1.
tarihte türklere uygulanan en büyük soykırımlardan biridir. bir arap ve islam halifesi olan meşhur yezid kavramı bu katliamdan sonra türkler tarafından hep kötülük ile anılır olmuştur.
devamını gör...
2.
evet 40 yilin basi dedim ki tarihi icerikli 1 entry gireyim.
ve bu entry'yi de curcan, yani namidiger guya turklerin musluman oldugu savas ile ilgili girmek istedim. oncelikle sunu soyleyelim talkan ile curcan savaslari birbirinden ayri savaslardir. talkan'i kuteybe bin muslim'in yaptigi soylenirken, curcan'i yezid bin muhelleb yapmistir.
bu entry'yi belirli kaynaklari tarayarak yazdim, sadece 1 tarih kaynagina tikili kalmak yerine, 3 ayri kaynagin mukayeseli 1 sonucunu yazdim. yazarken su tarih kaynaklarini kullandim,
1. taberi 839-923, malum olmazsa olmaz,
2. ibnul esir 1160-1233, ortacag'in buyuk tarihcilerinden,
3. halife bin hayyat 777 civari-854/55, evet bu tarihci de taberi oncesi tarihcilerden biridir.
taberistan ve curcan'in fethini birlikte anlaticaz cunku olaylar birbiriyle baglantili gerceklesmektedir. her seyi de ozet halinde gecicem.
bu fetihlerin gerceklesme sebebi, emevi halifesi suleyman bin abdulmelik'le birlikte sam'dayken, allah'in kuteybe'ye ne verecegini gormuyor musun denmesi.
sonra yezid, bu fetihler 1 sey degil, mesele curcan diyor.
bu yezid, yezid bin muhelleb'dir. yaygin kanaatin aksine de taberistan-curcan savaslari kuteybe bin muslim degil, onun komutasinda gerceklesti. kuteybe'nin yaptigi soylenen savas, talkan savasidir. yezid bin muhelleb, 673-720 yillari arasinda yasamis emevi valisi ve kumandaniydi. ardindan emevilere isyan etti ki ona sonda gelicez.
suleyman, onu sanirsam horasan'a vali olarak atamisti.
ardindan yezid, 100.000 kisilik ordu toplayarak fethetmek istedigi bolgelere yurudu. ordusunda levant, irak, horasan, basra halkindan kendisine sadik kisiler, gonulluler falan vardi. boylece dehistan'da konaklayana kadar ilerledi.
ravi ebul hasan'in anlattigina gore yezid, curcan'a ilerlediginde curcan daha 1 sehir degildi. orayi cevreleyen daglar, kayalar vardi, 1 ada gibiydi.
yezid dehistan'da 1 grup turk gordu, ve kufe halkini kusatti.
turkler bazen cikip muslumanlarla savasir, sonra kalelerine girer, cikinca da muslumanlar onlari maglup ederdi.
ardindan bazi tartismalar yasanir ve dusmanla muslumanlar savasir. muslumanlarin komutasinda yezid vardir. o savasta muhammed bin ebi sabre de vardir.
ve o 1 turke saldirir, dehistan'da. turk'un kilici ibn ebi sabre'nin ozel yerine saplanir ve o turku vurup öldürür.
ama ozel bolgesinde turkun kilici kalir, kendi kilici de kanlidir.
yezid, ibn ebi sabre'yi bu halde gorup bu kim der. bu ibn ebi sabre denir.
diger gun yezid disari cikar ve 1 grup turk tekrar onlara saldirir. turkler 4000 kisiydi. iyi 1 savas oldu ve muslumanlar yendiler.
ardindan uzun savaslar oluyor, muslumanlar savamayacak hale geliyor. dehistan lideri muslumanlara baris teklif edince baris yapiliyor.
o savasta 14.000 dusman turk ölüyor, yezid bunu suleyman'a yaziyor.
savas sknucu bicok esir, ganimet alinsa da yapilan barisla dehistan musluman yonetimine geciyor.
