1.
1926- 1930 yılları arasında şeyh sait isyanı’ndan arda kalan kürtçü teröristlerin başta ingiltere olmak üzere bazı yabancı devletlerin desteğiyle ağrı ili merkezli başlattığı üç adet isyanın genel adıdır.
isyanların temelinde 1924 yılında milletler cemiyeti’nde görüşülmeye başlayan musul meselesinde türkiye’nin elini zayıflatmak için ingiltere’nin doğu anadolu’daki feodal yapıları dolayısıyla kürt kökenli şeyh, şıh ve ağaları kışkırtması yatmaktadır.
isyanların büyümesinin en büyük sebeplerinden biri de genç cumhuriyete karşı iran’ın takındığı tavırdır. teröristlerin sınırı kolayca geçip iran tarafında rahatça hareket etmeleri isyanın bastırılmasını zorlaştırmıştır. bu hususta 1926 ve 1928 yılında iki kez iran ile protokol imzalanmış, bir kez nota verilmiştir. bugün de pkk’ya karşı mücadelede iran’ın benzer sıkıntılar çıkardığı görülmektedir.
1927 yılındaki bölgeye dair ingiliz istihbarat raporlarından öğrenildiği üzere ingiliz ideasının tek amacı yörede ermeni ve kürt işbirliğini hoybun adlı teşkilat üzerinden örgütleyerek doğu ve güneydoğu’yu misak-ı milli’den koparmaktır. bu teşkilatın büyük çoğunluğunu kurtuluş savaşı’nda vatana ihanet eden 150’likler oluşturmaktadır.
hoybun cemiyeti ağrı isyanlarını başlatmak için bir osmanlı subayı olan ihsan nuri’yi görevlendirmiştir. isyanların başlatılmasında hilafet yanlısı türklerin oluşturduğu “ihtilal-i mukaddes’’ adlı örgütünde yoğun desteği olmuştur. burada şu noktayı hatırlatmakta fayda vardır. dün ne ise bugün de o’dur. dün şeriatçılar ve kürtçüler, türkiye cumhuriyeti’ne karşı nasıl işbirliği içindeyse bugün de aynı ihanet yoldaşlığı devam etmektedir. şeyh said’in idam edildiği gün taziye mesajı yayınlayan siyasal islamcı yeni akit gazetesi ve desteklediği parti ile kürtçü halkların demokratik partisi dünün ihtilal-i mukaddes’i ve hoybun cemiyeti’nin bugüne yansımasıdır.
7 eylül 1930 tarihinde salih paşa komutasındaki 9 .kolordu’ya verilen harekat emri ile ağrı bölgesi 14 eylül’e kadar kontrol altına alınmış başta ihsan nuri olmak üzere kürt ve ermeni teröristlerin bir kısmı iran’a kaçmayı başarmıştır. iran daha sonra ihsan nuri’ye kendi ordusunda görevlendirerek türkiye’ye karşı düşmanlığını tescillemiştir.
ağrı isyanları’nın karakteristik özelliği islamcılık maskesiyle başlatılan şeyh sait isyanına nazaran kürtçülük misyonunun daha ön planda olmasıdır. 1924’den 1937’ye kadar bölgedeki isyanların en kötü sonucu ise atatürk’ün bölgede yapmak istediği toprak reformu’nun hayata geçirilememesidir.
isyanların temelinde 1924 yılında milletler cemiyeti’nde görüşülmeye başlayan musul meselesinde türkiye’nin elini zayıflatmak için ingiltere’nin doğu anadolu’daki feodal yapıları dolayısıyla kürt kökenli şeyh, şıh ve ağaları kışkırtması yatmaktadır.
isyanların büyümesinin en büyük sebeplerinden biri de genç cumhuriyete karşı iran’ın takındığı tavırdır. teröristlerin sınırı kolayca geçip iran tarafında rahatça hareket etmeleri isyanın bastırılmasını zorlaştırmıştır. bu hususta 1926 ve 1928 yılında iki kez iran ile protokol imzalanmış, bir kez nota verilmiştir. bugün de pkk’ya karşı mücadelede iran’ın benzer sıkıntılar çıkardığı görülmektedir.
1927 yılındaki bölgeye dair ingiliz istihbarat raporlarından öğrenildiği üzere ingiliz ideasının tek amacı yörede ermeni ve kürt işbirliğini hoybun adlı teşkilat üzerinden örgütleyerek doğu ve güneydoğu’yu misak-ı milli’den koparmaktır. bu teşkilatın büyük çoğunluğunu kurtuluş savaşı’nda vatana ihanet eden 150’likler oluşturmaktadır.
hoybun cemiyeti ağrı isyanlarını başlatmak için bir osmanlı subayı olan ihsan nuri’yi görevlendirmiştir. isyanların başlatılmasında hilafet yanlısı türklerin oluşturduğu “ihtilal-i mukaddes’’ adlı örgütünde yoğun desteği olmuştur. burada şu noktayı hatırlatmakta fayda vardır. dün ne ise bugün de o’dur. dün şeriatçılar ve kürtçüler, türkiye cumhuriyeti’ne karşı nasıl işbirliği içindeyse bugün de aynı ihanet yoldaşlığı devam etmektedir. şeyh said’in idam edildiği gün taziye mesajı yayınlayan siyasal islamcı yeni akit gazetesi ve desteklediği parti ile kürtçü halkların demokratik partisi dünün ihtilal-i mukaddes’i ve hoybun cemiyeti’nin bugüne yansımasıdır.
7 eylül 1930 tarihinde salih paşa komutasındaki 9 .kolordu’ya verilen harekat emri ile ağrı bölgesi 14 eylül’e kadar kontrol altına alınmış başta ihsan nuri olmak üzere kürt ve ermeni teröristlerin bir kısmı iran’a kaçmayı başarmıştır. iran daha sonra ihsan nuri’ye kendi ordusunda görevlendirerek türkiye’ye karşı düşmanlığını tescillemiştir.
ağrı isyanları’nın karakteristik özelliği islamcılık maskesiyle başlatılan şeyh sait isyanına nazaran kürtçülük misyonunun daha ön planda olmasıdır. 1924’den 1937’ye kadar bölgedeki isyanların en kötü sonucu ise atatürk’ün bölgede yapmak istediği toprak reformu’nun hayata geçirilememesidir.
devamını gör...