eseno yazar profili

sünni-şii ilişkilerinin tarihi, nereden bakılırsa bakılsın bin yılı aşkın süredir devam eden kesintisiz bir çatışmanın hikâyesidir. bu bitimsiz mücadele, hz. muhammed'in halefi etrafındaki anlaşmazlıklardan doğan kadim nefrete bağlansa da, aradan geçen yüzyıllar, mevcut ihtilafın siyasi bağlama göre kâh canlanıp kâh sönümlendiğine işaret eder. bu iniş çıkışlar çoğu zaman hükmeden ile hükmedilen grupların ihtiyaçlarına göre şekillenirken, bazen siyasi elitlerin meşruiyet kazanmasına yaramış, bazen de isyancıların başkaldırısının veya din adamlarının nüfuz kazanma çabasının aracı olmuştur. sünniler ve şiiler - bir ihtilafın siyasi tarihi bugün hâlâ devam eden bu gerilimin tarihteki izini sürerken, islâm'ın iki büyük mezhebi arasındaki süreklilik ve kopuşları da araştırıyor. ortadoğu üzerine çalışmalarıyla tanınan siyaset bilimci laurence louër, uluslararası camiada başvuru kaynağı olarak kabul gören kitabında irak, pakistan, suudi arabistan, iran, yemen ve lübnan gibi farklı ülkelerin kendilerine has siyasi koşullarını ve toplumsal yapılarını göz ardı etmeden, serinkanlı bir ortadoğu panoraması ortaya koyuyor.

“hitler sonrası dönemde, başta yargıçlar olmak üzere nazilere devlet katında hizmet veren cellatlar, toplama kampı görevlileri, gazeteciler ve muhbir vatandaşlar işledikleri suçlardan dolayı -ki bunlara yüzlerce kişiye bir celsede verilen idam cezaları ve bu cezaların hiç vakit kaybetmeden infazı da dahil- yargılandılar.

hepsi de suçsuz olduklarını söylediler. “devletin yasalarını” uygulamışlardı. toplama kampı işkencecileri ise her nedense yaptıkları hiçbir şeyi hatırlamıyorlardı.

helmut ortner, yargılanıp ceza alsalar bile nazi artıklarının cezalarının nasıl affedildiğini, emekli aylıkları ve edindikleri mülklerle nasıl rahat bir hayat sürmeye devam ettiklerini, alman toplumunun hitler döneminde işlenen suçlarla yüzleşmekten nasıl kaçındığını acımasızca alman'da gözler önüne seriyor.”

“ittihatçılık, arap vilayetlerini ve kürdistan'ı seviyor muydu?” - hamit bozarslan

“arapça gazetelerde ermeni soykırımı” - nora arissian

“korkunun propagandası: ermeni soykırımını bir bedevi asilzadesinin kaleminden okumak” - emre can dağlıoğlu

“imparatorluğun sonundaki çöl: ermeni soykırımının çevre tarihi” - samuel dolbee

“soykırım süresince araplarla zorla evlendirilen ermeni kadınların özgürleştirilmesi meselesi” - anna aleksanyan

“emir faysal bin hüseyin'in 1918-1920'de ermeni mültecilere dair siyaseti” - narine margaryan

“ cihan harbi'ni hatırlamak: alegori, yurttaşlık erdemi ve muhafazakar tepki” - keith david watenpaugh

“harici vatandaşlar: fransız mandası suriyesi'nde kimlik etiketleme ve kimlik söylemi(1920-1932)” - victoria abrahamyan

“musa dağı ermeni direnişi, 1939 göçü ve araplar”- şule can

“birinci dünya savaşı'nın iyileşmeyen yaraları: ermenistan, kürdistan ve filistin”- rashid khalidi

italyan yahudisi kimyager primo levi, ikinci dünya savaşı esnasında nazilerin çalışma kamplarında esir kalmıştır. ikinci dünya savaşına ilişkin en çarpıcı metinlerden biri olan kitabı, dilimize “bunlar da mı insan?” adıyla çevrilmiş ve can yayınlarından basılmıştır.

