27 mayıs 1960 darbesi

27 mayıs 1960 tarihinde yapılan ve türkiye cumhuriyeti tarihinde gerçekleşmiş ilk askerî darbe. ayrıca 27 mayıs askerî müdahalesi bilinir.

hedefleri ise demokrat parti'yi devirmek, siyasi atmosferi düzeltmek, baskıları azaltmaktır.


darbe günü 1 demokratik partili intihar etti, yassiada'da 1'i intihar olmak üzere 7 kişi hayatını kaybetti.

27 mayıs 1960 darbesi türkiye'nin başına gelmiş kırmızı pazartesi (kitap)'dir.

öncelikle, o dönemin iktidarı demokrat parti ülkeyi git gide baskı rejimine çevirmiş, diktatörce yönetim hakimmiş. gazeteciler iktidar aleyhine bir haber yaptıklarında yargılanıp hapse atılıyormuş. hatta o dönemin yabancı haber kaynakları ancak hükümet ister ve izin verirse halkın bir şeyler öğrenebileceğine vurgu yapmış. yani ilk neden, baskıcı yönetim, demokrasi karşıtı hareketler olmuş.

ikinci neden için ise kapsamlı olarak ismet inönü'nün fikirleri diyebiliriz çünkü cüneyt arcayürek'in ''bir iktidar bir ihtilal'' kitabının bir kısmını okumuştum ve orada geçen bir kısımda orhan erkanlı ''... biz ihtilali, akis dergisini okuyarak yaptık.'' diyor ve yazının devamında ''çünkü, akis, ismet paşa'nın fikirlerini, eğilimlerini yansıtan yayın organı kabul edilirdi.'' sözleri yer alıyor. yani ihtilalde muhalefet güçlerin etkisi kesin fakat aynı zamanda ismet paşa'nın da bir etkisi olduğu düşünülüyor kimilerince. tabii ki ismet inönü'nün ''ihtilal yapın'' gibi bir sözü hiç olmamış, kanıtı da yok fakat akis dergisi ordunun fikirlerini biçimlendirmede bir araç olmuş. ordunun siyasete katılmaması gerektiği fikri bu olayda desteklenmiş oluyor.

diğer bir neden 9 subay olayı gündemde olsa da adnan menderes dahil olmak üzere konunun üzerinde fazla durulmamış ve gereken önlemler alınmamış. işte bu olay bana tam olarak kırmızı pazartesi (kitap)'yi hatırlattı. kitapta birinin öldürüleceği öncesinden bilinse de kimse hiçbir şey yapmıyordu. bu olayda da ihtilal çanları çalsa da hatta dönemin cumhurbaşkanı celal bayar da dahil olmak üzere birçok kişi bunu tahmin etse de önlem alınmamış.

son neden ise seçimlerin erkene alınması söz konusuyken ertelenmiş olması. eğer seçimler erken bir tarihe alınsaydı ihtilal gerçekleşmemiş olurdu. ayrıca, bu darbe ile birlikte adnan menderes idam edildi.

her ne kadar demokrat parti avanesini sevmesem ve şuan ki malum dikta rejimine benzetsem de, ciddi anlamda bir yargı faciasının yaşandığı darbedir. intikam hissiyle yanıp tutuşan ordu sayesinde o gün asılan adamlar, bugün kahraman gibi anılmaktadır.

hun imparorluğundan günümüz 2021 türkiye'sine kadar gelmiş geçmiş tüm türk devletlerinin tüm dönemleri içerisinde, gelmiş geçmiş en demokratik, en özgürlükçü toplumsal sözleşmeyi -yani anayasayı- berarinde getiren darbedir.

bilgi içerikli tanım tanım diye kendini yırtanlar ama size miss gibi başlık ama kimse'de ses yok.

on yıllık adı demokrat parti iktidarı halkı hem iktisadi dem de özgürlükler bağlamında uçurumun kenarına getirmişti. ama ortada demokratik bir seçimle hal yol edilmeyecek hiç bir durum yoktu. 27 mayıs askeri darbesi ülkeyi değil, günü kurtarmıştır.

