john locke

klasik liberalizmin babası olarak görülen ingiliz düşünür. devlet teorilerine de katkıda bulunmuştur.

aynı zamanda bir lost karakteri.

siyasi fikir akımlarına meraklı biri olarak yazarı olduğu yönetim üzerine ikinci inceleme adlı kitabını sipariş ettiğim ancak henüz kapağını açmadığım düşünür.

rasyonelizm akımına tepki olarak doğan emprizm* akımının savunucusu.
''insan zihni boş bir levhadır.'' sözü kendisine aittir.

(bkz: tabula rasa)

ona göre, bireyin hiç bir şekilde çiğnenmemesi gereken doğal hakları vardır. mülkiyet hakkı da bunlardan birisidir görüşünü savunmuştur

efsane lost dizisinin bir karakteri.

david hume ile birlikte empirizm akımının temsilcilerindendir.

klasik liberal düşüncenin öncülerinden birisidir.

ortama bıçak atarak girmek, en sevdiği aktivitelerden biridir. (bkz: lost)

aydınlanma düşünürlerinin en etkililerinden biridir, düşünce özgürlüğünü yayan ilk düşünürlerdendir. çalışmaları epistemoloji ve siyaset felsefesinin gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir. avrupadaki aydınlanma ve akış çağının öncülerindendir. klasik cumhuriyetçiliğe ve liberal teoriye yaptığı katkılar birleşik devletler bağımsızlık bildirgesi'ne etki etmiştir.

büyük eserleri hükümet üzerine iki deneme ve insanın anlama yetisi üzerine bir deneme'dir. amerika ve fransa'da etkili olan birincisi, hükümetlerin güçlerini halkın izniyle (bir sözleşme ile)aldıklarını varsaymakta ve dini özgürlük gibi temel insan haklarına müdahele ettikleri taktirde bunların haklı olarak düşürülebileceğini söyler. ikincisi ise, deneyimin, bilginin tek kaynağı olduğunu deneycilik olarak ileri sürmektedir

tekerlekli sandalye ile diziye başlayan daha sonra bir atlet gibi koşan lost karakteridir.

bu abinin hoşgörü üzerine bir mektup kitabını okuduğumda hristiyanlığın çilecilik anlayışını garipsemiş, beş dakika sonra ulan "islam'da da aynıları var" aydınlanmasıyla dumura uğramıştım.

ona göre, hükümetler otoritelerini halkın bu konudaki rızalarından almaktadır; dolayısıyla halk kendi temel haklarını tehdit altına sokan bir hükümeti devirebilir.

rahat uyu yiğidim.

john locke: sessizlik abidesi, nesne sınıfı: keter

oxford'da okuduğu yıllar boyunca sessizlik abidesi olarak anılan locke, siyaset felsefesinde kilit bir öneme sahip bir kimsedir. thomas hobbes başlığındaki yazım tamamen bitmemişti ve muhtemelen locke hakkında yazdıklarımı da bitiremeyeceğim ama madem hobbes'tan bahsettim o halde locke'tan bahsetmenin de zamanı gelmiştir. (biraz da olsa.) konumuz siyaset felsefesi.

thomas hobbes vahşiydi. dünyasını, kurgulamış olduğu doğa durumunu güvensizlik ve korku üzerine inşa etmişti. ardından da insanların, gurur ve korkunun çekişmesinden doğan yaratık "leviathan"a yetkilerini bir sözleşmeyle devrettiğinden bahsetmişti. hatta makyavelist bir üslup geliştirip insan doğası'nın kötücüllüğünden söz etmişti. dolayısıyla anlıyoruz ki hobbes da birilerinden etkilenmiş. tıpkı locke'un hobbes'tan etkilendiği gibi.

tam olarak etkilendi diyemeyiz belki fakat locke, hobbes'un geliştirdiği doğa durumunu yumuşatan kişidir. daha liberal bir anayasal devlet teorisi geliştirdiğini söyleyebiliriz locke'un. seküler bir mutlakiyet doktrini geliştiren hobbes'un tam karşısına yerleştirebiliriz locke'un dinsel hoşgörüyle sentezlenmiş liberal anayasal teorisini.

