1.
2. mahmud 1826’da yeniçeri ocağını kaldırdıktan sonra mehterhâne de gitti malum. yeni ordu asâkir-i mansûre-i muhammediyye'ye bağlı olarak batı tipi askeri mızıka takımı bando da kurulsun diye çalışmalar başladı.
enderun’daki gençlerden bir çalgıcı takımı toplanmıştı ancak bandonun daha iyi yetişmesi için yabancı bir elemanın istihdamı düşünülerek istanbul’da bulunan fransız çalgı ustası manguel bu iş için görevlendirildi. iki yıl kadar bu vazifeyi yürüten manguel’den beklenen verim alınamayınca sardinya-piemonte krallığı’nın istanbul büyükelçisi marquie groppolo aracılığıyla ünlü opera bestecisi gaetano donizetti’nin ağabeyi giuseppe donizetti “muzıka-yi hümâyun ustakârı” unvanı ile istanbul’a getirildi ve padişah tarafından kabul edilip göreve başladı (17 eylül 1828).
donizetti paşam : ibb.co/FzRZky2
fransız ve italyan ordularında uzun süre bando şefliği yapmış olan donizetti batı notasını öğretmekle işe başladı; italya’dan yeni sazlar ve her saz için yeni öğreticiler getirildi. öğrencilerin üstün başarıları sonucunda altı ay gibi kısa bir sürede yirmi bir çalıcıdan oluşan yeni bando takımı padişahın huzurunda konser verebilecek düzeye geldi. kurulan ilk bandonun padişaha gittiği yerlerde refakat ettiği, askeri eğitim ve törenlere katıldığı, yabancı devlet adamlarının ağırlanmasında görev yaptığı belirtilmektedir. ciddi bir öğretici olduğu belirtilen donizetti’nin repertuvarı sadece bando mûsikisinden ibaret değildi. çalışmalarında italyanca sözlü parçalar ve opera aryaları da yer almaktaydı. ilk bando repertuvarı tam olarak bilinmiyorsa da eldeki bazı bilgilerle bunun polka, vals, mazurka ve çeşitli yabancı bestecilerin marşlarından ibaret olduğu anlaşılmaktadır.
1831’de orduya subay yetiştirmek amacıyla mekteb-i umûm-ı harbiyye ile muzıka-yi hümâyun ve askerî bandolara mızıkacı temini için muzıka-yi hümâyun mektebi kurulmasına karar verilmesinden üç yıl sonra mektep maçka’da açıldı. bu mektepte mûsiki öğretiminin yanı sıra enderun ağalarıyla padişahın hizmetinde bulunacak kişilerin eğitilmesi de öngörülüyordu.
1855’te rütbesi livâlığa terfi ettirilerek paşa olan donizetti bando, orkestra, opera, operet, koro, enstrümantal veya sözlü batı müziğinin bir bütün olduğunu gösteren bir program uyguladı. onun faaliyeti batı müziğini sınırlı bir çerçeve içinde tanıma, öğrenme ve icra etme çalışmalarıyla devam etti. ayrıca istanbul’a gelişinden bir yıl sonra padişah için bestelediği mahmûdiye, abdülmecid için bestelediği mecidiye marşlarının yanı sıra cezayir ve cenk marşlarıyla şöhrete ulaştı. ıı. mahmud ve abdülmecid dönemlerinde yirmi sekiz yıl muzıka-yi hümâyun’da görev yaptıktan sonra istanbul’da öldü (1856) orkestranın başına callisto guatelli getirildi.
guatelli reyiz : ibb.co/JRv2hfB
italya’dan bandocular getirtip orkestrayı yeniden düzenleyen guatelli ayrıca sultan abdülaziz’e ithaf ettiği osmâniye marşı yanında osmanlı marşı ve şefkat marşı gibi başarılı eserlerle de tanınmıştır. bir zaman sonra guatelli artık yaşlandığından bandoyu çok defa izmir ve plevne marşlarının bestekârı mehmed ali bey, orkestrayı da ispanyol asıllı d’arenda paşa yönetmekteydi; 1890 yılında kurulan koro ise zâti bey’in (arca) idaresinde devam ediyordu. 1883’te necib paşa’nın vefatı üzerine muzıka-yi hümâyun’un başına d’arenda paşa getirildi. d’arenda meslekten bandocu olmadığı halde nota repertuvarını yeniden düzenleyerek genişletti, bandoda italyan sistemi yerine fransız sistemini uygulamaya başladı ve yeni bazı çalgılarla topluluğu zenginleştirdi.