yezid curcan'a varincaya kadar 100.000, bazen 200.000, 300.000'den fazla kufe halklariyla baris yapiliyor, cunku yezid'den korkuyorlardi ve boylece topraklar cogalmisti.
tabi sayilara takilmayin illaki anlattigim ve anlatacagim tum sayilar mubalagali sayilar. sonucta sayim islemi yapilmiyordu kac kisiyi öldürdük veya baris yaptik diye, oyle bakip tahmini sayi verilirdi, zamanla da abartilirdi.
neyse yezid bu halkin uzerine ezd'den 1 adami halef olarak birakiyor.
yezid ardindan taberistan'da isbad'a giriyor, ona gelene kadarnagaclar ve yollar onariliyor.
yezid'e baris teklif ediliyor, fakat bazi anlasmazliklar sonucu burda da savas oluyor ve muslumanlar burayi fethediyorlar.
ardindan burda 1 bolgenin reisi meydan savasi isteyince ibn ebi sabre karsisina cikiyor ve onu öldürüyor.
boylelikle muslumanlarin zaferi halkin agzina kadar ulasiyor.
ardindan halk arasinda karisiklik cikiyor ve curcan halkina mektup yazip yezid'in askerlerine saldirin, yezid ve araplarla iliskinizi kesin o zaman sizi odullendirecegiz diye mektup yaziliyor.
boylelikle curcanlilar muslumanlara saldirip savas cikariyorlar, ve geri kalanlar 1 tarafa dogru cekiliyorlar.
yezid disari cikiyor ve ardindan pahali 1 anlasmaya variyorlar.
ve yezid ve ordusu orayi terk ediyor. eger curcanlilar olmasaydi yezid, taberistan'i fethetmeden ordan cekilmezdi.
baska 1 rivayete gore said bin as, curcan halkiyla baris yapiyor. fakat sonra yine curcanlilar arasinda karisiklik cikiyor.
ayrica yezid tekrar curcan'a gittiginde ondan korkup tekrar saygi ve selamla karsiliyorlar ve onlarla baris yapiliyor.
fakat kahistan ve curcan fethedilince yezid, yarim kalan isini tamamlayip taberistan'i fethetmek istiyor.
bundan once curcanlilara yezid'e saldirin diye mektup yazan kisi taberistan'in buyuguydu.
yezid fethettigi bolgelere birini (abdullah bin muammer el-yaşkari) ve 4.000 kisi birakip gidiyor.
yine taberistan'in en yakinindaki kasaba olan curcan'a geliyor. burayi tabi fethetmisti buraya da raşid bin amr'i falan atiyor vali olarak.
sonra taberistan'a geliyor ve baris yapmayi teklif ediyorlar. yezid reddediyor.
taberistan halkina destek kuvvet olarak yezid'in zamaninda savasip yendigi bolgelerden de halklar cesaretlenip geliyorlar.
fakat dagda yenilgiye ugratiliyorlar. dusmanlar daha da tepeye ciktikca muslumanlar onlari takip ediyor. sonra dusman onlari tatar yaylari ve taşlariyla vuruyor. yezid'in onlara gonderdigi birlikler yeniliyor, hatta baskin yapip 1 birligi daha geceleyin öldürüyorlar.
bunlar yezid ve arkadaslarina ulasiyor. fakat ardindan taberistan buyuguyle bazi barislar yapiliyor.
iste yezid bu donem tekrar curcan'a yuruyor.
bunun nedeni soyle aciklaniyor, turklerden 1 boy vardi ki reisleri sul diye biriydi, bunlar, kahstan ve buheyre'ye (ki burasi kahstan ile arasinda 5 fersah mesafe olan 1 adadir) yerlesmislerdi.
bu 2 yer de curcan'a, harezm'e bakan taraftan komsuydu.
bu turkler, curcan meliki feyruz merzban'a surekli baskin yapip ganimetler alirdi.
feyruz bundan korkup horasan'da bulunan yezid'e giderek yardim ister.
ve bu turk boyunun, curcan'i ele gecirdigini soyler. yezid, onlarla nasil savasacagim der. feyruz da, taberistan buyugune mektup yaz ve bu turkleri curcan'da tutmasi icin kandirmasini iste ve ona buna karsilik 1 miktar para teklif et der.
