duvar yazıları

samatya taraflarında ismini vermek istemediğim bi kilisenin yine ismini vermek istemediğim bi sokağındaki bi apartmanın duvarından or...u <benim adım> yazıyor hatta birkaç duvarda daha yazıyor

yine kalbini kırmışız birilerinin

evet aynen öyle oluyor. iyi geceler.

erken donem islam cografyasinda da gorulen yazilar. ve bu yazitlar, islam tarih alaninin dogruluguna da isaret ediyor olabilirler. birkac yaziti simdi sizlerle paylasicam,


1. ebu mesud yaziti



evet bu yazitta sunlar yaziyor:

"ben ebu el-velid el-haris. yani ..... abdullah bin seb(a) ve bunu, ebu mesud'un hapsedildigi zamanda yazdim."

evet bu yaziti yazan kisi, bunu ebu mesud'un hapsedildigi zamanda yazdigini soyluyor.

ebu mesud'dan direkt lakabiyla bahsetmekle yetinmesi ebu mesud'un taninan bir adam oldugunu gosteriyor. ve bu sahsin, hapsedildigini soyluyor. ayrica yazan sahsin, bir hicri tarih vermesen, hapsedildigi zamanda yazdim demesi, bu olayin bilindik bir olau oldugunu gosterir.

burda bahsettigi ebu mesud el-bedri, muhtemelen, islam tarihinde aktarilan sahabi ebu mesud olmalidir. uhud ve daha sonraki savaslara katilmis bur sahabudir. ali taraftari bir sahabiydi ve siffin savasina da katilmistir.

isin daha da ilginc kismi da, bizim rivayet kulturumuzde de ebu mesud el-bedri diye adlanan bu sahabinin, hapsedildiginden bahsedilmesidir.

soyle ki, hem ibn asakir, hem zehebi'nin naklettigi rivayetlerde, omer'in, kendi hilafeti devrinde, sahabilerden ibn mesud, ebu derda ve ebu mesud'u hapsettigini anliyoruz.

burdaki "hapsetme" bildiginiz hapis olmayip, o sahsi engelleme anlamina gelir. cunku o donemlerde hapis yoktu ve bu engelleme eylemi, "hapsetmek" olarak nitelenirdi.

simdi geriye tek bir sey kaliyor, rivayetlerde anlatilan ebu mesud'un ne zaman hapsedildigini tespit edebilsek, bu yazitin ne zaman yazildigini bulacagiz demektir.

acikcasi rivayetler, bu olayin halife omer devrinde oldugunu yazsa da net bir tarih vermez.

fakat ibn asakir, mugire bin sube ile ebu mesud arasinda anlasmazlik ciktigindan(ki bu olay hicri 22'de vuku buluyor), ardindan ebu mesud'un kufe'den ayrilip medine'ye dondugunden bahseder. ve ardindan omer onu azarladi, ve bir yildan fazla bir sure medine'den ayrilmasini engelledi. omer, hicri 23'un sonunda sehid edildi. bu da yazitin hicri 22 yilinda yani miladi 643 yilinda yazildigini ortaya cikarir.

peki ebu mesud neden hapsedildi? bu ibn kesir'de soyle aktarilir:

"ibrahim bin abdurrahman bin avf soyle dedi: omer bin hattab vefat etmeden once, peygamber'in sahabilerine bir mesaj gonderdi. abdullah, huzeyfe, ebu'd-derda ve ebu zer ve ukbe bin amir (ebu mesud) gibi sahabileri topladi. "peygamber'in hadislerini her yonden yayiyor musunuz?" dedi. onlar, "bizi mi kiniyorsunuz? dediler. o, "hayir. benimle kalin, allah'in izniyle yasadigim surece sizden ayrilmayacagim. sizin uzerinjze alinan sorumlulugun bilincindeyiz." dedi. onu terk etmediler ve o vefat edinceye kadar onunla kaldilar. ibn msud, omer'in bu sebepten hapsetmesinden sonra, osman'a biat icin kufe'ye gitmedi."(ibn mesud ile ebu mesud iki ayri sahabidir)

gordugunuz uzere bu sahabiler peygamber'in hadislerini her tarafa yaydiklarindan omer tarafindan medine'den baska yere gitmekten alikoyulmuslardir. burda omer'in hadislere karsi oldugu sonucu cikarilamaz. cunku onlar, bizi kiniyor musun dediginde omer hayir demistir. burdaki olay, halife omer'in hadis rivayeti konusunda asiri hassas ve titiz davranmasi, onlarinsa bu konuda daha rahat davranabilmesidir. bu sebepten omer tarafindan medine'de alikonulmuslardir. bu sahabilerin arasinda ebu mesud da var.

