izafiyet teorisi

görecelik.

zaman dünyanın hiçbir yerinde hiçbir kişi için aynı akmaz. eğer size nano saniye ölçen cihazlar verselerdi. herkes için farklı aktığını izafi olduğunu anlardınız. gittiğiniz hıza bağlı olarak bile değişir aslında.

zamanın yapısını anlatmaya çalışan teoridir. yer çekiminin kuvvetinin fazla olduğu yerlerde (bkz: karadelik) zaman bizim algıladığımız biçiminde akmaz. ışık hızına yaklaştıkça zaman gittikçe yavaşlar. ışık hızını yakalarsak zaman durur.ışık hızını geçtiğimizde ise artık zaman geriye doğru akmaya başlayacaktır. fakat şu an kabul gören görüşlere göre hiçbir cisim ışık hızından hızlı gidemez. evrenimizin yapısı itibariyle ışık hızına ulaşmak imkansız diye biliyorum. hayal etmek serbest tabii ki. sonuçta bilimin dinamik bir yapısı var. yok efendim benim işim gücüm var hayal edilmişini ver derseniz nolan'ın filmlerine bakabilirsiniz. fakat itiraf etmeliyim ki filmler konuyu araştırıp izledikten sonra size daha tatlı gelecektir.

senleyken vakit akıp gidiyor lakin iftarı beklerken geçmiyor bir türlü

izafiyet teorisini anladıktan sonra anlayamayana anlatabilen insana nobel verilmelidir. ilk bulana ödül gerekmez, lakin o insan değildir.

mala anlatır gibi anlatma tabiriyle, harekette zaman yoktur. hareket etmeyen için zaman, hareket edene oranla daha hızlı geçer.

kutsal kuran'da şu şekilde geçmektedir:

gerçekten, senin rabbinin katında bir gün, sizin saymakta olduklarınızdan bin yıl gibidir. (22 hac suresi, 47)

gökten yere her işi o evirip düzene koyar. sonra (işler,) sizin saymakta olduğunuz bin yıl süreli bir günde yine o’na yükselir. (32 secde suresi, 5)

melekler ve ruh (cebrail), o’na, süresi elli bin yıl olan bir günde çıkabilmektedir. (70 mearic suresi, 4)

"hem dışındasındır çemberin hem de içinde yer alacaksın." diye özetlenebilecek bir teoridir.(teori diye yanlış ifade ettiysem affedin tm'ydim ben

einstein'ın "elinizi bir dakikalığına sıcak bir fırının içine sokun, sanki bir saatmiş gibi gelir. güzel bir kızla bir saat kadar zaman geçirin, bir dakikaymış gibi gelir." sözüyle kısaca anlattığı teoridir.

özel görelilik teorisi diye adlandırılır . iki adet varsayıma dayanır.

1-) fizik yasaları tüm referans sistemlerinin de aynıdır yani değişmezdir (mutlakdır).

2-) ışık kaynağının veya gözlemcinin hareketinden bağımsız olarak ışığın hızı, tüm gözlemciler için aynıdır.

%99 oranında ispatlanmış bir teoridir. e=mc2 olarak gösterilir. tüm hızların ışık hızına oranla çok küçük olduğu uygulama alanlarında newton mekaniği ile aynı sonuçları vermektedir. aynı zamanda özel görelilik kuramı olarak da bilinir. teoremin özel ifadesiyle anılmasının nedeni görelilik ilkesinin sadece eylemsiz gözlem çerçevesinde uygulanış şekli olmasından kaynaklanır. einstein, newton'ın zaman her yerde aynıdır teorisine karşılık özel görelilik kuramını geliştirmiştir. bu teori özetle şunu anlatır: ışık hızı saniyede yaklaşık 300.000 kmdir ve herkese göre sabittir. bunu şu şekilde açıklayabiliriz: 150 km hızla giden bir arabada olduğumuzu düşünelim. eğer yanımızdan 100 km hızla bir araba geçiyorsa, onu 100 km ile gidiyormuş gibi değil 50 km ile gidiyormuş gibi görürüz. eğer o araba da 150 km ile gidiyorsa arabanın hiç gitmediğini, durduğunu görürüz. işte tam da bu noktada zamanın göreliliği kuramı ortaya çıkar. buna göre biz arabanın içindeyken arabaya göre, dışarıdaki bir insan ise dışarıya göre zamanı algılıyor olur.

dünya düzdür sözlük.

ismi yüzünden apple ürünü sanılabilecek teori. i-zafiyet.