27 mayıs darbesinden sonra ismet inönü tarafından bilinen 3 darbe çok büyük güçlüklerle engellenmiştir. tsk'nın her hücresi ayrı cunta yapılanmalarıyla dolmuştu. 1964 yılında kıbrıs'da yunan tarafıyla yaşanan bir gerginlik sonrası ismet paşa, genelkurmay başkanını çağırıp savaş hazırlıklarının başlamasını ister. ama ordu böyle bir savaşa hazırlanamaz. bence bunun altında yatan neden, o dönemki tsk'nın cuntalar aracılığıyla siyasetle fazlasıyla hemhal olmasıdır.

daha sonrasında 1971 muhtırasıyla demokrasiye müdahale eden tsk yine hücre hücre cunta kanseriyle yanıyordur. bunun sonucunda 1974 kıbrıs harekatında beklenen sonuç elde edilemez.

arkasından 1980 faşist darbesi, 28 şubat faşist post modern müdahalesi ve ardından 15 temmuz girişimi.

bir miktar darbeler tarihini araştırma fırsatım oldu. tsk'daki habis cunta kanseriyle en doğru yollarla savaşan siyasetçi erdoğan'dır. kendisinin bir muhalifi olsam da bunu söylemek boynumun borcudur.

kontrolden çıkmış bir şekilde giden, totaliterleşmiş menderes hükümetinin ülkeyi uçuruma sürüklemesini önlemek amacıyla türk silahlı kuvvetleri içindeki bir grup (milli birlik komitesi) tarafından gerçekleştirilen darbe.

darbe bildirisini radyodan okuyan, mhp kurucusu ve genel başkanı albay alparslan türkeş idi.

sevgili vatandaşlar, bugün demokrasimizin içine düştüğü buhran ve son müessif hadiseler dolayısıyla kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla türk silahlı kuvvetleri, memleketin idaresini ele almıştır. bu harekâta silahlı kuvvetlerimiz; partileri içine düştükleri uzlaşmaz durumdan kurtarmak ve partiler üstü tarafsız bir idarenin nezaret ve hakemliği altında, en kısa zamanda adil ve serbest seçimler yaptırarak idareyi, hangi tarafa mensup olursa olsun, seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere girişmiş bulunmaktadır.

girişilmiş olan bu teşebbüs, hiçbir şahsa veya zümreye karşı değildir. idaremiz, hiç kimse hakkında şahsiyata müteallik tecavüzkâr bir fiile müsaade etmeyeceği gibi, edilmesine de asla müsamaha etmeyecektir. kim olursa olsun ve hangi partiye mensup bulunursa bulunsun, her vatandaş; kanunlar ve hukuk prensipleri esaslarına göre muamele görecektir. bütün vatandaşların, partilerin üstünde aynı milletin, aynı soydan gelmiş evlatları olduklarını hatırlayarak ve kin gütmeden birbirlerine karşı hürmetle ve anlayışla muamele etmeleri, ıstıraplarımızın dinmesi ve milli varlığımızın selameti için zaruri görülmektedir.

kabineye mensup şahsiyetlerin, türk silahlı kuvvetleri'ne sığınmalarını rica ederiz. şahsi emniyetleri kanunun teminatı altındadır.

müttefiklerimize, komşularımıza ve bütün dünyaya hitap ediyoruz. gayemiz, birleşmiş milletler anayasası'na ve insan hakları prensiplerine tamamen riayettir. büyük atatürk'ün 'yurtta sulh, cihanda sulh' prensibi bayrağımızdır.

bütün ittifaklarımıza ve taahhütlerimize sadığız. nato ve cento'ya inanıyoruz ve bağlıyız. düşüncemiz 'yurtta sulh, cihanda sulh'tur."

bilgi sahibi olmak isteyenler için demirkırat belgeselini izlemenizi tavsiye ederim.

