1.
fiziksel süreçlerin zamanda geriye doğru da gerçekleşebilmesi durumunu ifade eden terim.
her ne kadar gün içerisinde yerden masaya doğru uçarken bir yandan da kendiliğinden tamir olan bir bardak görmüyor olsak da mikro seviyelerden bahsedecek olursak, klasik fizik ve kuantum mekaniğinin temel denklemleri zaman tersinirliğine sahip. başka bir deyişle bu denklemler zamanda simetrik. yani aslında bu denklemler, zaman tersine doğru aksa da aynı kalıyor. parçacıkların hareketlerini kasette geriye sarsaydık bu bize geriye doğru bir hareket gibi görünmezdi.
makro dünyada durum öyle işlemiyor. yukarıdaki örnekten de pay biçebiliriz buna. yerden masaya zıplayıp kırıkken düzelen bir yumurta yok dünyada. bunun önündeki engel termodinamiğin ikinci yasası ya da kısaca entropi dediğimiz olay. yaşadığımız dünyada zaman oku dediğimiz şeyin yönünü bu belirliyor. yani özetle termodinamik süreçlerde zaman tersinirliği yok çünkü mesela enerji kaybı gibi olayların geri dönüşü yok.
örnek vereyim. öncelikle enerji dediğimiz şeyin yoktan var, vardan yok edilmeyeceği bilgisini hatırlayalım. buna rağmen enerji türleri birbirine dönüşebilir. enerjinin korunumu yasası diyoruz buna. şimdi bir bardak düşünün, masada duruyor olsun. bu bardağın orada dururken sahip olduğu bir düşme potansiyeli ve dolaylı olarak bir potansiyel enerjisi var. bunun sebebi yer çekimi kuvveti. bardak düşmeye başladığında bu enerji, kinetik enerjiye dönüşmeye başlıyor. bardak yere çarpınca kinetik enerji de başka enerjilere dönüşüyor, korunum yasası gereğince. örneğin kırıldığında bir ses çıkarıyor ve basınç dalgaları oluşturuyor. parçalar birbirine sürtünüyor ve moleküller titreşiyor. kırık parçalar sağa sola saçılıyor. tüm bunlar enerjinin farklı versiyonlarını taşıyor.
bardak kırıldı ve enerji ortalığa farklı formlarda yayıldı. mesela kırılırken çıkardığı ve etrafa yaydığı sesi toplayıp geri alamayız. etrafa saçılan herhangi başka bir enerji çeşidini de toplayıp tekrar kinetik eneriye çeviremeyiz. bu yüzden de bu türden olayların tersinirliği yok. bardağın bütünlüğünü sağlayıp onu en baştaki hâline döndürebilmemiz için, bardağı oluşturan moleküllerin kırılma sürecindeki tüm hareketlerinin tam olarak tersini yapması gerekir ve bunu sağlamanın bir yolu yok. dolayısıyla makro evren için zaman tersinirliği bizi çok ilgilendirmiyor.
mikro evrede durumun farklı olduğunu başta da söylemiştim ama burada da istisnai durumlar var. örneğin bir gözlem yaptığınızda dalga fonksiyonu çöker ve bu süreç tersinmezdir. başlangıçtaki sistem bilgisi kaybolmuş ya da erişilmez duruma gelmiştir çünkü.
özetle bu konu da aslında tam anlamıyla çözülememiş süreçlerin altında yatan nedenlerden sadece bir tanesi.
her ne kadar gün içerisinde yerden masaya doğru uçarken bir yandan da kendiliğinden tamir olan bir bardak görmüyor olsak da mikro seviyelerden bahsedecek olursak, klasik fizik ve kuantum mekaniğinin temel denklemleri zaman tersinirliğine sahip. başka bir deyişle bu denklemler zamanda simetrik. yani aslında bu denklemler, zaman tersine doğru aksa da aynı kalıyor. parçacıkların hareketlerini kasette geriye sarsaydık bu bize geriye doğru bir hareket gibi görünmezdi.
makro dünyada durum öyle işlemiyor. yukarıdaki örnekten de pay biçebiliriz buna. yerden masaya zıplayıp kırıkken düzelen bir yumurta yok dünyada. bunun önündeki engel termodinamiğin ikinci yasası ya da kısaca entropi dediğimiz olay. yaşadığımız dünyada zaman oku dediğimiz şeyin yönünü bu belirliyor. yani özetle termodinamik süreçlerde zaman tersinirliği yok çünkü mesela enerji kaybı gibi olayların geri dönüşü yok.
örnek vereyim. öncelikle enerji dediğimiz şeyin yoktan var, vardan yok edilmeyeceği bilgisini hatırlayalım. buna rağmen enerji türleri birbirine dönüşebilir. enerjinin korunumu yasası diyoruz buna. şimdi bir bardak düşünün, masada duruyor olsun. bu bardağın orada dururken sahip olduğu bir düşme potansiyeli ve dolaylı olarak bir potansiyel enerjisi var. bunun sebebi yer çekimi kuvveti. bardak düşmeye başladığında bu enerji, kinetik enerjiye dönüşmeye başlıyor. bardak yere çarpınca kinetik enerji de başka enerjilere dönüşüyor, korunum yasası gereğince. örneğin kırıldığında bir ses çıkarıyor ve basınç dalgaları oluşturuyor. parçalar birbirine sürtünüyor ve moleküller titreşiyor. kırık parçalar sağa sola saçılıyor. tüm bunlar enerjinin farklı versiyonlarını taşıyor.
bardak kırıldı ve enerji ortalığa farklı formlarda yayıldı. mesela kırılırken çıkardığı ve etrafa yaydığı sesi toplayıp geri alamayız. etrafa saçılan herhangi başka bir enerji çeşidini de toplayıp tekrar kinetik eneriye çeviremeyiz. bu yüzden de bu türden olayların tersinirliği yok. bardağın bütünlüğünü sağlayıp onu en baştaki hâline döndürebilmemiz için, bardağı oluşturan moleküllerin kırılma sürecindeki tüm hareketlerinin tam olarak tersini yapması gerekir ve bunu sağlamanın bir yolu yok. dolayısıyla makro evren için zaman tersinirliği bizi çok ilgilendirmiyor.
mikro evrede durumun farklı olduğunu başta da söylemiştim ama burada da istisnai durumlar var. örneğin bir gözlem yaptığınızda dalga fonksiyonu çöker ve bu süreç tersinmezdir. başlangıçtaki sistem bilgisi kaybolmuş ya da erişilmez duruma gelmiştir çünkü.
özetle bu konu da aslında tam anlamıyla çözülememiş süreçlerin altında yatan nedenlerden sadece bir tanesi.
devamını gör...