osmanlı’da divan edebiyatı

osmanlı'da enteller bu şiir türünden lale devrinde çok ekmek yemiştir. zaten lak lak bir devirmiş. savaş yok, stres yok. saraya yerleşen hemen isim yapmış kendine nef-i , kes-bi, çikitaş-i

bas şiiri padişaha, beğenirse saray hayatın garanti.

aşk üzerine, özellikle platonik aşk üzerine bitmez tükenmez mısralar. kadından, çok ulvi bir yaratık gibi bahsetme, abartı teşbihler.

şehvet olayı yok hiç. kirpik var, el var. tırnak var.
bok bok fanteziler.

"kirpikler pür-ü nurdu sanki altından yapılmış gönüllerin beyaz rüçbanın-da
yürüdü gitti yanımda gül bahçeleri gibi ayak-ı endamıyla"

bu ne ya!!! buna benzer mal mal şeyler yazan zibilyon tane insan olmuş.

fuzuli'yi alın gerisini sallayın dostlarım. çok çakal adam türemiş o zamanlarda.

entel her devirde entelmiş.

alanımın edebiyat olmamasına rağmen divan edebiyatını derslerimde çok fazla gördüm. lisede ön yargıyla anlamıyorum ki dediğim şiirlerle üniversitede çevirileriyle karşılaştım. amatörce yorumlarsam sevgiliye yazılmaktan çok sevme kavramına şiirler yazılıyor. aşk acısı çekme sevgiliye kavuşmaktan daha önem veriliyor.

“aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb kılma dermân kim helâkim zehri dermândadır” (fuzûlî) burada da görüleceği gibi.

günümüzün çabuk yaz, hızlı tüket şiir anlayışından ise divan edebiyatı daha romantik geliyor. vakit buldukça çevirilere okumaya devam ediyorum.

nefi piridir, hicivleri harikadır. canını bile hiciv yoluna vermiş adam.

ilgim, gönül tekin hanım'ın divan edebiyatındaki sümer etkisi konulu söyleşilerle gelişmiş, yazık ki o noktada kalmıştır. divan edebiyatı bilen ve okuyanları daima kıskanmışımdır.

gül gül dedi, bülbül güle
gül bülbüle, gülmedi gitti
bülbül güle, gül bülbüle
yâr olmadı gitti...

ben değildim sana mail sen ettin aklımı zail
bana tan eyleyen gafil seni görgec utanmaz mı.
(fuzuli)

özellikle padişah dördüncü cenabettin zamanında zirveye ulaşmış aruz vezni ve zengin uyak kullanılan şiir türüdür.

padişah dördüncü cenabettin şairleri koruyup kollar, geçinmelerine yardımcı olur ayrıca sarayda onlara ziyafetler verir, divan şairlerimizi onurlandırırmış.

4. cenabettin kendi mahlasını kullanarak divan şiirimizin zirve yaptığı dönemde ele aldığı kendi dizelerinde şöyle diyor:

neylersin dostlar beyler argurup atunu,
açtırmayasuz yeniçeriye pandora kutunu,
her kim yollar erasmus a avradunu,
o yar artık tekmül i alem olısar...

sultan cenabettin sever zevkü sefayu,
yüz eti güler, vicdanu çeker cefayu,
bir hayal ümüş zapt etmek dünyayu,
o dünya artık binbir mülk olısar...

arap ve fars kültüründen etkilenerek osmanlı saraylarında şairlerin büyük özenle yazmak istedikleri bir edebiyattır. divan edebiyatına uygun olarak aruz vezni kullanılmış ve kelimelerin çoğu arapça ve farsça dan alıntıdır. saray padişahlarının da çokca sevdiği ağdalı ve övgü dolu sözler içermektedir. bir dönem sanatçılar açısından kâr amacı için yazılmaktadır. aynı zamanda türk edebiyatının oluşumunda da büyük önem taşımaktadır.

yahya kemal beyatlı'nın ;
''eslâf kapıldıkça güzelden güzele
fer vermiş o neşveyle gazelden gazele
sönmez seher-i haşre kadar şi'r-i kadîm
bir meş'aledir devredilir elden ele.'' dizeleriyle târif ettiği edebiyattır.

ahenkli şiirlerin yazıldığı edebiyat türü. biraz daha anlaşılır, biraz daha türkçe olsa tadından yenmez imiş. her halükarda düzyazıcı sözde şairlerin şiirlerinden iyidir. aşık edebiyatı-divan şiiri karışımı gibi bir şey olsa iyi olurdu sanki.

bugün sabahtan akşama pop, rock, hiphop, metal vb. dinleyen gençlerimizin yabancı kültür olarak eleştirdiği edebiyat. ayrıca dili ağırdır, her baba yiğidin anlamadığı edebiyat türüdür.

kültür iktidarının bir türlü radarına giremeyen, birtakım basmakalıp adlandırmalarla anılagelmiş bir edebiyattır. birileri çıksa divanları incelese ve çokça adı geçen iran ve arap edebiyatıyla karşılaştırsa biz de bilsek edebiyat tarihimizdekini kıymetini. üslupbilim ve karşılaştırmalı edebiyat enstrümanlarının kullanıldığı bu tarz bir araştırma bize çok şey söyleyecektir. ama varsa yoksa namık kemal, ziya paşa, ziya gökalp, fuat köprülü ve daha nicelerinin söyledikleri...

not: başlıkta sanki biraz anlam bulanıklığı var gibi.

ya edebiyat dersinde ne zorlardı bu konu beni. ezberle babam ezberle bitmezdi. liseden kurtulduğum için çok mutluyum. bunları öğrenmenin kültürümü arttırması dışında bir yararı olduğunu da düşünmüyorum.