muktedir ile iktidarın ilişkisi

muktedirin tahakkümü ile süregelen ilişki.

iktidar; bir işi yapabilme gücü, erk, kudretse eğer; bu dünyada, insana ait mutlak bir iktidar, bir yanılsamadan ibarettir. bir işi yapabilme, iki anlama gelir: işin dilendiği anda yapılabilmesi, diğer bir deyişle işe ol denildiğinde o işi var edebilecek bir kudrete sahip olma halidir ki kur’an-ı kerim’de bakara suresi 117. ayet, bu iktidara muktedir olan allah’a işaret eder: ‘’gökleri ve yeri (bir örnek edinmeksizin) yaratandır. o, bir işin olmasına karar verirse, ona yalnızca "ol" der, o da hemen oluverir.’’ . bu anlamdaki mutlak iktidar geçici bir iktidar değildir, süreklidir; bu ayetteki iş, evren olarak düşünüldüğünde evrenin ve insanın dille var olmuş, dile bağlı olan yapısının anlamı önemlidir. bu anlamda dil, yapı, eylem birbiriyle aynı olan fiillerdir ve aynı faile işaret ederler: allah’a… ikinci anlamda bir işi yapabilme; birinci anlamdaki işin içinde var olan bir işte bulunabilme halidir ki insan ancak böyle bir iktidara sahiptir. insan bir eylemde bulunduğunda, eylemin sonuçlarından etkilenir. bu iktidar insanın elinden her an alınabilir; insanın iktidara sahip olması mutlak bir sahip olma değilken tamamen zorunluluk da değildir. zorunluluk ile sorumluluk arasındaki farkı açmak gerekirse; herhangi bir kütlenin, hareket kanunlarıyla zorunlu bir ilişkisi vardır. bir domino taşı, kendisine çarpan domino taşına ‘’hayır, ben düşmek istemiyorum.’’ demez. bu domino taşı kendiliğinden bir direnç gösteriyor sanılıyorsa, bu direnç o domino taşının kendisinden değil hareket kanunlarından kaynaklanan bir direnç olduğunu belirtmek gerekir. zorunluluğun aksine sorumluluğun olduğu bir durumda domino taşı kanunlara aynen uymayabilir: insan, sorumluluk sahibi bir varlıktır. bu sorumluğu kabul etmeyi de reddetmeyi de seçebilme iktidarına sahipken, kullandığı iktidarın sorumluluğu istese de istemese de vardır. sorumluluğun kabulü, reddi, sorumluluğa sessiz – kayıtsız- kalma sorumluluğu ortadan kaldırır mı?

bu bağlamda sorumluluğun ingilizce karşılığının ‘responsibility’ olması dikkat çekicidir; ‘responsibilty’ response-cevap ve ability-yetenek (iktidar) sözcüklerinden oluşur: sorumluluk, bir cevap verme halidir. mutlak iktidar iddia ederek sadece kendisine karşı sorumlu olduğunu iddia etme de, sorumluluğu reddetme de, sorumluluğa karşı sessiz kalma da, sorumluluğa karşı bir cevap olması yönüyle mutlak muktedir olana karşı sorumluluğu –o dilemedikçe- yok etmez. bir kelime yerine başka bir kelimeyi kullanmak da yine sorumluluk taşır. özne, nesne, bilgi ve iktidar ilişkisinden bahsedilirken fiilden, fiilin işaret ettiği failden, bilenden ve muktedirden bahsedilmemesi ilginçtir. ancak insan tarafından bahsedilsin, bahsedilmesin tüm dil ve eylemler; dileyene, eyleyene işaret etmektedirler. foucault, söylemin düzeni adlı konuşmasına söze şöyle başlar: ‘’bugün yapmak zorunda olduğum konuşmada ve burada belki de yıllar boyunca yapmak zorunda kalacağım konuşmalarda, hiç kimseye sezdirmeden eriyip gitmeyi dilerdim. söze başlamaktansa sözün beni sarıp sarmalamasını ve ben, her türlü olası başlangıcın çok ötelerine taşımasını isterdim.’’ . sorumluluktan kaçan bilim insanının, söze bağlı bir zorunlulukta kaybolma dileği de bilim iddiası kadar edilgendir. bu, yapıda kayboluş hali, bilim insanının halini de özetlemektedir: biri bölemediği bir şeye atom – bölünemeyen- der, diğeri atom denilen şeyin bölündüğünü iddia eder, bir diğeri test eder, bir diğeri bomba haline getirir, biri de bombayı hiroşima ve nagasaki’ye atar. bilim insanı sorumluluktan kaçtığında; geçici muktedirin mutlak iktidara dair yıkıcı ihtirasını görmezden gelir: yapıda kaybolan sorumsuz bilim insanı, artık geçici muktedirin elinde bir tahakküm aracıdır. mutlak iktidara sahip olmak için her türlü yolu deneyen geçici muktedirin bilim iddiası, hiroşima ve nagasaki örneklerinde olduğu gibi ancak ölümle sonuçlanır. yapıya muktedir olana işaret edilmedikçe; yapı içindeki geçici muktedirlerin mutlak muktedir olma iddialarının ve savaşın önüne geçilemez. bölük-pörçük bir yapısalcılık olan post-yapısalcılık foucault’taki haliyle modernin, yapısalcılığın muhalefeti değil geçici muktedirin yapısalcılığının –geçici muktedir tarafından- post- modern olarak anılan bir hizmetçisidir.