ıı. meşrutiyet’in ilânının ardından devlet görevlerinde yabancı uyruklu kişilerin vazifelerine son verilince d’arenda ülkesine dönmek zorunda kaldı (1909) ve muzıka-yi hümâyun’un başına saffet bey (atabinen) getirildi. uzun yıllar muzıka-yi hümâyun’da bandoyu yöneten saffet bey bandoya batı tarzı bir düzenleme getirerek ilk senfoni orkestrasını kurdu. 1916’da muzıka-yi hümâyun’un yönetimine zâti bey, yardımcılığına ise osman zeki bey (üngör) tayin edildi. osman zeki bey zamanında cumhuriyet döneminde muzıka-yi hümâyun riyâseticumhura devredilerek riyâseticumhur mûsiki heyeti adını aldı (1924). dokuz yıl sonra bando riyâseticumhur armoni muzıkası (bugün cumhurbaşkanlığı armoni mızıkası), orkestra riyâseticumhur filarmoni orkestrası (bugün cumhurbaşkanlığı senfoni orkestrası), fasıl heyeti de riyâseticumhur fasıl heyeti adını aldı; ancak bu heyet kısa bir süre sonra dağıldı.
osman zeki üngör : ibb.co/hK4JkVx
muzıka-yi hümâyun, tarihte örneğine çok az rastlanabilecek geniş kadrosu ve teşkilâtıyla bir çeşit merkezî sistemle yönetilen kurum hüviyeti taşımaktadır. askerî saray bandosu’nu, saray orkestrası’nı, saray opera ve operet orkestralarını, saray korosu’nu, sarayın çeşitli salon ve oda müziği toplulukları ile sarayın mûsiki hocalarının yanı sıra saray dışındaki tiyatro ve konser salonlarında sahneye çıkan orkestraları ve mûsiki öğretim heyetini kapsayan bir teşkilâttı. bu toplulukların bir kişi tarafından idare edilmesi mümkün olmadığından paşa rütbesindeki bazı mûsikişinasların orkestra, opera ve konserleri yönettiği görülmektedir. donizetti’nin ilk zamanlarında yirmi bir kişi olan muzıka çalışanları abdülaziz devrinde önceleri 750 kişiye ulaşmış, ardından bu sayı 500’e, ıı. abdülhamid döneminde 325’e ve 300’e indirilmiştir. ıı. meşrutiyet’ten sonra 120’ye düşürülmüştür.
kaynak: islam ansiklopedisi muzıka-yi hümâyun bölümünden özetledim efem.
enderun’daki gençlerden bir çalgıcı takımı toplanmıştı ancak bandonun daha iyi yetişmesi için yabancı bir elemanın istihdamı düşünülerek istanbul’da bulunan fransız çalgı ustası manguel bu iş için görevlendirildi. iki yıl kadar bu vazifeyi yürüten manguel’den beklenen verim alınamayınca sardinya-piemonte krallığı’nın istanbul büyükelçisi marquie groppolo aracılığıyla ünlü opera bestecisi gaetano donizetti’nin ağabeyi giuseppe donizetti “muzıka-yi hümâyun ustakârı” unvanı ile istanbul’a getirildi ve padişah tarafından kabul edilip göreve başladı (17 eylül 1828).
donizetti paşam : ibb.co/FzRZky2
fransız ve italyan ordularında uzun süre bando şefliği yapmış olan donizetti batı notasını öğretmekle işe başladı; italya’dan yeni sazlar ve her saz için yeni öğreticiler getirildi. öğrencilerin üstün başarıları sonucunda altı ay gibi kısa bir sürede yirmi bir çalıcıdan oluşan yeni bando takımı padişahın huzurunda konser verebilecek düzeye geldi. kurulan ilk bandonun padişaha gittiği yerlerde refakat ettiği, askeri eğitim ve törenlere katıldığı, yabancı devlet adamlarının ağırlanmasında görev yaptığı belirtilmektedir. ciddi bir öğretici olduğu belirtilen donizetti’nin repertuvarı sadece bando mûsikisinden ibaret değildi. çalışmalarında italyanca sözlü parçalar ve opera aryaları da yer almaktaydı. ilk bando repertuvarı tam olarak bilinmiyorsa da eldeki bazı bilgilerle bunun polka, vals, mazurka ve çeşitli yabancı bestecilerin marşlarından ibaret olduğu anlaşılmaktadır.
1831’de orduya subay yetiştirmek amacıyla mekteb-i umûm-ı harbiyye ile muzıka-yi hümâyun ve askerî bandolara mızıkacı temini için muzıka-yi hümâyun mektebi kurulmasına karar verilmesinden üç yıl sonra mektep maçka’da açıldı. bu mektepte mûsiki öğretiminin yanı sıra enderun ağalarıyla padişahın hizmetinde bulunacak kişilerin eğitilmesi de öngörülüyordu.
