “ceylan” demektir. arapça gazal (ceylan) sözcüğünün kürtçe versiyonu “hazaldır.”
hazan (ﺧﺰﺍﻥ) ise sonbahar demektir ve farsça bir sözcüktür. açıklamalarımı yeterli bulmayanlar için: www.nisanyanadlar.com/isim/...

çocukken, bir aile dostumuzun evinde tanışmıştım. iyi bir kadındı, iyi bir oyuncu aynı zamanda.

bu kavgaya ilişkin görüntüler sosyal medyada biteviye paylaşılıyor. şimdiye kadar da erişim engeli getirilmedi, içerikler kaldırılmadı. hatta kimi gazeteciler mütekebbir bir edayla haberleştirmişler olayı.
fiziksel şiddet görüntüleri ihtiva eden binlerce video senelerdir medyaya servis ediliyor.
fakat bu videoların çoğu editörler tarafından düzenleniyor, faillerin ve kurbanların yüzleri bulanık hale getiriliyordu. sözünü ettiğim kavga videosunun sansürsüzce, pervasızca paylaşılması oldukça ilginç. ben, hakaretin bile ifade özgürlüğü kapsamında olduğunu düşünen biriyim. ancak burada, ifade ve paylaşım özgürlüğü kapsamına sıkıştırılamayacak kadar dallanıp budaklanmış olan farklı bir sorunla karşı karşıyayız.

şiddete dahil olmak ile yani deneyimleyen özne olmak ile izlemek farklı şeylerdir. bu farklılık nedeniyledir ki, şiddet uygulayanın ve uygulanan şiddete izleyici olarak maruz kalanın algılayışları da benzeşim göstermez. şiddete doğrudan doğruya tanıklık etmekle, şiddete bir aktarım aracı vesilesiyle tanıklık etmek arasında da bir ayrım yapmak zorundayız. cereyan eden bir olayın bir cihaz marifetiyle kayıt altına alınması ve kaydın kitlelerle paylaşılması, evvelemirde izleyicileri sonuca zincirler.
kim yendi? kim yenildi?

bu yönlendirici etki, şiddet olarak şiddetin diğer etkenlerden soyutlanarak kendinde bir mefhum olarak kavranmasını ve hakkında düşünülmesini engeller. izleyiciyi önceden belirlenmiş olan bir duygu durumuna yönlendirmek için müziklere, efektlere, sloganlara, muhtelif çekim tekniklerine başvurulabilir. haneke sinemasını farklı kılan en önemli unsurlardan biri de her türden şiddetin, yönlendirici etkilerden kaçınılarak sunulmasıdır. dış etkenlerden ve müdahalelerden arındırılmış çıplak şiddet, izleyenin korku, ürperti, rahatsızlık, acıma hatta tiksinti gibi hisleri duyumsamasına neden olur. yönetmenin kullandığı bir diğer önemli silah da kendiliğindenliktir. hem ansızın vuku bulan şiddet eylemine hem de planlanarak gerçekleştirilen şiddet eylemine mündemiç olan kendiliğindenliğe vurgu yapmayı yeğler. esasında mevzubahis videodakine benzer şiddet gösterilerinin de yukarıda açıkladığım etkileri tetiklemesi gerekir.

insan toplumlarının alimleri, uygarlığın gelişiminin “kaba şiddetin” azaltılması ile mümkün olabileceğini düşündüler. böyle bir düşünce ortaya attılar ve bu düşünceden ilham alınarak oluşturulan kanunlar, birtakım uygulamalar, pratikler avam tabakaya da dayatıldı. kadim bir meseledir bilindiği gibi. freud’un kaleme aldığı o meşhur satırlarda yani “uygarlığın rahatsızlığı” adını verdiği metinde, öz itibarıyla yaban ve vahşi olan insanın modern dünya tarafından aslına zıt sayılabilecek bir hale getirilmesi sonucunda ortaya çıkan kaynamadan, hoşnutsuzluklardan, kıpırdanmadan söz ediliyordu malum.

insanın bir vahşi olmasını engelleyip onun düşüncelerine, söylemlerine, eylemlerine incelik kazandırmak ve merhamet, insaf gibi mücerret kavramlara eskiye nazaran daha fazla anlam yüklemesini sağlamaktı maksat.
artık, sen benim karımı nasıl dansa kaldırmaya cüret edersin, sen bana nasıl yan gözle bakarsın deyip ateşli silahla veya kılıç kalkanla hasmını kitleler önünde düelloya çağıranların devri kapanmış, sağduyuyla ve bilgiyle aklın ışığında hareket eden hukukçuların devri başlamıştı, güya.
güya diyorum çünkü bu yaklaşımın sürdürülebilir olduğuna ikna olmak istiyorduk.
batı medeniyetinin yaratımıydı, bir başka zâviyeden bakarsak batı’nın öz eleştirisi olarak da görebiliriz bunu. sömürülen, köleleştirilen, işkence edilen, katledilen ve hemen hemen her türlü fanteziye kurban edilen yaban halklara karşı da bir özür mahiyeti taşıyordu aynı zamanda.

modernize edilen hukuk anlayışı, böyle yabanıl davranışların engellenmesi için oluşturulmuştur. bu türden düşüncelerin felsefi kökenleri büyük ölçüde roma’ya uzanır. düellolar, büyük kapışmalar, bahisler ve şov haline getirilmiş vahşet de orada karşımıza çıkar. büyük bir ironi barındırır.

kanser hakkındaki istatistikleri ve bilimsel yayınları ayrıntılı olarak incelemedim, üşendim açıkçası. daha ilginç olduğunu düşündüğüm bir konuya kısaca değineceğim. müslümanlarda ve yahudilerde “kalıtsal hastalıklar” çok fazladır. akraba evliliği bu durumun önemli nedenlerinden biridir.
yahudiler hakkında: evrimagaci.org/askenaz-yahu...

