21 mayıs 1864

1929 baharında adigey'e bilimsel çalışma üzerine giden gürcü tarihçi simon canaşia'nın karşılaştığı 91 yaşında bir ihtiyar, olayları şöyle aktarmıştır:
"deniz kenarında atılmış insan kemikleri vardı. kargalar erkek sakallarından ve kadın saçlarından yuvalarını kurarlardı. deniz yedi yıl boyunca karpuz gibi insan kafataslarını atıyordu. benim orada gördüklerimi düşmanımın bile görmesini istemem."
olaylara şahit olan rus araştırmacı adolf petroviç berzhe, şunları kaydetmiştir:
" novorossiisk limanında gördüklerimi asla unutmayacağım, on yedi bin çerkes kıyıda toplanmış. onların bu durumunu görenler hristiyan da olsa, müslüman da olsa, dinsiz de olsa dayanamaz, çökerdi. kışın soğuğunda, karda evsiz, yiyeceksiz ve doğru dürüst giyecek giysisi olmayan bu insanlar tifo, tifüs ve çiçek hastalığının pençesindeydiler. sadece görmek bile insanın kalbini acıtıyordu, zayıf bir kadın cesedi çöplüğe iki bebeğiyle beraber atılmış, birisi hayat mücadelesi içinde, diğeri annesinin göğsünde besin arıyor. böyle sahneler hiç de nadir değildi. rus tarihinin yüz karası olan bu acılı sayfa çerkes tarihi açısından büyük zararlara yol açtı."
aynı şekilde olaylara şahit olan ıvan drozdov, şunları kaydetmiştir:
" yolda sarsıcı bir görüntüyle karşılaştık, kadın, çocuk ve yaşlıların cesetleri, parçalara ayrılmış, yarısı köpekler tarafından yenmiş, sürülenler açlık ve hastalıkla boğuşuyor, neredeyse bacaklarını hareket ettirecek güçleri yok, yere devriliyorlar ve canlı halleriyle köpeklere yem oluyorlar. türk gemiciler en ufak hastalık belirtisi gösterenleri anında suya fırlatıyor. dalgalar, bu şanssız cesetleri anadolu kıyılarına sürüklüyor. sürgüne gönderilenlerin sadece yarısı karayı canlı görebildi."
ünlü rus edebiyatçı lev tolstoy şunları aktarmıştır:
" köylere gece karanlığında dalmak adet haline gelmişti. gecenin kara örtüsü altında rus askerlerinin ikişer üçer evlere dalmasını izleyen dehşet sahneleri öylesine korkunçtu ki, hiçbir rapor görevlisi olanları aktarmaya cesaret edemezdi."

unutmadık! unutmayacağız!
#21may1864 #circassiangenocide

köylerin içindeki her şeyle birlikte tamamen yok edilmesi, rus ordusu ve kazak birlikleri tarafından standart bir eylem haline geldi. buna rağmen çerkes direnişi devam etti.[59] eylül 1820'de rus kuvvetleri, doğu çerkesya sakinlerini zorla sürgün etmeye başladı. kabardey'in tamamı (doğu çerkesya) daha sonra rus çarının mülkü ilan edildi.[60] general yermolov daha sonra kabardey'deki çabalarını hızlandırdı. yalnızca mart 1822'de 14 köy yermolov tarafından yok edildi.[61] şubat 1824'te general vlasov liderliğindeki rus ordusu 4 çerkes köyüne[62] saldırdı ve onları yerlilerle birlikte tamamen yok etti. bu köyler, rus imparatorluğu ile barış içinde olmalarıyla ünlüydü, çerkesler tarafından vatan haini olmakla suçlanıyorlardı, ancak yine de rus saldırılarının hedefi oldular. çerkesler bir açıklama istediler; ki verilmedi.[63] bu olaylardan sonra rusya ile barış içinde olan köyler dahi savaşmaya başladı. 1828'de general emanuel, 6 natuhay çerkes köyünü ve daha birçok şapsığ çerkes köyünü yok etti. daha sonra kuban'ı geçti ve 210 köyü daha yaktı.

bu katliam taktikleri çerkesleri daha fazla sinirlendirdi. bunun ardından birçok çerkes prensi, hatta yüzyıllardır rekabet içinde olan prensler el ele vererek daha sıkı direnmeye başladı, bu sırada pek çok işgalci rus ordusu yenilgiye uğradı, bazıları tamamen yok edildi. avrupa'da, özellikle ingiltere'de, ruslara karşı direnen çerkeslere karşı büyük bir sempati oluşmaya başladı.[64]

14 eylül 1829’da edirne antlaşması imzalandı.[65] bu antlaşmaya göre, osmanlı imparatorluğu çerkesya dahil olmak üzere kafkasya'yı rus toprağı olarak tanıyordu.[66] çerkesler bu antlaşmanın ruslar tarafından osmanlı'yı kötülemek için uydurulduğunu düşünüyorlardı ve gerçekliğine inanmadılar. antlaşmanın gerçek olduğu doğrulandıktan sonra çerkes elçileri ingiltere, fransa ve osmanlı topraklarına gönderilerek antlaşmanın çerkesler için geçersiz hükmünde olduğu bildirildi.