locke için mülkiyet kavramı çok önemli bir kere. insanın mülkiyete yönelik doğal hakları olduğunu söyler ki biraz sonra doğa durumunda bu konuyu açacağım. locke için meşru yönetim, sınırlı yönetimdir ve rızaya dayalı yönetimdir. pek mutlak monarşi taraftarı olmasa da herhangi bir yönetim şekli sınırlı olması şartıyla pekala meşrudur. tiranlık bile...

ki bunun karşısında da direnme hakkı denen şeyi ortaya atar. sınırlı yönetimden sapan bir yönetim (örneğin bir tiran), kendi bireysel çıkarına göre hareket ediyorsa halk, bu kamu yararından uzaksallığa karşı direnebilir, devrim yapabilir. çünkü sözleşme yapılmıştır. fakat bu sözleşme thomas hobbes'un leviathan'ından farklıdır. bu sözleşmenin bir tarafıdır devlet. fakat leviathan'da her ne kadar geçenki yazıda da "sözleşme" demişsem de bir sözleşme yoktur. bir ahit vardır. tek taraflıdır. locke'unki ise tam anlamıyla bir sözleşmedir. ve eğer ki yönetim, yani egemen bu sözleşmeyi bozacak olursa ve sınırlarını halkın rızası aleyhine ihlal edecek olursa işte o zaman halkın yani yönetilenlerin direnme hakkı meşru hale gelecektir.

locke tam bir halk adamıdır denilebilir bu açıdan. zaten eserlerini de halkın anlaması için yazmıştır, filozoflar için değil.

locke'un doğa durumunda sivil otoritenin olmadığı bir durum vardır. bir özgürlük betimler bize. hobbes ve aristoteles'in tasvirlerinin aksine yönetme yönetilme durumu da söz konusu değildir.

hobbes herkesin herkesle savaştığı bir korku dünyası çizmişti. savaş vardı ve bu kaos halinden kurtulmak için insanlar haklarını leviathan'a devretmişti. aristoteles'te ise polis doğaldı ve varlığımız o toplumun üyesi olmakla gerçekleşiyordu.

locke daha farklı bir çerçeve çizer. hobbes'un fikrini evcilleştirmesi de bu yüzdendir. locke için doğa durumu dinsel bir hoşgörüye dayandırılabilir. ahlakidir, toplumsal bir düzeni buyurur. herkesin mülkü kendinedir. bu mülkiyet sözünü birazdan açacağım. çünkü mülkiyet denince sadece eşya anlaşılmamalı, özgürlüğümüz de anlaşılmalı.

doğa durumu, doğa kanunlarıyla barışı amaçlar. fakat buradaki barışı amaçlaması insanlarla beraber bir ölçüde bozulur. bir belirsizlik hakim olur ve ardından da bir huzursuzluk. buraya birazdan geliriz.

bütün bu "hoşgörü hali" aslında geleneksel bir yaklaşımdır da denebilir.

fakat sivil otoritenin olmadığından bahsedince bu doğa durumunu, ahlaki durumun da denetlenmesi söz konusu olamıyor. çünkü bir makam yok. dolayısıyla denetleyici olmadığından kaos doğuyor. bir güvensizlik doğuyor. ve bu güvensizlik zaman içinde doğa durumunu yozlaştırmaya başlar. bu durumda da bir iktidarın olmadığı toplumda yaşayan bireyler kendi kendilerinin hakimi, infazcısı hatta ve hatta tanrısı olur. ve hobbes'un bahsettiği o kaos, savaş hali doğmuş olur. niye? çünkü doğanın temel kanunudur insanların kendi kendisini koruması hakkı. ve bu durumda da bir sivil yönetime ihtiyaç duyulur.

o halde sorabilirsiniz: hobbes aslında locke mu? ya da locke, hobbes'un şekil değiştirmiş hali midir?

hayır. locke geleneksel bir dil kullanır. ayrıyeten hobbesçu bir dil de ullanır, kişinin güvenlik ihtiyacı bakımından.

en temel kavram locke için mülkiyettir.

