öğrenilmiş çaresizlik

abazanlık da böyle. örnek olarak hep verilen meşhur balıklı deneyi uyarlayabilirim.



deneyi herkes biliyordur zaten, anlatmaya gerek yok. diyelim ki ben, günler boyunca sol taraftaki sözlük kızına saldırıyorum. aç bir köpekbalığıyım ben. 24 saat, 48 saat, 72 saat abanıyorum cama. aradaki kırılmaz cam bile aşınıyor artık. çatlamak üzere oluyor cam. "bari azcık cama dayan" diye yalvarıyorum, yok diyor. nude at diyorum, ayak salla nolur diyorum, gram iplemiyor. camda küçük delikler açıyorum resmen, insanlıktan çıkıyorum. yine de "olmaz" diyor sözlükçümüz. bu aralar yeni ilişki düşünmediğini söylüyor. ne zaman koşsam cama tosluyorum.

işte mesela, 1 hafta sonra aradaki cam bölme kaldırılırsa, ben buna rağmen sözlük kızına saldırmam.
çünkü ne zaman koşarak dimdik hayallerle ona doğru gidecek olsam, cama çarpacağım bilgisi kodlanmıştır aklıma.
insanın başına gelen en acı şeylerden biridir öğrenilmiş çaresizlik. 200 kıza "nude at" deyip red yanıtı alan bir erkek artık vazgeçer. "sol elimle öleceğim ben" duygusuna kapılır.
insanı bu ruh haline sürükleyenler, suçlu sandalyesinde oturmalıdır, kendilerini sorgulamalıdır.

bir kişinin sürekli olarak kontrol edemediği olumsuz bir durumla karşılaştığında, bu durumu değiştirme ya da iyileştirme çabalarından vazgeçmesi ve pasifleşmesi durumudur. bu kavram, psikolog martin seligman tarafından yapılan deneylerle tanımlanmıştır. deneylerde, hayvanlara kaçamayacakları bir acı verildiğinde, bir süre sonra bu hayvanlar, acıyı durdurmak için hiçbir çaba göstermemeye başlarlar çünkü önceki çabalarının sonuçsuz kaldığını öğrenmişlerdir.

insanlar da benzer şekilde, sürekli başarısızlık ya da olumsuz sonuçlarla karşılaştıklarında, bu durumu değiştirme gücüne sahip olmadıklarını düşünebilirler. bu da depresyon, düşük motivasyon ve özgüven eksiklikleri gibi psikolojik sorunlara yol açabilir. öğrenilmiş çaresizlik, kişilerin olumsuz durumlar karşısında hareketsiz kalmasına, mücadele etmemesine neden olabilir.

bu tanımla her karşılaştığımda kafam karışıyor biraz. neden mi, sanki bana yanlış bir adlandırma gibi geliyor da o yüzden. şöyle ki: "öğretilmiş çaresizlik" olması mı gerekirdi diye düşünüyorum hep.
çünkü sorun öğretimde.. öğrenimde değil. yanlış olan öğretilen şey.. ne öğretilirse zaten o öğrenileceği/sanılacağı için, öğrenme bir sonuç sadece. eylem ve yanlışlık öğretilende..
(örneğin: tavuk civcivleri arasında dünyaya gelen güvercine, bir tavuk olacağı ve asla gökyüzünün maviliklerinde kanat çırpıp uçamayacağı öğretiliyor. öyle ki bu güvercincik ve sonraki güvercinler de ömürlerini yerlerde diğer tavuklar gibi gezinip yemlenerek sürdürüyorlar. ta ki bir gün bir güvercin kendisinin kim olduğunun, kendisine yanlış 'öğretildiğini" fark edene kadar.)

(bkz: yük olarak görülüp atılan kişinin hayat kurtarıyorum sanrısı)

#3438572
adam öyle içten, öyle samimi, öyle acıklı anlatmış ki, değil nude atmak, kız olsam verirdim bi kere sevabına, o derece.

pek çok davranışımızdan yansıyan olgu. başkalarında tespit ettiğimizde yadırgıyoruz. kendinizde tespit ettiğimizde ise örtbas etmek için çırpınıyoruz.

bu sabah tam olarak yaşadığım durumdur.
bir telefon gelir, kaza olduğunu öğrenirsin gecenin bir saatinde ve kocaman araçta 2 kişinin öldüğünü, bunlardan birinin de yakının olduğunu söylerler. öylece kalırsın, çaresizce. bilirsin ki yapılacak hiçbir şey yok; üzülürsün, ailesini düşünürsün, dualar edersin ama öğrenmişsindir işte ne yapsan da değiştiremeyeceksin yaşananları. öyle çaresiz beklersin ki zaman aksın, acılar hafiflesin.