orhun abideleri

türkler'in bilinen ilk alfabesi olan orhun alfabesi (türk runik alfabesi) ile göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır.
(bkz: adamlar taşa yazmış taşa)

göktürk yazıtları ya da köktürk yazıtları olarak geçer. eski türkçe türkler'in bilinen ilk alfabesi olan orhun alfabesi ile göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır.

(bkz: orhun yazıtları)

türklerin bilinen ilk yazılı eserleridir toplam 3 kitabeden oluşur(kültigin, bilge kağan,tonyukuk)
gelecek nesillere öğüt vermek amacıyla yazılmıştır--- alıntı ---

oğuz beyleri, halkı işitin! üstte gök çökmedikçe, altta yer delinmedikçe, türk halkı senin devletini, yasalarını kim yıkıp bozabilirdi?

--- alıntı ---

türklerin ilk yazılı eserleridir. 2. göktürk kağanlığı'na aittirler.


--- alıntı ---

1893 yılında danimarkalı dilbilimci vilhelm thomsen tarafından, rus türkolog vasili radlof’un da yardımıyla çözülmüş ve aynı yılın 15 aralık günü danimarka kraliyet bilimler akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.

--- alıntı ---

türklerin ilk yazılı eseri değil; bilinen ilk yazılı eseridir. bu bilinen kısmı çok önemli çünkü orhun abidelerindeki türkçe işlenmiş, gelişmiş hatta felsefi alt yapısı da olan bir türkçedir. yani bunun öncesi de var ama yazılı örnekleri şu an henüz keşfedilmemiş. öbür türlü sanki türkler tarih sahnesine çıkar çıkmaz orhun abidelerini dikmiş gibi yanlış bir anlam çıkıyor.

öd tengri aysar, kişi oglı kop ölgeli törimiş: ''zaman tanrısı öyle buyurunca insanoğlu hep ölümlü yaratılmış''* ya da ''zamanı tanrı yaşar, insanoğlu hep ölümlü yaratılmış''* anlamına gelen kültigin'e ait bir söz. böyle bir cümle kurabilmek binlerce yıllık düşünsel bir evrim geçirmiş olmayı gerektirmektedir.

bu okuma ile birlikte , batida turk tarihine olan ilgi artmistir. oncesi vatan millet sakarya edebiyati minvalinde ovunmelerdi

sevgili eraa'ya katılıyor ve arttırıyorum.
türklerin bilinen ilk edebi eseridir.
çünkü dilindeki harikulade üslup türk yazı dilinin başlangıcını miladın ilk asırlarına çıkarabilecek bir delildir. yalın ve keskin bir dil kullanılmıştır.
içerik olarak da milli istikameti göstermesi, göktürk devletinin tarihini, yönetim şeklini, uluslar arası ilişkilerini anlatması açısından oldukça önemlidir ve de türk ordusunun kuruluşunun günümüzden 1250 yıl kadar öncesine götüren bir kaynak niteliğindedir.

tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, türk milleti, öldün; türk milleti öleceksin!

bir kısmını gururla vücudumda taşıdığım, göktürkçe yazılmış öğüt niteliğinde kitabelerdir.

'ey türk halkı, eğer elindekilere kanıp çinlilere inanırsanız, toprağınızı terk ederseniz ölürsünüz, bitersiniz.' şeklinde özetlenebilecek metinlerdir. bunun yanında 'ben hükümdar oldum, şunları dize getirdim, halkımı güçlendirdim' minvalinde ifadelere bolca rastlanır.

vezir tonyukuk, kültigin ve bilge kağan adına dikilmiş üç büyük taştan oluşan yazıtlardır. moğolistan'da bulunmuşlardır. türk kültürüne ait en eski yazılı belgelerdir. içerisinde devlet yönetimi, dönemin sosyal yaşantısı, komşularla ilişkiler vb. sosyal, siyasi ve kültürel bilgiler barındırmaktadırlar.

zeus ve odin gibi muazzam tanrılar yerine türk mitolojisinin en dandik dişi ruhu olan umay hakkında bilgilere ulaşılabilen anıtlardır.

türklere ait çayr ve yenisey yazıtları daha eski dönemlere ait olsa da gelişmiş bir cümle yapısı ve edebi değeri olmadığı için ilk yazılı belge köktürk (orhun ) yazıtları kabul edilir. tonyukuk, kül tigin,bilge kağan yazıtları kök türk'ün parçalanması ,çin ile yapılan savaşlar ve iknci kök türk devletinin yeniden kuruluşu anlatılır. gelenek ve görenekler hakkında bilgiler verir. tarih, anı ve söylev özelliği taşır.

video

açıkçası duygulandım bilge kağan'ın kardeşine ve türk milletine öğütleri çok güzel. insan ister istemez atasının mezarına gidip okumak, ağlamak ve düşünmek istiyor.

ruhunuz şad olsun atalar bize hakkınızı helal edin size layık olmadık, sizin dediğiniz öğütleri iyi dinlemedik ama eminim içimizde hâlâ bu milleti düzlüğe çıkaracak bu milleti felaha ulaştıracak bilinçli insanlar var.

soğdlar tarafından yazıldığı bilinmektedir.

bilge kağan ve tonyukuk olmak üzere iki tanedir.

içeriğinde türk milleti adına sosyolojik, coğrafi, askeri, tarihsel öğütler ve bilgiler bulunmaktadır. göktürk tarihi araştıranlar için altın niteliğindedirler.