almanya'da doğan ama yahudi olması sebebiyle 1930'lardaki nazi partisinin yükselişinden dolayı tedirgin olup abd'ye göçen bilimadamı albert einstein tarafından ortaya atılan teoridir. izafiyet nedir ne değildir, bunun detayları zaten mecvut bu nedenle kısa ve bitirici sözler söylemek istersem, o zamanki dünyada klasik fizik olarak bilinen "newton yasaları" geçerliydi..bilimin uygunluğu tam 300 yıla yakın hep klasik newton yasalarına göre kurgulandı..oysa albert einstein öyle bir bilimsel anlayış koydu ki ortaya, resmen bir devrim başlattı..işte izafiyet öyle bir anlayıştır..

mesela bir düşünün, bir adam çıkıyor ve diyor ki "ey bilim dünyası, sizin bu zamana kadar doğru bilip kabul ettiğiniz bazı şeyler aslında tamamen de düşündüğünüz gibi olmayabilir.." ..bu müthiş bir etki yaptı tabi, örnek vereyim...klasik mekanik fiziğin babası newton'un meşhur kütle çekim yasası vardır, bunu bilirsiniz...hatta ilkokulda bile ezberletilen formulasyonu vardır, gmm/rkare...yani iki kütlenin birbirine bir kuvvet uygulaması ve büyük kütlenin kuvvetiyle daha küçük kütleyi çekmesi gibi...aslında einstein'ın ortaya koyduğu modelde benzerdi bu genelçekimde ama öyle bir nüans vardı ki işte izafiyet teorileri orada farkını ortaya koyuyorlardı, o kadar karmaşık ve anlaşılması zor ki, galiba bende yeterince kapasite yok, ne zaman tekrar tekrar baksam, hep bir yerden sonra anlayamıyorum problemlere ve teoriye...her neyse, işte newton baba bunu böyle hesaplayıp ortaya koyarken zamanı kavramını hiç dahil etmemişti....zaman, kütlelerin birbirleriyle güreştiği uzay adı verilen ortamdan tamamen bağımsızdı..bu böyle kabul edildi yıllarca..einsten da dedi ki ben zamanı da o güreşilen uzay ortamına bağladım oldu bitti...tabi millet anlayamadı, nasıl olur hede hüde zap zup derken, einstein yayınladı makaleyi...kısaca dedi ki, sizin o birbirini çektiğini düşündüğünüz kütleler aslında birbirini çekmezler, birbirleri üzerine doğru kayıp düşerler agalar, bakın hele diyerek devam etti..görelim duyalım einstein ne dedi...aslında bu kütleler öyle işlerin içindeydiler ki zamanı da eğip bükebiliyorlardı ve bükülen uzaylarda diğer kütleleri de içine doğru düşürüyorlardı...hopaaaaaaa...nasıl yani? al sana çıktı mı karadelik....black hole o zaman kadar kabul bile edilmiyordu...!

şimdi bununla birlikte yıllardır süregelen ve hiç bilinmeyen sulara einstein kapıyı araladı, bu ve bunun gibi daha başka kuramlarıyla...bu konu o kadar karmaşık ve detaylı ki, nasıl anlatayım bu gecenin bu vaktinde, ancak avami tabirle olur basitçe...işte einsten kapıyı açtı böyle böyle...zamanı da uzaya bağladı ve dedi ki, " bak şimdi sen arabanın içindesin, ve saatte 90 km hızla gidiyorsun...arabanın içindeyken aslında her şey olağan ve sıradan, ve yanında oturan kişiye göre hareketsizsin...arabanın içindeyken bu haldesin, oysa arabanın dışında bir dünya var ve sen o dünyada saatte 90 km hızla yol alıyorsun, öbür dış dünyada sabit değilsin...aynı zamandasın ama farklı durumlardasın..."işte einsten'in bu düşüncesi, newton'un mutlak bir bağımsız uzay - zaman görüşünü birden anlamsızlaştırdı...newton'a göre ya sen hareketliydin yada hareketsizdin, oysa einstein sana her ikisisin diyor...şimdi bir düşün, buradan neler çıkmaz....zaten neler çıkmadı ki, mars'a bile gidildi...

uzay ile zaman arasındaki ilişkiyi ve kütle çekimini, ivmelenmenin etkisini göz önünde bulundurarak açıklamaya çalışan teori.

özel görelilik teorisinin aksine, genel görelilikte hem eylemsiz (ya da hareketsiz) hem de eylemli (ya da hareketli) referans sistemleri dikkate alınır. albert einstein'a göre, kapalı bir sistem içerisindeki bir gözlemci, sistemin ivmelenmesi nedeniyle oluşan etkilerle, düzgün bir kütle çekim alanından kaynaklanan etkileri birbirinden ayırt edemez. buna eşdeğerlik ilkesi (bazı kaynaklarda eşdeğerlilik ilkesi) denir.

