barnum etkisi

kişiye has karakteristik özellikler gibi görünen ama aslında çok genel, tüm insanlara indirgenebilecek kişilik özellikleri yaratmak anlamına gelir.

bireylerin özellikle kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz kişilik betimlemelerine yüksek puan verme eğilimlerini anlatan bir gözlemdir. bu etki astroloji, grafoloji, falcılık ve kişilik testlerinin bazı türleri gibi yaygın olarak kabul görmüş inanış ve uygulamalar için kısmen açıklama getirmektedir.

bununla ilgili ve daha genel bir etki ise kişisel onaylamadır. kişisel onaylama birbiriyle alakası olmayan ya da tamamıyla rastlantısal olan iki olay, bir inanış, beklenti ya da hipotez bir ilişkilendirmeye ihtiyaç duyduğundan dolayı ilişkiliymiş gibi algılanması durumudur. bundan dolayı insanlar kendi kişiliklerini algılayışlarıyla, burçlarının gösterdikleri arasında ilişki kurmaya yatkındırlar.

forer etkisi adıyla da bilinen, insanların hemen hemen her insana uyacak şekilde yapılan genel yorumları, kendileirne özgü şekilde algılaması ve bunlara yüksek puan verme eğilimi.

1948 yılında psikolog bertram forer öğrencileri için bir test hazırlar. bir kağıda bazı şeyler yazarak onlara dağıtır ve hepsinden, bu yazıların kendilerine ne kadar uyduğuna bakarak yazıyı puanlamalarını ister. yazı şudur:

--- alıntı ---

"başkalarının sizi beğenmesine, size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz, ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz. kişiliğinizin bazı zayıf yönleri var ama genelde bunları telafi etmeyi başarıyorsunuz. kendi yararınıza çevirebileceğiniz halde kullanmadığınız önemli bir kapasiteye sahipsiniz. dışarıdan disiplinli ve öz güvenli görünürken, içten içe kaygılı ve güvensizsiniz. bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor. belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların, sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor. bağımsız bir düşünür olmakla gurur duyuyorsunuz ve başkalarının iddialarını tatmin edici kanıt olmadan kabul etmiyorsunuz. ama kendinizi başkalarına açarken çok açık, çok içten olmayı akıllıca bulmuyorsunuz. bazı zamanlar dışa dönük, sokulgan ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içe dönük, sakıngan bir kapalı kutu oluyorsunuz. bazı çok gerçek dışı arzularınız var."

--- alıntı ---

puanlama 5 üzerinden yapılır ve sınıf ortalaması 4,26 çıkar. öğrencilerin çoğu bu anlatılanların kendisini tarif ettiğini düşünmüştür çünkü. oysa öğrencilere özel olarak ayrı ayrı değil 1 tane olarak yazılan ve dağıtılan bu metin, bir astroloji metninden alınmıştır. özellikle astroloji alanında sonradan benzer çalışmalar da yapılmış ve insanların bu tür şeylere inanma ve bunları kendilerine özel zannetme eğiliminde olduğu gösterilmiştir.

astrolojinin safsata olduğu gerçeğinin temelini oluşturmaktadır. hayatını bilim ışığı altında aydınlatan bazı kimseler bu etkiyi bilse bile astrolojiye inanmaya devam ederler. savunmaları da şöyle olur; "barnum etkisini filan biliyorum söyleme bile" yani bunu bilince astrolojiye inanmaya devam edebiliyorsunuz aklınızda olsun. böyle safsatalara inanıp ortamlarda "ben modernim, bilime güveniyorum" diye gezebilirsiniz.

barnum ve forer etkileri karşısındaki en büyük bahane şudur: fala inanma, falsız da kalma.

her önüne gelenin astrolojik olaylar karşısında yapıştırdığı söz.

astroloji ve diger her konuda oldugu gibi tam olarak alt metni bilinmeyen ama herkesin ağzında dolaşan soyleyenin kendisini entel hissettiği psikolojik araştırma.

adını amerikalı iş insanı
phineas taylor barnum'dan alan etkidir.

sadece kendinde sandığın ama herkeste olan özelliklerdir.

bireylerin, özellikle kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz kişilik betimlemeleri olarak tanımlanır.

örnek/ burçlar.