yaklaşık üç yıldır bu kitabı okumak için yeniden basılmasını bekliyordum. şimdiye kadar gerek izlediğim film ve belgesellerde gerekse okuduğum kitaplarda hep aklıma, tutukluların nasıl isyan etmediği, nasıl ölüme uysal bir şekilde adım adım yürüdükleri sorusu takılıyordu. yazar bu soruya özetle; kendilerini örgütleyebilecek siyasi görüşe sahip tutsakların ilk elden zaten idam edildiğini, isyan edebilecek kadar uzun bir süre kimsenin kampta tutulmadığını, açlık, hastalık, soğuk gibi nedenlerle esirlerin isyan edecek gücü olmadığını, gaz odalarına direnen mahkumların vurulduğunu ve üzerlerine köpeklerin salındığını ve en önemlisi de eşleri ve çocuklarının varlığı ile sınandıklarını belirterek karşı çıkıyor. eğitimli, cesur, genç ve ailesi olmayan rus askerlerin de isyan etmediğini ekliyor.

herkes kendi usulünce veda etti yaşamaya. kimileri dua ediyor, kimileri ölçü tanımadan içiyor, kimileri en son, tiksinti veren tutkuyla kendinden geçmeye çalışıyordu. yalnız analar, bütün gece yol hazırlığı için seve seve didindiler, çocukları yıkadılar, yol eşyasını hazırladılar; doğan gün, rüzgarda kuruyacak çamaşırları dikenli tellere asılmış buldu. kundak bezleri, oyuncaklar, yastıklar, çocuklar için gerekli yüzlerce ufak tefek eşya bile unutulmamıştı. siz de aynı şeyi yapmaz mıydınız? sizinle birlikte çocuğunuzu yarın öldürecek olsalar, ona yiyecek bir şey vermeyi bugünden keser miydiniz?

“benim, dedim, ayda bir iznim olsun veya haftada bir iznim olsun. e, ben taş değilim ki! her gün saat dokuzda git, gece on ikiye kadar çalış. taş bile yorulur ya, taş bile kırılıyor, paslanıyor. oturmak yok! sabah saat dokuzdan, ondan gece on ikiye kadar ayaktasın. ayaklarım böyle şişiyor, davul gibi, iki metre. işveren oturtmuyor ki seni, yasak! ya diyorum ya, orada köle gibi!.. adet oluyordum, adetli bile çalıştıryorlar yaa!! hiç olmazsa adet günlerinde izinli yap, dedim devlete. adet günü kanlar paçalarımdan, bacaklarımdan akıyor, öyle çalıştırıyorlar. işte gel de -devletim- de! adetli çalıştırıyorlar yaa!.. neden? para kazanıyorlar çünkü. aç orada; yarı aç, yarı tok çalışıyorsun.”

patricia springborg, the humboldt-universität zu berlin'in, disiplinlerarası alanda araştırmalar yapan enstitüsü centre for british studies'de siyaset kuramı profesörü.

“osmanlı'nın gerileyişini anlatırken kullanılan dil çoğunlukla cinsel içerikliydi ve antikçağdan bu yana yakındoğu'yu anlatmak için kullanılan, modern dönemin başında da epeyce kullanılacak olan ve gibbon, flaubert ve renan'la tepe noktasına ulaşan dişil ilkeye başvuruyordu. elçiler -kadınların sultanlığı-na ya da tahtın arkasındaki kadınların iktidarına; sultanların hareme kapanmalarına ve hane halkından saraydaki iktidarlarına meydan okuyabilecek erkek üyelere karşı gösterilen acımasızlığa epeyce vurgu yapmışlardı. fakat aristoteles'ten itibaren tiranlık tasvirlerinde aşırı bir cinsel istek, ahlaksızlık ve yozlaşma vurgusu her zaman yer almıştır, ama söylenenlerin doğruluğu ya da yanlışlığının somut kanıtlarla belgelendiği nadirdir.”