1855’te rütbesi livâlığa terfi ettirilerek paşa olan donizetti bando, orkestra, opera, operet, koro, enstrümantal veya sözlü batı müziğinin bir bütün olduğunu gösteren bir program uyguladı. onun faaliyeti batı müziğini sınırlı bir çerçeve içinde tanıma, öğrenme ve icra etme çalışmalarıyla devam etti. ayrıca istanbul’a gelişinden bir yıl sonra padişah için bestelediği mahmûdiye, abdülmecid için bestelediği mecidiye marşlarının yanı sıra cezayir ve cenk marşlarıyla şöhrete ulaştı. ıı. mahmud ve abdülmecid dönemlerinde yirmi sekiz yıl muzıka-yi hümâyun’da görev yaptıktan sonra istanbul’da öldü (1856) orkestranın başına callisto guatelli getirildi.
guatelli reyiz : ibb.co/JRv2hfB
italya’dan bandocular getirtip orkestrayı yeniden düzenleyen guatelli ayrıca sultan abdülaziz’e ithaf ettiği osmâniye marşı yanında osmanlı marşı ve şefkat marşı gibi başarılı eserlerle de tanınmıştır. bir zaman sonra guatelli artık yaşlandığından bandoyu çok defa izmir ve plevne marşlarının bestekârı mehmed ali bey, orkestrayı da ispanyol asıllı d’arenda paşa yönetmekteydi; 1890 yılında kurulan koro ise zâti bey’in (arca) idaresinde devam ediyordu. 1883’te necib paşa’nın vefatı üzerine muzıka-yi hümâyun’un başına d’arenda paşa getirildi. d’arenda meslekten bandocu olmadığı halde nota repertuvarını yeniden düzenleyerek genişletti, bandoda italyan sistemi yerine fransız sistemini uygulamaya başladı ve yeni bazı çalgılarla topluluğu zenginleştirdi.
ıı. meşrutiyet’in ilânının ardından devlet görevlerinde yabancı uyruklu kişilerin vazifelerine son verilince d’arenda ülkesine dönmek zorunda kaldı (1909) ve muzıka-yi hümâyun’un başına saffet bey (atabinen) getirildi. uzun yıllar muzıka-yi hümâyun’da bandoyu yöneten saffet bey bandoya batı tarzı bir düzenleme getirerek ilk senfoni orkestrasını kurdu. 1916’da muzıka-yi hümâyun’un yönetimine zâti bey, yardımcılığına ise osman zeki bey (üngör) tayin edildi. osman zeki bey zamanında cumhuriyet döneminde muzıka-yi hümâyun riyâseticumhura devredilerek riyâseticumhur mûsiki heyeti adını aldı (1924). dokuz yıl sonra bando riyâseticumhur armoni muzıkası (bugün cumhurbaşkanlığı armoni mızıkası), orkestra riyâseticumhur filarmoni orkestrası (bugün cumhurbaşkanlığı senfoni orkestrası), fasıl heyeti de riyâseticumhur fasıl heyeti adını aldı; ancak bu heyet kısa bir süre sonra dağıldı.
osman zeki üngör : ibb.co/hK4JkVx
muzıka-yi hümâyun, tarihte örneğine çok az rastlanabilecek geniş kadrosu ve teşkilâtıyla bir çeşit merkezî sistemle yönetilen kurum hüviyeti taşımaktadır. askerî saray bandosu’nu, saray orkestrası’nı, saray opera ve operet orkestralarını, saray korosu’nu, sarayın çeşitli salon ve oda müziği toplulukları ile sarayın mûsiki hocalarının yanı sıra saray dışındaki tiyatro ve konser salonlarında sahneye çıkan orkestraları ve mûsiki öğretim heyetini kapsayan bir teşkilâttı. bu toplulukların bir kişi tarafından idare edilmesi mümkün olmadığından paşa rütbesindeki bazı mûsikişinasların orkestra, opera ve konserleri yönettiği görülmektedir. donizetti’nin ilk zamanlarında yirmi bir kişi olan muzıka çalışanları abdülaziz devrinde önceleri 750 kişiye ulaşmış, ardından bu sayı 500’e, ıı. abdülhamid döneminde 325’e ve 300’e indirilmiştir. ıı. meşrutiyet’ten sonra 120’ye düşürülmüştür.
kaynak: islam ansiklopedisi muzıka-yi hümâyun bölümünden özetledim efem.
devamını gör...