türkiye’nin tarım ekonomisinden ithal ikameci ekonomiye geçişi için amerikancı subaylar tarafından yapılan darbe. darbe bildirisini alparslan türkeş’in okuması tesadüfi değildir. alparslan türkeş, amerika’ya eğitime gönderilmiş, 1955-1958 yılları arasında pentegon’da görev yapmıştır. darbe’nin amacı, oy çoğunluğu ve kendi varlığı tarım ekonomisine bağlı olan, bu nedenle cumhuriyet tarihinin en fazla tarım sübvansiyonunu yapan adnan menderes’in; ithal ikameci ekonomi modeline geçişe karşı çıkması, bu karşı çıkış nedeniyle gördüğü baskılarla dış politikada kısmen sovyetlere yanaşmasıdır.
darbenin amerikancı subaylarca yapılmasının bir diğer niteliği, darbenin aslında albaylar cuntası olmasıdır. darbe, emir-konuta zinciri içerisinde yapılmamış, özellikle amerika’da görev ya da eğitim almış türkeş gibi subaylar darbede etkin rol oynamıştır. darbe sonrası pek çok general emekliye sevk edilmiştir. yine darbe sonrasında menderes’in tarım destekleri kesilerek; kırsaldaki tarım işgücü, kente göç vasıtasıyla ithal ikameci fabrikalarda ucuz iş gücü olarak yönlendirilmiştir. bu nedenle kırdan kente göçün en hızlı yaşandığı dönem 1960’lardır.

darbeler tarihinin açılış maçıdır. 10 yıllık demokrat parti iktidarının beğenilmeyen politikaları sonucu ordu göreve gelme gereği duymuş ve son derece acıtıcı infazlarla demokrasi tarihine leke sürmüştür.
adnan menderes, hasan polatkan ve fatin rüştü zorlu'nun idamı, başta cumhurbaşkanı celal bayar olmak üzere bakan ve milletvekillerinin hapishanelerde atılması, halk nezdinde demokrat partinin devamı olan adalet partisine yönelimli artırmıştır.
menderes tehlikeli ve ahlaki zaafları olan bir başbakan olmasına rağmen, halkın çok sevdiği bir siyasi liderdi. bugün 55-60 yaş aralığında binlerce adnan, menderes be hatta adnan menderes adında yurttaşımız vardır.
askeri darbeler sonrasında yaklaşık onar yıllık aralarla tekrar edilmiş ve bir kaç kuşağın hafızasında en az bir travmatik darbe anısı bırakmıştır.

tümgeneral cemal madanoğlu tarafından yönetilmiş ama isim olarak medyada daha güçlü bir algı yaratılsın diye yönetimde cemal gürsel olduğu vurgusu yapılmıştır. işin trajikomik tarafı darbe planı tıkır tıkır işlemiştir ve darbe gerçekleşmiştir. fakat komutanlar darbe gerçekleştikten sonra ne yapacakları hakkında hiç düşünmemişlerdir. bazı tanıdıklarına danışarak önce yeni bir anayasa yapma kararı alırlar. bu kadar tesadüfi ve plansız bir duruma rağmen yapılan anayasa türkiyenin gelmiş geçmiş en özgürlükçü ve halkçı anayasasıdır. zaten 82de bu anayasa bize bol geldi denilerek tekrar kısıtlamalara gidilmiştir. meraklısına mehmet ali birand'ın demirkırat belgeselini tavsiye ederim.

bugün 61. yıl dönümüdür.

bundan tam 61 yıl önce bugün, ordu içerisindeki bir grup cuntacının türk demokrasisine ve türkiye cumhuriyeti devleti ile milletine karşı gerçekleştirmiş olduğu haince eylemin yıldönümünü nefret lanetliyorum ve öfkeyle anıyorum. demokrat parti iktidarıyla gazi mustafa kemal atatürk sonrası kalkınma döneminde şahlanan ülkemizin menşei abd ve nato eksenli olarak darbelenmesi, bu ülkeye yapılabilecek en büyük zarardı ve daha sonrasında yaklaşık her 10 yıl bir darbelerle karşılaştık.

tüm aşağılık darbe süreçlerinde olduğu gibi, 1960 27 mayıs'ına giden süreçte de usulca ve el altından toplum dejenera edilip kutuplaştırıldı. senaryonun ilk uygulanma planı buydu. demokrat parti iktidari ve muhalefet partileri arasındaki cepheleşmenin körüklenmesi, bu körüklenmenin medya ve klikler aracılığıyla topluma da angaje edilmesi, öyle noktalara gitti ki sonu 37 kişiden oluşan bir düşük rütbeli sözde subaylardan oluşan kanlı darbeye evrildi...