boylece bunlar, curcan'i terk edip buheyre'ye cekilir. onlar curcan'i terk ederken de kusatip yenersin der.
o da taberistan buyugune bunu yazip karsiliginda 50.000 dinar teklif eder.
mektup turklere ulasinca kendilerini guvende tutmak icin buheyre'ye cekilirler. yezid bunu duyar uymaz feyruz'la buraya dogru yola cikip sehre girer. dusman ona saldirip geri cekilirdi. bu durum 6 ay surdu ve kanli 1 savas yasandi.
ardindan dusman yezid'e baris teklif edince yezid kabul etti.
soyle ki turklerin lideri sul, mali ve sevdigi 300 kisiyle ordan ayrilip buheyre'yi yezid'e birakti.
yezid, 14.000 turk esiri idam etti ve digerlerini serbest birakti.
bu olay buheyre'de yasaniyor.
curcan halki da ihanet edip baris antlasmasni bozmuslardi.
bu sebepten yezid, curcan'i kontrol altinda tutmak icin tekrar oraya yuruyor.
dusman kalelere girmisti. ve cikmiyorlardi.
yezid bikac taktik denedikten sonra ates yakmaya karar verdi, bicok ates yakti ve atesler adeta daglar gibi yukselince dusman atesten korkup kaleden cikmaya basladi.
boylece savas yasandi, muslumanlar ogleden once dusmana saldirdi ve onlar yine kalelerine cekildiler, fakat muslumanlar saldiriyi bitirmeyince, teslim oldular.
yezid teslim olan dusmandan savascilari öldürdü, baskalari esir alindi.
12.000 kisiyi curcan vadisine goturdu, ve ardindan muslumanlar dusmani oldurmeye basladi, 1 musluman adam 4-5 kisiyi öldürüyordu.
denildi ki, dusmandan 40.000 kisi öldürüldü.
bundan sonra da curcan sehri insa edildi, burasi sehir oldu ve cehm bin zahr el-cafi buraya vali olarak atandi.
ardindan baska dusman turkler de öldürüldü.
ve boylece curcan kanli 1 sekilde yezid bin muhelleb tarafindan isgal edilmis oldu.
bu olaylar emevi halifesi suleyman bin abdulmelik doneminde, sanirsam miladi 717'de vuku buldu.
bu olaydan 60 yil sonra dogmus halife bin hayyaat'in kitabinda olay daha kisayken, taberi ve ibnul esir hemen hemen ayni seyleri anlatirlar, olay en detayli sekilde ibnul esir tarafindan aktarilmis denebilir.
sayilarin abarti oldugunu soylememe gerek yok herhalde. heleki o donemin dunya nufusu baz alindiginda. o donem henuz 1 sehir bile olmayan curcan'da, bu kadar kisiyinin öldügünü varsaymak icin orda en az 60.000 kisinin yasadigini dusunmek gerekir. bu da pek olasi degil.
ama yine de kanli 1 savas oldugunu soylememiz mumkun.
ki aslinda once curcan halkiyla baris antlasmalari yapilmasina ragmen, curcan'daki karisikliklar ve sondaki ihanet, sonlarina sebebiyet vermis denebilir. yani ben bu savasta musluman ordusunu haksiz gormuyorum diyebilirim. normal 1 savas yasanmis, baris teklif edilmis, bozulmus, savasilmis, olmusler. ha oldurmek de ileri gitmisler mi, olabilir tabi orasi ayri 1 mesele.
turk diyanet vakfi (tdv) islam ansiklopedisine gore,
yezid, kuteybe bin muslim'in fetihlerini kiskanan 1 komutandi.
sevilen emevi halifesi omer bin abdulaziz tarafindan bazi nedenlerle tutuklattirildi.