“batı kavramı nasıl oluştu? şarkiyatçılığın kökenleri nereye dayanır? doğu ile batı arasındaki bir zamanlar belli belirsiz olan siyasi sınır ne zaman ve neden belirgin hale geldi? demokrasi batı'ya, despotluksa şark'a ait olgular olarak nasıl kodlandı? batı, siyasal ve kültürel kimliği, nasıl oldu da siyasal özgürlük, vatandaşlık ve demokrasi ile eşanlamlı hale geldi?

antik yunan'dan rönesans'a kadar uzanan döneme odaklanarak siyasal düşündeki batılı temel metinlere yeni bir bakış açısıyla yaklaşan springborg, geleneksel siyaset kuramı yöntemlerini batı kimliğinin temellerini sorgulamadan benimsemeyi reddediyor ve tarihin çarpıtılması olarak gördüğü pratikleri ters yüz ediyor.

tarihi revizyonist bir bakışla sorgulayarak bizi yunan polis'ini batı'nın beşiği olarak değil, doğu'nun bir mahsulü olarak düşünmeye davet ediyor. savını desteklemek üzere farklı akademik disiplinlerden yararlanan springborg, batı siyaset tarihinin merkezine şehir devletlerini değil, krallığı; antik yunan ve roma'yı değil, mısır ve mezopotamya'yı koyuyor.

kitap, bugünkü türkiye siyasetine de biçim veren kültürel savaş alanının tarihsel koordinatlarını kusursuz biçimde gözler önüne seriyor. içerideki ve dışarıdaki tartışmalar ülkeyi ya batı siyasal ve kültürel cumhuriyetçiliğinin ya da şarki despotluk geleneğinin mirasçısı olarak konumlandırıyor. springborg, okuru bu seslerden ayrılmaya, söz konusu ayrımı yüzeysel olarak ele almamaya ve bu ayrımın dolambaçlı tarihsel yapılanmasını anlamaya çağırıyor.”

“kitleyi meydana getiren bireyler kimler olursa olsun; yaşama biçimleri, işgüçleri, karakterleri yahut zekaları ister benzer, ister ayrı olsun, kalabalık haline gelmiş olmaları onlara bir nevi kollektif ruh aşılar. aşılanan bu ruh onları, herbiri tek başına, ayrı ayrı bulundukları halde duyacaklarından, düşüneceklerinden ve yapacaklarından tamamiyle başka hissettirir, düşündürür ve yaptırır.”

“kitleler güce karşı saygı beslerler ve zayıflığın bir şekli gibi anladıkları iyiliğe karşı pek az ilgili görünürler. kitlelerin eğilim ve sevgisi hiç bir zaman iyi hükümdarlara değil, kendilerini şiddetle baskı altında bulunduran baskıcılara karşı olmuştur. kitleler en yüksek heykelleri her zaman bunlar için dikmişlerdir.”

“bugünkü okul, hoşnutsuzlar ve anarşistler yetiştiriyor.”

“ kitle, hiçbir zaman hakikate susamamıştır. keyfini kaçıran kanıtlarla karşılaştığında, başını başka yöne çevirerek yalanı ilahlaştırmayı yeğ tutar. kim ki onu yanıltmayı bilir, kolaylıkla onun efendisi haline gelecektir; kim ki onun gerçeği görmesini sağlar, daima kurban edilecektir.”

“bir göz ağlarken diğer gözün güldüğü görülmüş müdür?” dünya kaç köşeymiş uzun uzun konuşan, konuştuklarını tekrar
eden, saplantıyla özlemlerini, evveliyatlarını anlatan dersimliler. küçük, sıradan, kayıp giden hatıralar, garezler, kibirlenmeler...
yanlışın, kahırla ufalan hayatın farkında olan zazalar, kürtler, ermeniler, kızılbaşlar... candarmalar, paşalar, hükümetler,
aşiretler, metruk evler, boşalmış ovalar, inatla geleneğe sarılan köylüler, atlılar, tüfengler...
gece kelebeği yeniden kanat çırpıyor...
ilk kitabın öncesine gidiyor. eprimiş bir rüyayı pastoral ve masalsı bir üslupla, kederle resmediyor.
zor diyorsun, yazık! hepsinin bir hikâyesi vardı.”

“tanrı aşkına: yeni bedenlere ihtiyaç duyuyorlarsa neden şu savaşa meraklı atmacalardan birini almıyorlardı? ya da göğsünde hanoi'yi bombala rozetiyle dolanan bir denyoyu ya da johnson'un kızlarını ya da westmoreland'in o güzelim ailesini, yeğenlerini ve torunlarını. bir yasa olmalı diye geçirdim aklımdan. savaşı destekliyorsan, bedelini ödemeye değdiğini düşünüyorsan, sen de kendi değerli kanını tehlikeye atmalıydın.”