1957 seçimlerinde tekrardan demokrat parti iktidarı ile yönetilmeye devam eden türkiye, yaptığı kalkınma atılımlarıyla abd başta olmak üzere batılı güçleri o kadar rahatsız etmişti ki bunun bir şekilde engellenmesi gerekiyordu. özellikle abd'nin sscb'ye karşı destek planı olan marshall yardımlarını (marshall plan) istenilen şekilde alamayan ülkemiz, kendi menfaati için sscb ile diyalog da kurunca, düğmeye uydurulmuş ve yaratılmış sözde sebeplerle basıldı...

bu marshall planında, bölge ülkesi yunanistan'a 3x yardım verilirken, nüfusu ve egemenlik alanı yunanistan'dan çok çok daha büyük olan ülkemize x kadar yardım verilmişti. batılı, yardım bile yaparken daima ama daima çıkarcı ve aşağılık olmuştur.

dönemin dış işleri bakanı= fatin rüştü zorlu

dönemin maliye bakanı= hasan polatkan

dönemin başbakanı= adnan menderes

bu açıdan bakılınca neden özellikle bu üç ismin şehit edildiği rahatlıkla anlaşılabiliyor....sscb ile yakınlaşma ve diyalog ile olası yakınlaşmada alınabilecek kredi ile maliye yapılanması...tüm bunlara izin veren ve teşvik eden bir başbakan...

işte olay bu kadar basit...bu aşağılık darbenin ne türkiye'nin atatürkçü çizgiden çıkmasıyla alakası var ne de ülkeye şeriat vs şeylerin gelmesiyle...bu darbe tamamen abd planlı nato eksenli bir darbeydi. bunun için aynı o meşhur 1980 12 eylül darbesi gibi şartlar oluşturuldu, insanlar kutuplaştırılıp kaos ve karmaşa çıkarıldı ve abd aradan istediğini aldı...elbette, abd derken topyekün amerikan halkını suçlamıyorum ya da amerikan felsefesini, bu abd'nin içinde kendini dünyanın cowboy'u sanıp herkese ayar vermeye çalışan kliğin ve aşağılıkların suçuydu yoksa amerikan halkı bile bırak olayları, bizi bile bilmez tanımaz...

şehit başbakanımız rahmetli adnan menderes'i idam'a bile götürken aşağılıkça idam edilebilir diye sağlam raporu ble aldılar bu vatan millet düşmanları, umarım yattığınız mezarlarda her türlü azabı görüyorsunuzdur. sizler bizim ve tüm türk halkının geleceklerini çaldınız, ülkeyi abd ve nato çizgisine sokarak bağımsızlığımızı .... neyse... yazıklar olsun ki, bugün eğer hala bir milli muharip uçağımız, arabamız ve tüm techizatımız yoksa, bunlara sizin gibi darbeciler neden oldu...

rahmetli adnan menderes kayıtlarda 1961 yılının 17 eylül'ünde saat 13.21 de şehit edilmişti...onun ve şehit edilen 2 bakanımızın ruhları şad, mekanları cennet olsun..

derin bir saygı, sevgi, hürmet ile anıyorum...

emir komuta zinciri içinde yapılmayan düşük rütbeli subay darbesi olarak bilinir. cuntanın başındaki subay tümgeneral rütbesindedir. 3.ordu komutanı orgeneral ragıp gümüşpala darbenin ilk dakikalarında "cuntanın başındaki isim benden daha kıdemsiz ise 3.ordu ile ankara'ya gelir isyanı bastırırım" demiştir. bunun üzerine cuntacı subaylar orgeneral cemal gürsel paşayı izmir'den ankara'ya getirip darbenin önündeki tüm engelleri kaldırmıştır.

türk demokrasisine darbeymiş. hah şöyle biraz fıkra anlatın da gülelim.

demokrasiye darbe değil bilakis demokrasiyi kurtarmak için girişilen bir kurtarma operasyonudur. chp'nin mallarına el koyulması, chp'yi ortadan kaldırmak için girişilen türk demokrasi tarihinin kara lekesi tahkikat komisyonu, basının korkunç derecede sansüre uğraması falan derken herkesi çıldırtan ve başka yol bırakmayan adnan menderes'in hakettiği sondur.

neticede 61 yılında hazırlanan anayasa şu ana kadar gördüğümüz en liberal, en ilerici anayasadır.