2. el-haris bin buali yaziti.

bu yazitin resmi olmasa da, haris bin buali tarafindan yazilmis baska bir yazittan boyle birinin var oldugunu anliyoruz ki birazdan o yazita da bakacagiz. ayrica bu yazitin yazari, az onceki yazitin yazariyla ayni kisidir. cunku bu kisi, bir sonraki yazitta kendisinin, az onceki yazitta adi gecen abdullah bin seba'nin mevlasi, yani azatli kolesi oldugunu soyleyecektir. bu da bundan sonra da bakacagimiz yazit fahil her 3 yazitin da haris tarafindan yazildigini gosterir. bu yazitta ise sunlar yaziyor:

"ben haris bin buali, ibn seba'nın gulamıyım ve bunu muminlerin emirinin öldürüldügü sirada yazdin."

yaziti yazan haris, yazitta kendisinden gulam olarak bahseder, ve bu da haris her kimse onun henuz cocuk, ergenlikte birisi oldugunu gosterir.

haris bunu ebu bekir harici 3 halifenin de oldurulmesi doneminde yazmis olabilir. fakat tabiki de bu konuda omer ve osman'in daha olasi oldugu soylenebilir.

fakat, yaziti yazan kisinin yasinin kucuk olmasi, az onceki yazitta ebu mesud'un hapdedildigi doneme sahitlik ettigini yazmasi, bu yaziti halife omer'in suikasti devrinde yazdigini gosteriyor olabilir. dolayisiyla bu yazit da miladi 644 yilina aittir.

3. ibn buali'nin baska bir yaziti daha.




evet bu da ayni cocuk tarafindan yazilmis olup, bunun resmi de vardir. bu yazitta sunlar yazar:

"ben el-haris bin buali, mevla abdullah bin seb(a), bunu misir'in tiranlik doneminde yazdim."

haris resmen tarihe surekli not dusmus arkadaslar.

fakat bu yazit, muhtemelen daha onceki ilk 2 yazittan daha sonralari yazilmistir. bunun 2 nedeni var:

1. haris'in bu yazitta el yazisi, diger yazitlardaki el yazisina nazaran daha iyidir. bunu anlamak oyle zor olmayip, ilk yazitla bu yazitinnel yazisini karsilastirirsaniz gorebilirsiniz. ki burda haris nesebini de daha net belirtiyor.

2. ikinci yazitta kendisine "gulam" derken, burda "mevla" yani azatli kole diyor. demek ki burda yasi ilerlemis olmali, ya da abdullah bin seba isimli sahis onu azat etmistir.

bu arada haris babasinin adini "buali" olmasi garip, cunku bugun buali diye bir isim kullanilmamakta ama bu da bu ismin o donemler kullanildigini gosteriyor.

haris burda, bu yaziti misir'in tiranlik doneminde yazdim diyor. biliyorsunuz tiranlik, zulumle yonetimdir, diktatorluktur.

haris'in bunu ne zaman yazdigini tespit edebilmek icin yine islam tarihi kaynaklarina bakiyoruz ve hicri 35, yani 656 yilinda misir'da boyle bir devrim, ihtilal hareketinin oldugunu goruyoruz.

el-kindi, bu olayi soyle anlatir:

"sonra muhammed bin ebu huzeyfe, otuz bes yilinin sevval ayinda, abdullah bin sad'in halefi ukbe bin amir'i yakalayip fustat'tsn kovdu ve osman'in tahttan indirilmesi icin cagrida bulundu, elinden her seyi yaparak onu kiskirtti ve ulkeyi harap etti."

yezid bin ebi habib soyle aktarir, "muhammed bin ebu huzeyfe yonetimi ele gecirdi ve misir'a hukmetti ve misir halki, kendilerinden bir grup olmadigi surece, acimasizca onu takip etti."

boylece osman'in hilafetinin son yilinda misir'da bir isyan hareketi oldugunu, misir halkinin cogunun bu isyana katildigini, boylece misir'in gecici olarak devletten ayrildigini anliyoruz.

iste haris'in bunu 656'da yazmis olmasi, ve bundan, misir'in tiranlik donemi diye bahsetmesi daha olasidir.

ki taberi, 656 yilinda olan olaylari siralarken bu isyan en onemli olay olarak goze sarpar ve o soyle soyler: "otuz bes yilinda, olaylar arasinda misir halkinin ayrilisi ve osman'a karsi onlarla ayni fikirde olanlarin ayrilmasi da yer aliyor."

4. amr bin rebia es-sekafi yaziti



evet bu yazitsa baska birisi tarafindan yazilmistir.

yazitta sunlar yazar:

"ben amr bin rebia es-sekafi ve bunu ifrikiye yilinda yazdim."

ifrikiye, afrika olup, amr, bu yaziti afrika yilinda yazdigini soylemis. burda kastettigi herhalde afrika'nin fethi olmalidir.

afrika, abdullah bin sad onderliginde gerceklesmis buyuk bir fetihtir.

bu konuda ibn zura ed-dimaski, soyle aktariyor: "haris bin miskin bana ibn vehb'den soyle rivayet etti, o dedi ki, ibn lehia bana ebul esved'deb, o da ebu uveys'ten rivayet etti ki, o soyle dedi: abdullah bin sad'la birlikte afrika'yi fethrttik. bu yirmi yedi yilinda oldu ....."

bu da bu yazitin 648 yilinda, yani osman'in hilafeti devrinde yazildigini gosterir.