“inlemek isteyen, ellerini açıp yalvarmak isteyen tüm korkak şeytanları kovun içinizden, diye bağırdığımda, -zerdüşt tanrısızdır- diye bağırıyorlar.”

“sahiden, her şeye iyi ve üstelik bu dünyaya da en iyi diyenleri de sevmem. bulduğu ile yetinenler derim bunlara. bulduğu ile yetinmek, her şeyi tadabilmek; en iyi damak zevki değildir bu! yemek seçen en inatçı dillere ve midelere saygı duyarım ben, “ben”, “evet” ve “hayır” demeyi öğrenmişlerdir onlar. oysa her şeyi çiğnemek ve hazmetmek- tam bir domuz tarzıdır bu! her zaman i-a demek, sadece eşek öğrenir bunu ve eşek tinli biri!”

“daha iyi oyuncuların bir ön oyunuyum ben, ey kardeşlerim! bir örneğiyim! benim örneğime göre davranın! eğer uçmayı öğretmiyorsanız, daha hızlı düşmeyi öğretin!”

“siz, daha yüce insanlar, bunu öğrenin benden; pazaryerinde hiç kimse inanmaz daha yüce insana. orada konuşmak mı istiyorsunuz, pekala! ama ayaktakımı göz kırpar, “hepimiz eşitiz,” diye. “siz daha yüce insalar,” böyle göz kırpar ayaktakımı, “daha yüce insan yoktur. hepimiz eşitiz; insan insandır, tanrının önünde, hepimiz eşitiz!” tanrının önünde! oysa artık bu tanrı öldü ama biz ayaktakımının önünde eşit olmak istemiyoruz. siz daha yüce insanlar, uzaklaşın pazaryerinden!”

“gerçekten ben, pençelerine inme indiği için kendilerini iyi zanneden zayıflara gülerim.”

“fakat dostlarım size yüreğimi tam açayım; eğer tanrılar var olsaydı ben tanrı olmamaya nasıl dayanabilirdim. o halde tanrı yoktur.”

“bielinski, dostoyevski ile bozuşmasından bir yıldan daha kısa bir süre sonra ölür. yazarın tüm yaşamı boyunca boğuşacağı sara ya da yalancı sara nöbetlerinin tam olarak ne zaman başladığını bilmiyoruz, ama bize anlatılan ilk iki nöbetten birincisi babanın öldürülmesinden sonra, oğula belleğinin çok derinlerine gömülmüş acıklı olayı anımsattığı varsayılan bir cenaze alayının geçişi sırasında, ikincisi ise bielinski'nin ölüm haberini aldığında gerçekleşmiştir. dolayısıyla, o zaman dostoyevski'nin üstüne kapanan başarısızlık çemberi, kökeninde baba cinayetinin çemberidir. yazar zindanda geçirdiği dört yılın kendisini bunamaktan kurtardığını söylerken, çok yanılmıyordur belki.” “baba-oğul rekabeti sıkı bir benzerlik içerir. oğul babanın arzuladığı şeyi arzular. babanın gururu oğula engel olur ve bunu yaparak onun gururunu güçlendirir. bu durumda, zorba babaya baş kaldıran köle-oğulun işlediği suç, baba cinayeti tam da bir yeraltı tragedyası gibi görünür. çünkü babayla oğul bir anlamda aynıdır, baba cinayeti hem cinayet, hem de intihardır; özünde, iki suçun farkı yoktur birbirinden. önceden yaratılmış tüm kahraman cinayetleri ve intiharları bu temel korkuda bir araya gelir. yazar tüm bu karabasanların kaynağında durur.” “öteki nefretinin temelinde, -kendi- nefreti vardır. yeraltı uyuşmazlıklarının ötesinde onların dayandığı özdeşlik, baba-oğul özdeşliği vardır. babadan öteki olarak nefret edilir ve daha da derinlerde, -kendi- olarak utanç nesnesidir o.”