sadece hükümete karşı değil aynı zamanda ordu hiyerarşisine de yapılmış bir darbedir. genelkurmay başkanı, hükümet üyeleri ile birlikte gözaltına alınıp tutuklanmıştır. darbeyi yapan subayların çoğu orta düzey subaydır. üst yönetimin hükümet yanlısı tavırlarından rahatsız olan subaylar duruma el koymak gerektiğini düşünüp hareket etmişlerdir.bir yerde okumuştum isimlerini tam hatırlamıyorum ama 2 subay bir tatbikat sırasında çadır önünde sucuklu yumurta yaparken darbeyle ilgili ilk fikri ortaya atmışlar. bu da ilginç bir anekdot olarak aklımda kalmıştı.

cumhuriyet tarihindeki haklı olan tek darbedir. bu darbeden sonraki süreçte muhteşem bir anayasa oluşturulmuş ve sanıyorum 1971'e kadar muhteşem haliyle yürürlükte kalmıştır.

çoğu darbe gibi demokrasiye atılan bir tekmedir halk dp döneminde biraz daha rahattı ekonomik anlamda topraklarına mallarına el konmuyordu seçimle gelen seçimle gitmeli.

32. gün kanalından bu ve bunun gibi yakın tarihimizin önemli olayları hakkında bilgi edinebilirsiniz, dönem dönem anlatılmış.
bu darbe neredeyse can sıkıntısından bir şeyler yaparcasına yapılmıştır, ortada plan namına hiçbir şey yoktur. bahsettiğim gibi videoları izlerseniz, cemal madanoğlu'nu çok göreceksiniz. plansızlık abidesi gibi bir adam. darbe sabahı türkeş bildiriyi radyo binasında yazıyor.
bu plansızlık bir yere kadar görmezden gelinse de bu darbenin en kötü yanı menderes'in idamıdır, kör ölür badem gözlü olur hesabı kahraman olup çıkmıştır.

daha önce ayrıntılarıyla yazıp çizip konuştuğum tarihtir. lakin geçenlerde rahat battı vaktim de vardı ismet inönü'nün olaya dahlini spesifik olarak tekrar araştırdım. şunu gördüm ki inönü'nün olaya bir dahli yoktur. aksine askeri kanada direk olarak yapmayın etmeyin demese de hükümeti sürekli şekilde uyarmış. türk sağı 27 mayıs darbecisi arıyorsa başbuğlarının darbedeki kilit rolüne baksınlar.
paşa, menderes ve bayar'ın asılmaması için gerçekten de özel çaba sarfetmiştir. bunu çok iyi bir insan olduğundan yapmamıştır elbet. türkiye siyasetinin ve diplomasisinin en zeki insanı olarak pragmatist yaklaştığı kanısındayım. zira cumhurbaşkanı ve başbakan asmanın yolu bir defa açılırsa sıranın kimlere geleceği belli olmazdı. 1960'larda paşanın kendi bedenini öne sürüp mani olduğu en az iki darbe girişimi de vardır. bunu halkının burnunun bile kanamasına izin vermeden başarmıştır.

ek bilgi de olsa yine konuya bağlamaya çalışacağım. inönü'nün tarihinde hiç darbe yok mu? bir değil iki tane var. ilki 1938 yılında atatürk'ün vefatından sonra fevzi çakmak'ın tbmm'yi tanklarla kuşatmasıyla kendini cumhurbaşkanı seçtirmesidir. milli şef seçtirmesi daha sonraki yıllardadır. dönemin uluslararası ruhu dolayısıyla da ülkeyi demir yumruğuyla yönetmiştir. zaman 2. emperyalist paylaşım savaşı yıllarıdır. kimse iktidara gak diyememektedir.
sonraki darbesi ise 1946 seçimlerini demokrat parti kazanmasına rağmen iktidara süngüyle çökmesidir. 2. emperyalist savaş yeni bitmiştir. yine ortam müsaittir. lakin paşa halktaki muhalif damarı görmüş ve ülke yönetiminde bir çok konuda yumuşamaya gitmiştir. hatta tbmm'nin meşruuğunu muhalefetle sürdürmek için elinden geleni yapmıştır.
1950 seçimlerinden sonra ordu üst yönetimi yine 46 yı tekrarlıyalım dese de duracağı yeri bilmiştir.