2. yezid halife olunca ona isyan etti.
ardindan 2. yezid onu idam etti. basi kesilerek şam'a goturuldu.
yezid'in kardesleri, yakinlari da emeviler tarafindan yezid'in isyanlari sonucu katledildi. bazilari esir pazarlarinda satildi, zindanlara atildi.
yani yezid bin muhelleb'in de sonu 1 katliamla bitti.
ve bu entry'yi de curcan, yani namidiger guya turklerin musluman oldugu savas ile ilgili girmek istedim. oncelikle sunu soyleyelim talkan ile curcan savaslari birbirinden ayri savaslardir. talkan'i kuteybe bin muslim'in yaptigi soylenirken, curcan'i yezid bin muhelleb yapmistir.
bu entry'yi belirli kaynaklari tarayarak yazdim, sadece 1 tarih kaynagina tikili kalmak yerine, 3 ayri kaynagin mukayeseli 1 sonucunu yazdim. yazarken su tarih kaynaklarini kullandim,
1. taberi 839-923, malum olmazsa olmaz,
2. ibnul esir 1160-1233, ortacag'in buyuk tarihcilerinden,
3. halife bin hayyat 777 civari-854/55, evet bu tarihci de taberi oncesi tarihcilerden biridir.
taberistan ve curcan'in fethini birlikte anlaticaz cunku olaylar birbiriyle baglantili gerceklesmektedir. her seyi de ozet halinde gecicem.
bu fetihlerin gerceklesme sebebi, emevi halifesi suleyman bin abdulmelik'le birlikte sam'dayken, allah'in kuteybe'ye ne verecegini gormuyor musun denmesi.
sonra yezid, bu fetihler 1 sey degil, mesele curcan diyor.
bu yezid, yezid bin muhelleb'dir. yaygin kanaatin aksine de taberistan-curcan savaslari kuteybe bin muslim degil, onun komutasinda gerceklesti. kuteybe'nin yaptigi soylenen savas, talkan savasidir. yezid bin muhelleb, 673-720 yillari arasinda yasamis emevi valisi ve kumandaniydi. ardindan emevilere isyan etti ki ona sonda gelicez.
suleyman, onu sanirsam horasan'a vali olarak atamisti.
ardindan yezid, 100.000 kisilik ordu toplayarak fethetmek istedigi bolgelere yurudu. ordusunda levant, irak, horasan, basra halkindan kendisine sadik kisiler, gonulluler falan vardi. boylece dehistan'da konaklayana kadar ilerledi.
ravi ebul hasan'in anlattigina gore yezid, curcan'a ilerlediginde curcan daha 1 sehir degildi. orayi cevreleyen daglar, kayalar vardi, 1 ada gibiydi.
yezid dehistan'da 1 grup turk gordu, ve kufe halkini kusatti.
turkler bazen cikip muslumanlarla savasir, sonra kalelerine girer, cikinca da muslumanlar onlari maglup ederdi.
ardindan bazi tartismalar yasanir ve dusmanla muslumanlar savasir. muslumanlarin komutasinda yezid vardir. o savasta muhammed bin ebi sabre de vardir.
ve o 1 turke saldirir, dehistan'da. turk'un kilici ibn ebi sabre'nin ozel yerine saplanir ve o turku vurup öldürür.
ama ozel bolgesinde turkun kilici kalir, kendi kilici de kanlidir.
yezid, ibn ebi sabre'yi bu halde gorup bu kim der. bu ibn ebi sabre denir.
diger gun yezid disari cikar ve 1 grup turk tekrar onlara saldirir. turkler 4000 kisiydi. iyi 1 savas oldu ve muslumanlar yendiler.
ardindan uzun savaslar oluyor, muslumanlar savamayacak hale geliyor. dehistan lideri muslumanlara baris teklif edince baris yapiliyor.
o savasta 14.000 dusman turk ölüyor, yezid bunu suleyman'a yaziyor.
savas sknucu bicok esir, ganimet alinsa da yapilan barisla dehistan musluman yonetimine geciyor.
yezid curcan'a varincaya kadar 100.000, bazen 200.000, 300.000'den fazla kufe halklariyla baris yapiliyor, cunku yezid'den korkuyorlardi ve boylece topraklar cogalmisti.
