çeviri

iki dil arasında bilmediğimiz kelimeleri çevirmemize yarayan şey.

bir dilden başka bir dile tercümedir.

çeviri bir sanattır ama aynı zamanda bir bilimdir de. bir çevirmen adayı olarak şunu net bir şekilde söyleyebiliyorum ki göründüğünden çok daha zor bir eylem. çevirinin kökeni antik yunan, antik mısır'a kadar dayanmakta ve özellikle dini yaymak adına ruhban kesim tarafından sık sık gerçekleştirilmiştir.

çeviri her şeyi dönüştürerek hiçbir şeyin aynı kalmamasını sağlar.
günter grass

edebiyatta yeri çok ayrıdır. yabancı yazarların eserlerini kendi dilinizde hakkıyla okuyabilmek, yazarın vermek istediklerini yakalayabilmek için iyi bir çeviriden dolayısıyla iyi bir çevirmenden okumak çok çok önemlidir. ayrıca yazıldığı dilden yapılan çeviriler her zaman daha makbuldür. kısacası o kitabı dilinizde vezir de rezil de edebilecek kişi çevirmendir.

yazılı ya da görsel metinleri alıcı tarafa aktarma işi. gayet zor bir şey. okulunu okuyoruz karşim 3. sınıftayım seneye saçlarım beyazlar eminim

galiba çevirisi en zor şey şiir. çevirirken melodisini kaybetmemek gerekir. duyguyu çevirmek gibidir.

aynı şiirin iki çevirisi. biri bizden bir şair tarafından çevrilmiş. hangisi sizce?

"insan için hiçbir şey kazanılmış değildir.
ne gücü ne zaafı ne kalbi… ve kollarını açmayı 
düşündüğünde bir haçın gölgesi olur gölgesi  
ve mutluluğunu kucaklamak istediğinde ezer onu.
hayatı garip ve acılı tezatlardan ibarettir.
mutlu aşk yoktur!"

"aslında hiçbir şey kâr değil insana. ne gücü ne zayıf yanları ne de yüreği. gölgesi bir haç gölgesidir kollarını açsa. ve kırar göğsüne bastırırken sevdiği şeyi. tuhaf bir ayrılıktır hayatı kapkara. mutlu aşk yok ki dünyada."

bir kelimenin bin yıllar içerisindeki evrimine tanık olmaktır.
18. yüzyılda başka bir anlam taşırken; 20. yüzyılda bir deyim uydurulur ve bambaşka bir anlama daha geliverir. "ben bunu öğrendim" diyemezsiniz.
bu işi 50 yıldır yapan ustalar var onlar bile hala yeni şeyler öğreniyor.

sadece 'dil' kelimesi bile neredeyse sınırsız anlam taşır.

dil ; uzuv, lisan manasına gelirken; bölmek manasına da gelir. daha bu yalın halindeyken böyle iken: bir de deyimler ve mecazlar, üstüne atasözleri ve terimler de gelince, artik 'dil' kelimesi bunlardan hangisi bul da bil?

bence çeviriler kabaca iki türe ayrılır:

birincisi, okuyan kişiyi yazarın kültürüne, diline, dünyasına yaklaştıran çeviriler; ikincisi, okurun dilini, dünyasını ve kültürüne yaklaştırılan çeviriler. çok basit bir örnek olarak, birinci grup orijinal metinde geçen "isa aşkına!" nirasını aynen tutarken, ikinci gruptaki çevirmen ise "allah aşkına!" diye çevirir.

can yücel hamlet'i ve birçok eseri ikinci grupta çevirmiştir. 1950'lerdeki moliere çevirilerinin tümünün ikinci gruba örnek olduğunu da görebiliriz.

hamlet'den örnek vermişken, hamlet üzerinden gitmek gerekirse;
selahattin eyyüboğlu meşhur "to be or not to be" tiradını “var olmak mı, yok olmak mı, bütün sorun bu!” şeklinde çevirmişken, can yücel ise “bir ihtimal daha var, o da ölmek mi dersin?” diye çevirmiştir.

benim nazarımda can yücel konuşma dili ile, eyyüboğlu ise felsefi düşünceler ile çevirmiştir metni. ve her ikisinden de bambaşka lezzetler alınır, her ikisi de okunmalıdır.