köken itibarıyla çerkes dilinin diyalektlerinden biri olarak kabul edenler de vardır, müstakil bir dil olduğunu öne sürenler de.
ubıhçayı son konuşan kişi tevfik esenç’ti. maalesef “esenç”in ölümüyle beraber bu dil de ölmüştür. tevfik esenç, hayata veda etmeden evvel fransız dilbilimci georges dumézil ve gürcü araştırmacı şaraşidze’ye bu dili öğretmiştir. fakat alfabesi bulunmayan ve esenç’in sözel birikiminden ibaret olan bu dilin ve kültürün, başkalarına tam olarak aktarılabilmesi mümkün olmuş mudur bilinmez. alfabesi olmayan ubıh diline, sesler baz alınarak bir alfabe yaratılmıştır sonradan.
bir dilin ölmesi demek, muazzam bir kültürel birikimin ve hafızanın yok olması demektir.
tevfik esenç’in yaşamını yitirmesiyle: ubıhça şarkılar, şiirler, tekerlemeler, masallar, ninniler, anlatılar, şakalar, ağıtlar da ortadan kalkmıştır, sanki hiçbir şey var olmamış gibi.

eoka’yı çikolata markası filan sanıyor olabilir. yazıyı okurken güldüm. dünyadan haberi olmayan mütekait bir memurun acınası açıklamaları.

facebook dayısıdır muhtemelen. biraz geriden geliyor. slm nbr de yazabilirdi nankör olmamak lazım.

hem öyledir hem de öyle değildir. geçiş noktasıdır burası. tanzimat entelektüellerinin giyim tarzı yaşadığımız topraklardaki karmaşayı en güzel biçimde anlatır aslında. kafada arap fesi, altında frenk gömleği.

arapça (ﺧﻨﺜﻰ)
çift cinsiyetli, erdişi, erselik, hermafrodit.
türkçeye de geçmiştir.

çift cinsiyetli, hermafrodit.

frenkçe (carrosserie)
aracın mekanik bölümlerinin dışında kalan tarafı, dış görünümü.

köklü bir yazılı geleneğe sahip olan uluslarda nesiller boyunca isimler pek fazla değişmez. çünkü kullanılan isimlerin çoğu tarihte önemli bir yer edinmiş kişilerin isimleridir. ilginçtir ama benimsenen ideolojiye vurgu yapma kaygısıyla hareket edilmez genellikle.
bizim onlar kadar köklü ve devamlılık arz eden bir yazılı geleneğimiz olmadığı için islamcılar ve milliyetçi mukaddesatçılar arapça ve farsça isimlere yönelirken, seküler milliyetçiler asyatik isimlere yönelirler. fakat ikinci gruptakilerin işi daha zordur çünkü seçenekleri arapça ve farsça adlara göre epey azdır. bir nevi sidik yarışıdır.

lenin’in doktrini sayesinde orta asya’daki türklerin çoğu “rusça” dayatmasından dolayısıyla asimilasyondan kurtulmuşlardır. başkanın meşhur sözünü hatırlayalım: sovyetler büyük bir halklar hapishanesidir. fakat, lenin’in ölümünden sonraki yıllarda kimileri sosyalizmi “rus milliyetçiliği” sosuna bulamışlardır.
bugün türkî cumhuriyetlerinin genelinde “rusça” konuşmak elitlik göstergesi olarak görülüyor ve “ortak türk kimliği” muhabbeti ciddiye alınmıyor.

arapça terâkime (türkmen), bunun türkçeye uyarlanmış versiyonu terekemedir. yani türkmen demektir, basit bir araştırmayla öğrenebilirsiniz.
ben de türkmenim. karapapak sözcüğü de eş anlamlı olarak kullanılır, bu da “papak” giydikleri için verilmiştir. şiilik - sünnilik meselesi de önemli bir ayrım noktasıdır. azerbaycan türklerinin ekseriyeti şiidir fakat terekemelerin çoğu sünnidir. azerbaycan türkçesiyle türkiye türkçesinin bir karışımıdır köylü terekemelerin konuştukları dil.
özellikle kars’ta yaşayan terekemeler “rusça” ve “almanca” sözcükleri de bol bol kullanırlar.
öyle ki “anne” yerine “mama” diyenler vardır, fakat “mama” sözcüğü genellikle “kayınvalide” yerine kullanılır.

kars’ta hâlâ az sayıda alman yaşamaktadır, kars kaşarı ve gravyeri, almanların icadıdır ve türklere peynir yapmayı öğretmişlerdir.
terekemelerin soyunun hangi türk boyuna dayandığını araştıranlar olmuştur fakat bu tür araştırmalar çoğunlukla neticesiz kalır (farklı farklı iddialar ortaya atılır) ve bana göre anlamsızdır.

en ilginç olan “isimlerdir.” birçok terekemenin/türkmenin alışılmadık isimleri vardır. örneğin kıbrıslılar da —ki orada da önemli bir türkmen nüfus vardır— ilginç, tuhaf isimler kullanmaktadırlar.
sevan nişanyan bu isim konusunu biraz incelemiş, bugüne değin çok fazla araştırma yapılmamış zaten. nisanyan1.blogspot.com/2020...
terekeme adetleri ve terekeme türkçesi hakkında biraz bilgi sahibi olmak isteyenler, tarık akan’ın başrolde olduğu 2009 yapımı “deli deli olma” isimli filmi de izleyebilirler.

ar. (ﺗﻀﺮّﻉ) yalvarıp yakarma, yalvarıp yakararak istemek.