tabi sayilara takilmayin illaki anlattigim ve anlatacagim tum sayilar mubalagali sayilar. sonucta sayim islemi yapilmiyordu kac kisiyi öldürdük veya baris yaptik diye, oyle bakip tahmini sayi verilirdi, zamanla da abartilirdi.
neyse yezid bu halkin uzerine ezd'den 1 adami halef olarak birakiyor.
yezid ardindan taberistan'da isbad'a giriyor, ona gelene kadarnagaclar ve yollar onariliyor.
yezid'e baris teklif ediliyor, fakat bazi anlasmazliklar sonucu burda da savas oluyor ve muslumanlar burayi fethediyorlar.
ardindan burda 1 bolgenin reisi meydan savasi isteyince ibn ebi sabre karsisina cikiyor ve onu öldürüyor.
boylelikle muslumanlarin zaferi halkin agzina kadar ulasiyor.
ardindan halk arasinda karisiklik cikiyor ve curcan halkina mektup yazip yezid'in askerlerine saldirin, yezid ve araplarla iliskinizi kesin o zaman sizi odullendirecegiz diye mektup yaziliyor.
boylelikle curcanlilar muslumanlara saldirip savas cikariyorlar, ve geri kalanlar 1 tarafa dogru cekiliyorlar.
yezid disari cikiyor ve ardindan pahali 1 anlasmaya variyorlar.
ve yezid ve ordusu orayi terk ediyor. eger curcanlilar olmasaydi yezid, taberistan'i fethetmeden ordan cekilmezdi.
baska 1 rivayete gore said bin as, curcan halkiyla baris yapiyor. fakat sonra yine curcanlilar arasinda karisiklik cikiyor.
ayrica yezid tekrar curcan'a gittiginde ondan korkup tekrar saygi ve selamla karsiliyorlar ve onlarla baris yapiliyor.
fakat kahistan ve curcan fethedilince yezid, yarim kalan isini tamamlayip taberistan'i fethetmek istiyor.
bundan once curcanlilara yezid'e saldirin diye mektup yazan kisi taberistan'in buyuguydu.
yezid fethettigi bolgelere birini (abdullah bin muammer el-yaşkari) ve 4.000 kisi birakip gidiyor.
yine taberistan'in en yakinindaki kasaba olan curcan'a geliyor. burayi tabi fethetmisti buraya da raşid bin amr'i falan atiyor vali olarak.
sonra taberistan'a geliyor ve baris yapmayi teklif ediyorlar. yezid reddediyor.
taberistan halkina destek kuvvet olarak yezid'in zamaninda savasip yendigi bolgelerden de halklar cesaretlenip geliyorlar.
fakat dagda yenilgiye ugratiliyorlar. dusmanlar daha da tepeye ciktikca muslumanlar onlari takip ediyor. sonra dusman onlari tatar yaylari ve taşlariyla vuruyor. yezid'in onlara gonderdigi birlikler yeniliyor, hatta baskin yapip 1 birligi daha geceleyin öldürüyorlar.
bunlar yezid ve arkadaslarina ulasiyor. fakat ardindan taberistan buyuguyle bazi barislar yapiliyor.
iste yezid bu donem tekrar curcan'a yuruyor.
bunun nedeni soyle aciklaniyor, turklerden 1 boy vardi ki reisleri sul diye biriydi, bunlar, kahstan ve buheyre'ye (ki burasi kahstan ile arasinda 5 fersah mesafe olan 1 adadir) yerlesmislerdi.
bu 2 yer de curcan'a, harezm'e bakan taraftan komsuydu.
bu turkler, curcan meliki feyruz merzban'a surekli baskin yapip ganimetler alirdi.
feyruz bundan korkup horasan'da bulunan yezid'e giderek yardim ister.
ve bu turk boyunun, curcan'i ele gecirdigini soyler. yezid, onlarla nasil savasacagim der. feyruz da, taberistan buyugune mektup yaz ve bu turkleri curcan'da tutmasi icin kandirmasini iste ve ona buna karsilik 1 miktar para teklif et der.