her iki grup çeviri için de gerçekten inanılmaz zor olduğunu düşünüyorum. çevirmenlerin emeklerini göz ardı etmemek gerekir, hepsine minnettarım. ama çeviri işinde levent cinemre bir numaralı favorimdir genellikle.

senelerdir dil, dilbilim, çeviribilim ile ilgilenen biri olarak hem ders veriyor hem çevriler yapıyorum ve özellikle de kitap çevirme işi, ilgi duyduğum bir alan.
spesifik olarak edebi çeviri eğitimi de almış biri olarak söylemek istiyorum ki gerçekten türk yayınevleri, okuyucuyla alay edercesine kitap çeviriyorlar.
lütfen çevirisine, çevirmenine güvenmediğiniz kitapları almayın, yayınevi tercihi yapın, kitap tercihi değil. kitap kapağı tercihi falan değil.

edebi çeviri eğitimde bize verilen çeviri ödevlerini o denli özenli yapmaya çalışırdık ki, sonunda bir bakardık çevirdiğimiz pasajın hâlihazırda basılı olan versiyonunda çevirmen kendi kafasına göre bir şeyleri değiştirmiş. ve bu basılmış. ufak şeyler de olabilir ama hikayenin akışını değiştiren şeyler dâhi vardı. bir insanın karakterini değiştirircesine yazanlar vardı yâhu. bu, okuyucuya saygısızlıktır!

mesela martin eden çeviriyorsan onun önceleri sokak ağzıyla, yarım ingilizceyle konuştuğunu görüyorsun. istanbul beyfendisi gibi çeviremezsin onun dediklerini.

can yayınları çeviri konusunda çok eleştiri alsa da aslında çevirisine laf gelmemesi gereken tek tük yayınevlerinden biridir can. çünkü yazar nasıl yazmışsa o kadar temiz bir şekilde türkçeye çeviriiyorlar ki, anlam bütünlüğü ya da bozukluklar tamamen orijinal dilde yazılmış olan versiyondan dolayı oluyor. yazarın bizzat kendisi öyle yazmış yani. jean paul sartre okurken sartre okuduğunuzu hissediyorsunuz. çevirmen cümleleri bölmemiş, kelime seçimlerini dikkatli yapmış, okuyucu anlasın diye metni kolaylaştırmaya çalışmamış.
bunu yapan bi dünya dolusu çevirmen var. yazar zaten kolay yazmak istese yazardı. senin ne haddine kolaylaştırmak?

buradan da can yayınlarına sevgilerimi göndermiş olayım.

çeviri sektörü türkiyede hem böyle kişilerin elindedir maalesef, hem de çevirmen de hakkını alamaz pek. ücretleri işine göre düşüktür, sürekli sabahlarsın çeviri yaparken, yetişsin diye ama eline üç beş bir şey geçer. o parayla artık göz altı morlukların için serum alırsın*

cicero, tarihte ilk çeviri yapan kişi olarak geçmektedir.
yunan filozoflarını latinceye taşımıştır. latincenin ilk dilbilimci, çevirmen ve filozoflarındandır.

hieronymus ise bir diğer önemli çevirmendir.
kutsal kitap’ın latince çevirmenidir. pammakyus’a mektup kitabında metnin türüne göre çeviri üzerine ilk düşüncelerini yazmıştır.

1. yol: sözcüğü sözcüğüne çeviri
kaynak metnin biçimsel yapısı korunmalıdır
2. yol: anlamın çevirisi
anlam, hedef metnin biçimsel yapısına aktarılmalıdır

bu bağlamda bakıldığında cicero daima anlam çevirisi yapmış, hieronymus ise kutsal kitap çevirisinde sözcük çevirisi, seküler metinlerde anlam çevirisi yapmıştır.

bir dilden başak bir dile yapılan tercüme şeklinde tanımlanabilir. bir lisan bir insandır. hiçbir beceriniz olmasın sadece yabancı bir tek dil bilin o işin ekmeğini yersiniz. son günlerde arapça tercüman çok aranıyor. rusça çıktı şimdi bir ara almanca bilene çok ihtiyaç vardı ki halen daha var.
ucuzcevirifiyatlari.com/

şu aralar ilgileniyorum.balkan politiği ile ilgili bir kitap cevirisine basladim.serbest cevirmenlikle ilgili mesaj kutusu acik.her türlü bilgiye/bilgilendirneye acigiz efenim.

(bkz: translate)