5. amr bin carra yaziti



evet bu yazitta da sunlar yaziyor:

"ben ammar bin carra (cazza) el-leysi'yim ve bunu denizin fethedildigi yilda yazdim."

simdi burda deniz fethinden bahsediyor. bu normal bir deniz fethi olsa, herhalde amir, spesifik olarak deniz fethi diye tarihlendirmezdi. demek ki bu, ilk deniz fethini isaret eden bir yazit.

ilk deniz fethi, kibris'a olmustur ve bu muaviye onderliginde, osman'in hilafeti doneminde gerceklesmistir. muaviye, halife omer devrindeki israrlarina ragmen o buna izin vermese de osman en sonunda izin vermisti ve muaviye basarili bir fetih gerceklestirmisti islam tarihinde aktarilanlara gore.

hatta osman bu fethin riski sebebiyle, eger kendine guveniyorsan aileni de yanina al dediginden muaviye kendi ailesini de fetihte yanina almistir. nitekim ebu zura el-dimaski, yezid bin ubeyde'den soyle aktarir: "muaviye bin ebu sufyan yirmi bes yilinda kibris'i fethetti. yaninda da karisi, kiz kardesi ve karza'nin kizi vardi."

fakat bu fethin tarihiyle ilgili ihtilaf olup, bazilari hicri 27 dese de, cogunluk hicri 28 demistir.

dolayisiyla bu yazitin osman'in hilafeti devrinde, 649 yilinda yazildigini soyleyebiliriz.

6. neptal yaziti



yazitta dunlar yaziyor:

"allah'im, abdurrahman bin el-hakem'in oglunun musibetini ve onun haksizligini bagisla. bu, yenilgi zamaninda yazildi."

burdaki abdurrahman bin hakem'in kim oldugu mechul oldugundan, biz, yazitin yazildigi zaman olarak belirtilen, "yenilgi yili" denen donemin ne olduguna bakacagiz.

bu konuda islam tarihi kitaplari bize yeterli bilgi vermese de, bazi islami kitaplar bu olaydan bahsederler.

soyle ki, bu donem, kitaplarimizda bahsi gecen, ibrahim bin abdullah el hasani ve kardesi muhammed'in, abbasi halifesi ebu cafer el-mansur'a karsi tehlikeli bir devrim gerceklestirneleri ve sonucunda aldiklari yenilgi donemi olabilir. insanlar bu isyanin zaferle sonuclanacagini umsa da bu iki kardes katledildi. bu olay miladi 763'te vuku buldu.

ibn mebde abfurrahman bin muhammed, 763 senesinde, ebu cafer'e giden ibrahim bin abdullah bin el-hasan'in yenilgisini aktarir. bunlar cok buyuk bir isyan baslattilar ama sonucunda katledildiler.

ki tarih kitaplarimizda, bazi sahislarin vefat tarihleri aktarilirken, "yenilgiden sonra vefat etti" gibisinden bu olaya isaret edildigini ve bu donemin "yenilgi" olarak adlandirildigini goruyoruz.

aslinda bu da bahsi gecen yenilgi yilinin, mansur'a yapilan isyan sonucu isyancilarin yenildikleri yil oldugu anlasiliyor.

7. haraz bin harise yaziti



bu yazitta soyle yaziyor:

"rahman ve rahim olan allah'in adiyla. ben haraz bin harise abdullah'im, diri ve ölüyüm, allah'tan magfiret dilerim ve allah'tan baska ilah olmadigina sahitlik ederim. muhammed allah'in kulu ve elcisidir ve ben bunu urdun halkinin öldügü yilda yazdim."

bu gazut, gezginler icin golgelik olarak kullanilan bir dagin yakinindaki bir kayanin ustunde yasiyor.

burda urdun halkindan bahsi gecen o toplulugun kim oldugu tartismali, ve acikcasi urdun halkinin olmesinden ne kastedildigi mechul. belki de bu olay cok da ses getiren bir olay olmadigindan kitaplarda bahsedilmedi.

fakat, yine de kitaplarimizda, miladi 744 yilinda, urdun ve filistin'de huzursuzlugun ciktigindan bahdediyor. buralarda isyan cikmis, bir donem savas yasanmis. ama muhtemelen bu yazitin bahsettigi olay bu degil, ve urdun halkinin olmesi olayi hala gizemini koruyor.

ama hac icin gelen urdunlu bir toplulugun kazaya ugramasi gibi ihtimaller olasi gibi gorunuyor.

bu yaziyi yazarken kullandigim kaynak

ben yine atladım bunu sokaklardaki duvarlara yazılanlardan sandım. kendi duvarımdakini sabah değişmiştim çünkü.
insanlar başlıkta bilim yapıyor tarih konuşuyor , biz aşk meşk.

neyse boş geçmeyeyim. idare et sözlük artık.