boylece bunlar, curcan'i terk edip buheyre'ye cekilir. onlar curcan'i terk ederken de kusatip yenersin der.
o da taberistan buyugune bunu yazip karsiliginda 50.000 dinar teklif eder.
mektup turklere ulasinca kendilerini guvende tutmak icin buheyre'ye cekilirler. yezid bunu duyar uymaz feyruz'la buraya dogru yola cikip sehre girer. dusman ona saldirip geri cekilirdi. bu durum 6 ay surdu ve kanli 1 savas yasandi.
ardindan dusman yezid'e baris teklif edince yezid kabul etti.
soyle ki turklerin lideri sul, mali ve sevdigi 300 kisiyle ordan ayrilip buheyre'yi yezid'e birakti.
yezid, 14.000 turk esiri idam etti ve digerlerini serbest birakti.
bu olay buheyre'de yasaniyor.
curcan halki da ihanet edip baris antlasmasni bozmuslardi.
bu sebepten yezid, curcan'i kontrol altinda tutmak icin tekrar oraya yuruyor.
dusman kalelere girmisti. ve cikmiyorlardi.
yezid bikac taktik denedikten sonra ates yakmaya karar verdi, bicok ates yakti ve atesler adeta daglar gibi yukselince dusman atesten korkup kaleden cikmaya basladi.
boylece savas yasandi, muslumanlar ogleden once dusmana saldirdi ve onlar yine kalelerine cekildiler, fakat muslumanlar saldiriyi bitirmeyince, teslim oldular.
yezid teslim olan dusmandan savascilari öldürdü, baskalari esir alindi.
12.000 kisiyi curcan vadisine goturdu, ve ardindan muslumanlar dusmani oldurmeye basladi, 1 musluman adam 4-5 kisiyi öldürüyordu.
denildi ki, dusmandan 40.000 kisi öldürüldü.
bundan sonra da curcan sehri insa edildi, burasi sehir oldu ve cehm bin zahr el-cafi buraya vali olarak atandi.
ardindan baska dusman turkler de öldürüldü.
ve boylece curcan kanli 1 sekilde yezid bin muhelleb tarafindan isgal edilmis oldu.
bu olaylar emevi halifesi suleyman bin abdulmelik doneminde, sanirsam miladi 717'de vuku buldu.
bu olaydan 60 yil sonra dogmus halife bin hayyaat'in kitabinda olay daha kisayken, taberi ve ibnul esir hemen hemen ayni seyleri anlatirlar, olay en detayli sekilde ibnul esir tarafindan aktarilmis denebilir.
sayilarin abarti oldugunu soylememe gerek yok herhalde. heleki o donemin dunya nufusu baz alindiginda. o donem henuz 1 sehir bile olmayan curcan'da, bu kadar kisiyinin öldügünü varsaymak icin orda en az 60.000 kisinin yasadigini dusunmek gerekir. bu da pek olasi degil.
ama yine de kanli 1 savas oldugunu soylememiz mumkun.
ki aslinda once curcan halkiyla baris antlasmalari yapilmasina ragmen, curcan'daki karisikliklar ve sondaki ihanet, sonlarina sebebiyet vermis denebilir. yani ben bu savasta musluman ordusunu haksiz gormuyorum diyebilirim. normal 1 savas yasanmis, baris teklif edilmis, bozulmus, savasilmis, olmusler. ha oldurmek de ileri gitmisler mi, olabilir tabi orasi ayri 1 mesele.
turk diyanet vakfi (tdv) islam ansiklopedisine gore,
yezid, kuteybe bin muslim'in fetihlerini kiskanan 1 komutandi.
sevilen emevi halifesi omer bin abdulaziz tarafindan bazi nedenlerle tutuklattirildi.
2. yezid halife olunca ona isyan etti.
ardindan 2. yezid onu idam etti. basi kesilerek şam'a goturuldu.
yezid'in kardesleri, yakinlari da emeviler tarafindan yezid'in isyanlari sonucu katledildi. bazilari esir pazarlarinda satildi, zindanlara atildi.
yani yezid bin muhelleb'in de sonu 1 katliamla bitti.
devamını gör...