mülkiyet çalışmamız sonucu elde ettiğimiz şeydir. bizler locke için mülk edinen hayvanlarızdır. ve sivil bir otoritenin olmadığı doğa durumunda mülkiyet, tüm insanlara ortak olarak verilmiştir. bu, ortak mülkiyettir. diğer yandan doğa durumunda özel bir çaba, emek harcayan insan ortaya özel mülkiyeti çıkarır. emek sayesinde doğanın bize verdiğinden fazlasını üretmiş oluruz ve üretimimiz kişinin özel hakkı haline gelir. locke bize tam olarak bunu söylüyor işte. emek, özel hakkın da mülkiyet hakkının da kaynağıdır. dolayısıyla doğal hukuk, özel mülkiyet hakkını öngören bir yapılanmadır. ve yönetim de bu hakkı güvence altına almak adına kurulmuştur. kim tarafından? rızasıyla bunu isteyen halk tarafından.

bütün bu anlattıklarımı ileriki zamanlarda tamamlayacak isim adam smith'tir. söylememe gerek yok gerçi, apaçık görülüyor. ticari bir devlet modeliyle karşı karşıyayız. locke bugüne kadar geri planda kalmış ekonomiyi, politikanın önüne geçirmeye çalışır aslında. dünya, çalışana ve rasyonel olana aittir., der.

emek neydi? emek her şeydi. toplum emek sayesinde yaratılmıştı. dolayısıyla mülkiyet edinmenin doğal sınırlarının da olmadığını söyler. para da ortaya çıktıktan sonra, sınırsız sermaye birikimiyle bir görev haline gelir adeta. çünkü olay ilahi bir egemenlik doktrinine de dayandırılabilir geleneksel bir tavırla. tanrı, dünyayı insanlara bahşetmiştir der çünkü. ve bunlar sonucunda da artık erdemle değil, ticaretle ilgilenmeye başlarız. locke'un inancına göre de zaten ticaret; insanı uysallaştırır, savaştan uzaklaştırır ve daha medeni yapar.

dolayısıyla devlet, işte bu ticaret halini korumayı amaçlayan bir varlık olarak ortaya çıkarılmıştır.

peki ya böyle bir piyasa ekonomisine geçişi ne meşru kılar?

bu kısımdan sonra hobbes'un gurur-korku çekişmesine benzer bir çekişmeden bahsedeceğiz: mülkiyet ve mülkiyet üzerine çıkan anlaşmazlıklar.

geri kalanını sonra yazarım. çok üşengecim. her yazıyı yarıda kesiyorum. *

yazının devamında bu sözleşmenin nasıl bir şey olduğundan falan bahseder, vatandaşlık mevzusuna değinir, mülkiyeti açar ve kuvvetler ayrılığından bahsederim.

locke 'un yönetim anlayışı hala önemini korumaktadır. yönetim teorisi güçler ayrılığı ilkesine dayanır. yasama, yürütme ve yargının olması gerektiği ama üç gücün hepsinin birden kesinlikle tek elde olmaması gerektiğini vurgulamıştır. toplum ve yönetimi ayrı tutar. yönetimin oluş amacının toplumun refahı olduğunu söyler. daha sonrasında montesquieu bu teoriyi daha da geliştirmiştir.

dünyanın tuhaf bir yer olduğunun ispatı filozof.

bir yandan liberalizmin temellerini atarken diğer yandan köle ticareti yapan bir şirketin ortağı ol. köle al sat ve insanın özünün gürlemesinden dem vur. felsefe en nihayetinde bir ahlak öğretesi olmaktan çıkıp tamamen bilişsel bir vaziyet alınca cidden acayip komik bir şey oluyor.

avrupa daki aydınlanma ve akıl çağının en büyük filozofudur. amerikan bağımsızlık bildirgesi'nin de, fransız temel yurttaşlık bildirgesi'nin de altından bu abi çıkmaktadır.
"tabula rasa" fikri de locke abimizindir. eğitim, hürriyet, insan hakları.... ne ararsan var adamın repertuvarında.

dizinin kilit karakteridir.