"türük oguz begleri budun eşiding.
üze tengri basmasar, asra yir telinmeser türük budun ilingin törüngin kim artatı udaç erti.
türük budun ertin, ökün"

“türk, oğuz beyleri, milleti işit: üstte gök basmasa, altta yer delinmese, türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti?
türk milleti, vazgeç, pişman ol!

8. yüzyılın 2. çeyreğinde dikilen, günümüzde moğolistan'ın sınırları içinde yer olan türk tarihi açısından çok önemli taşlardır. içerisinde bol miktarda edebiyat barındırır. bu da göstermektedir ki türklerin bu tarihten çok daha evvelinde bir alfabeleri ve edebiyatları vardır. ha göçebe olmaları sözlü edebiyatlarını geliştirmiştir o ayrı. her ne olursa olsun her uygar toplum gibi tarihe nizam vermişlerdir.

aramice alfabe kullanilmiştir.
türk alfabesi yoktur.
ayrica alfa be ne demek yahu,yunanca a ya alfa denir yanina b ve e getirilince alfabe olmuş ilginç
abe demek yine ilginç

aramice değildir. yazının devamında izah edilecektir.
runik'tir, buradaki runik olarak adlandırılan şey ise türklere has tamgalama sistemini içermesidir.
4 adet sesli toplam 38 tamga içerir.
göktürkler çağında yaygınlaşan bu ilk türk alfabesi, yazıtlar dışında yazma eserlerde de kullanılmıştır. doğu türkistan yazmaları diye adlandırılan eserler bunu kanıtlamaktadır. bu alfabenin göktürkler`den sonra gelen uygurlar döneminde de bir süre kullanıldığı görülmektedir. 759-760 yıllarında dikilen şine-usu yazıtı ile son yıllarda bulunan taryat yazıtı bunu göstermektedir. bunun dışında göktürk alfabesi, bazı değişikliklerle bulgarlar, hazarlar, peçenekler ve sekeller tarafından da kullanılmış ve böylece orta asya’dan avrupa içlerine kadar yayılmıştır.

yazıyı çözen thomsen, bu türk alfabesinin arami alfabesinden türemiş olabilece görüşünü savunmuştu. buna karsın aristov gibi rus bilginleri, bu yazıdaki işaretlerin eski türk damgalarından alınmış olabileceğine dikkatleri çekmiştir. a. cevat emre ise, göktürk yazısının sümer yazısı ile aynı kökten gediğini varsaymıştır. göktürkler çağında yaygınlaşan bu ilk türk alfabesi, yazıtlar dışında yazma eserlerde de kullanılmıştır. doğu türkistan yazmaları diye adlandırılan eserler bunu kanıtlamaktadır. bu alfabenin göktürkler’den sonra gelen uygurlar döneminde de bir süre kullanıldığı görülmektedir. 759-760 yıllarında dikilen şine-usu yazıtı ile son yıllarda bulunan taryat yazıtı bunu göstermektedir.
bu konuda türk tarihi konusunda yaşayan bir uzman olan ahmet taşağıl hoca ise yaptığı çalışmalarda türklerin eski yerleşim birimlerinde her yere bu tamgalarla resimleri beraber kullanarak mesajlar verdiğini ve bunların çözülmesi gerektiğinin altını çizer yani thomsen'in tezine karşı bunları söyler.
kısacası türklerin sahip olduğu önemli bir değerdir.
bir gün görmek dileğiyle.
tanrı türk'ü korusun.

çin'in türklere karşı tutumunu, amaçlarını 1500 sene öncesinden bize anlatan yapıtlardır.

orhun yazıtları'ndan ufak bir bölüm:

"çinliler altını, gümüşü, ipeği, ipeklileri ihtiyaçtan fazlasıyla öylelikle verirler. çin halkının sözleri tatlı, ipeklileri yumuşakmış. tatlı sözle, yumuşak ipeklilerle kandırıp uzaktaki halkları bu şekilde kendilerine yaklaştırırlarmış. yakına yerleştikten sonra da gereken kötülüğü orada düşünürlermiş. bilgili ve yiğit insanları ilerletmezlermiş. bir kişi suç işlerse bütün kavmini, halkını, akrabalarına varıncaya kadar öldürmezlermiş.

çinlilerin tatlı sözlerine, yumuşak ipeklilerine kanıp türk halkından bir çoğunuz öldünüz. türk halkı, mutlaka öleceksin! güneye çugay dağlarına, tögültün ovasına yerleşeyim dersen, türk halkı, mutlaka öleceksin. kötü insanlar şöylece akıl verirlermiş: “uzakta isen çinliler ipeklinin kötüsünü verirler, yakındaysan ipeklinin iyisini verirler.” diye öğretirlermiş."