ışık, kütle çekiminden etkilenir. bir kapalı sistemde, sistemin bir ucundan çıkan bir ışık demeti düşünün. bu sistem ivmeli hareket yapıyorsa, ışık karşı uca ulaşana kadar dümdüz bir yol çizmez; eğri bir yol izler. eşdeğerliğe göre şunu da söyleyebiliriz: sistem ivmelenmeseydi ama bu ivmeye eşdeğer bir kütle çekim alanı içerisinde olsaydı, ışık demeti yine aynı eğri yolu izleyecekti.

yine bu teoriye göre, kütle çekimi dediğimiz etki, uzay zamanın eğriliği sonucunda ortaya çıkar.



bu öngörüler ilk kez 22 kasım 1919 güneş tutulması sırasında doğrulandı (linkteki başlıktan okuyabilirsiniz.) aynı şekilde günümüzde de, kütle çekimsel mercek etkisi dediğimiz olayın gözlemleriyle de destekleniyor. örneği için (bkz: einstein haçı)...

aynı zamanda merkür gezegeninin yörüngesiyle ilgili bir anomali yine genel görelilik sayesinde çözüme kavuştu. onu da bu tanımdan okuyabilirsiniz.

genel göreliliğin bir başka kanıtı ise ligo adlı gözlemevi tarafından 2016 (edit: 2015 olacak. 2016 yazmışım) yılında gözlenen kütle çekim dalgaları. bu dalgalar, 2 kara delik çarpışırken ortaya çıkmıştı ve einstein tarafından 100 yıl önce öngörülmüştü.

“tanrı zar atmaz” diyerek einstein’ın işi tatlıya bağladığı teorik fizik meselesi.

her ramazan kendisini “zafiyet” ile karıştırıp “izafiyet geçiriyorum” diye bağırdığım teori. forgive me einstein...

peki mesela insanı dünyadan çıkarıp dünyanın tersine ışık hızıyla hareket etmesini sağlarsak zamanda yolculuk sağlamak mümkün olabşilir mi?

1995'te albert einstein'nin annalen der physik dergisinde ilk defa bir makale ile halka teorisini açmıştır. einstein'e göre zamanda dahil herşey göreceliydi (değişken) . zaman, mekan ve hareket birbirine bağlı olgulardır. einstein'nin görelilik(izafiyet) teorisi ile galileo' nun işığın hızının her zaman aynı ölçülceği teorisi ile uyuşuyordu. ama newton'nun mutlak uzay-zaman teorisi(zaman her yerde aynıdır) ile birbirine uyuşmamaktadır.

bunu daha kolay anlamanın yönü ;albert einstein’nin e=m² formülü. enerji = kütle x (ışık hızının karesi) olarak da tanımlayabileceğimiz formül, zamanın ne kadar değişken olabileceğini bize gösteriyor. teorinin temeli zamınım kişiye göreceli (değişiklik gösterebileceği) anlatılır.

peki zaman hangi durumlarda görecelik gösterir :
eğer bir ışık hızı sınırına yaklaştığımızda veya kütle çekimine ışık hızı sınırına yaklaştığımızda , zaman kişiler ve maddeler için yavaşlar. hata imkansız olmasaydı eğer ışık hızında hareket etmeyi başarabilseydik, zaman kavramı bizim için yok olmuş olurdu.mesela ışık hızına çok yakın hızlarda seyahat etmeyi başarabilirsek ya da kütle çekim kuvvetinin çok yüksek olduğu bir maddenin, gezegenin veya solucan deliğinin(kara delik) çok yakınında bulunursak , zaman bizim için yavaşlamaya başlar. bu konuya basitçe anlatmak istersek eğer "ikizler pardoksunu" kullanırız.

ikizler paradoksu :
dünyada bulunan tek yumurta ikizi kardeşler vardır. bu iki kardeşten birini uzaya, ışık hızına yakın hızlarda uzayda belirli bir süre boyunca seyahat ettirelim. yada kütle çekimi çok yüksek bir gezegen yada solucan deliğinin yakınlarına bir süre bekletelim. kardeşimizin dünyaya geri döndüğünde, kendisi için zaman daha yavaş aktığı için orta yaşlarda olacaktır. diğer kardeş ise yaşlanmıştır.

not : 1905’ten beridir bilim insanları bu teorinin doğruluğunu test etmek ya da eksik bulmak için deneyler yapmaktadırlar. ama sonuç herzaman einstein’in öngörülerinin doğruluğu üzerinedir.

not : konuyu daha iyi anlamak için interseller filimini izlemenizi öneririm.

zamanın belli fiziksel şartlara göre farklı aktığını anlatır. ancak böyle bir şeyin nasıl olduğunun kafaya oturması neredeyse imkansızdır.