kara veba

14. yyda yaklaşık 200 milyon kişinin ölümüne neden olan insanlık tarihinin en ölümcül salgını. kara ölüm olarak da bilinmektedir.

aslında bir bakıma faydası olmuş salgındır. çünkü tarihe newtonu kazandırmıştır.

1665'te londra nüfusunun nerdeyse çeyreğinin ölümüne sebep olan veba salgını newton üniversitedeyken ortaya çıkmıştı. bu sebeple çiftliğine dönen newton elma düşmesi şeklinde tecelli ettiğini bildiğimiz kütle çekimi bulmuştur. üstelik bununla kalmamış, bunu açıklayabilmek için modern matematik, modern fizik temellerini de atmıştır. akabinde astronomiye de merak salmıştır.
şimdi bu covid-19 salgınıyla bu tarz bir buluş yapabilmek çağımızda ne kadar olanaklıdır ya da bunun için ne kadar istekliyiz, meraklıyız tartışılır.

insanlık tarihinde kaydedilen en ölümcül salgındır. yersinia pestis adlı bakteri neden olur. salgın, yalnızca 14. yüzyılda yaklaşık 200 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır.

14. yüzyılda bu salgına "büyük ölüm" dense de, daha sonraki yıllarda "kara ölüm" olarak tanımlanmıştır. bunun sebebi de, bu hastalık sonucunda deri altı kanamalar yüzünden derinin siyaha dönmesidir. aslında bu ad mecazi anlamda kullanılmış olup, "kara" burada kasvetli, sıkıntılı, kederli anlamına gelir.

veba salgınının yayılışını anlayabilmek için o dönemin siyasi durumuna biraz bakmak gerekir. ilk vaka uzak doğu'da görülmüş ve salgın günden güne yayılmakta, durdurulamaktadır.

salgının yayılışında kilit nokta önüne gelen kenti işgal eden moğollardır. o yıllarda moğollar orta asya'dan başladıkları işgallerinde kırım'a dek ulaşmıştır. 1347'de cenevizliler'e ait olan bir ticaret merkezini kuşatmışlardır. salgının avrupa'ya taşınması da işte bu kuşatmada gerçekleşmiştir. vebalı cesetleri mancınıkla şehre fırlatan moğol ordusu, şehri veba salgınıyla baş başa bırakmış ve şehri ele geçirmiştir. işte bu noktadan sonra veba tüm avrupa'ya yayılmıştır.

cenevizliler ticaretle uğraşan bir topluluktur. her ülke ve kent ile ticaret yapan bu topluluk, vebanın tüm avrupa'ya yayılmasına da sebep olmuştur. öyle ki birkaç yıl içinde avrupa'nın her yerinde veba görülür olmuştur.

avrupa’yı kasıp kavuran hastalık neticesinde 75 milyon olan avrupa nüfusu 3’te 1’ini kaybederek 50 milyona düştü.

avrupa nüfusunun ciddi bir bölümünü öldürmesinden ötürü kara ölüm lakabını da almıştır

kesin olmamakla birlikte orhan gazi'nin de bu hastalıktan vefat ettiği düşünülmektedir.

kovid 19 dönemi ile adı sıkça hatırlanan insanlık tarihinin en kötü salgınlarından.

yine yalan yanlış uydurma üfürük bilgilerin paylaşıldığı bir başlığa hoş geldiniz.

"salgın, yalnızca 14. yüzyılda yaklaşık 200 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır." wikipedia alıntısı
"1347'de cenevizliler'e ait olan bir ticaret merkezini kuşatan moğollar mancınıklarla vebalı cesetleri şehre fırlatarak vebayı tüm avrupaya taşımıştır." demek yanlış olur. çünkü bu bir teoridir. zaten tarihi de tutmuyor. avrupa'nın moğol istilası ms 1236-1247 yılları arasında tarihlenir. 1347 demek moğol istilasından 100 yıl sonrası demektir. bu bilgiyi nerden aldıysanız bilin ki anakronolojik bir hata var. wikipedia'da gösterilen kaynağa giderseniz yazar bunun bir "teori" olduğunu açıkça belirtmiştir.

kaldı ki moğollar, küresel iklim değişikliği sebebiyle bu akınları yarım bırakmıştır. iklim değişikli salgınları tetikliyor. bunu tarihte defalarca kez yaşadık. ve şimdi yine yaşıyoruz. (bkz: covid 19)

hastalığın ismi "hıyarcıklı veba" ve hastalık etmeni bilimsel adı "yersinia pestis" olan bir patojenik bakterinin bir parazit olan bitlerle insandan insana taşınmasıdır. (bkz: pnöomonik geçiş) "kara ölüm" tahminlere göre 1347-1351 tarihleri arasında avrupa nüfusunun üçte birinin yani 25 milyon insanın canını aldı. kaynak

tarihte pek çok veba salgını görülmüştür. liste
1950 - 1855 dünya çapında üçüncü veba salgını
1772 - 1770 rus vebası
1738 balkanlar büyük veba salgını
1679 - viyana veba salgını
1665 - londra veba salgını
1652 - 1647 ispanya büyük veba salgını
1644 - 1641 çin büyük veba salgını
1631 - 1629 italya veba salgını
1357 - 1347 kara ölüm
542 - 541 justinianus veba salgını < 8. yy'a kadar yinelenmiştir. kavimler göçü (350-800)
180 - 160 antoninus vebası
mö 426 - 429 atina vebası

"kara ölüm" avrupa katolik hristiyanları'nın sıyırmasına sebep olmuştur. bu salgının toplumsal etkileri avrupa'da halen sürmektedir. roma katolik kilisesi cadı davalarında sadece insanları değil kedileri de katletmiştir. bu nedenle avrupa'da sıçandan bol bir şey yoktu. kilise o kadar delirmiştir ki avrupa halkı, musevi ve müslüman azınlıklar başta olmak üzere avrupa'daki azınlıklara ve dilencilere bile zulmetmiştir. aslında kilise bu şekilde haçlı seferlerinin siyasi etkisini avrupa'da artırmak istemişti. bu düşmanlık ileride hitler almanyası'nı ortaya çıkaracaktı.

kilise, hastalığın havadan yayıldığına inanıyordu. hastalıklı hava vücuda girmesin diye yıkanmak yasaklanmıştı. çeşitli tıbbi ve aromatik bitkilerden tütsüler yakılıyordu. hekimlerin taktıkları gagalı veba maskesinin gaga kısmına çeşit çeşit aromatik bitki sıkıştırılıyordu. oysa hastalığı insandan insana bitler taşıyordu. temizlik alışkanlıklarını değiştirdiklerinde veba salgını bir anda hayatlarından çıkıverdi. kaynak ancak toplumsal etkileri günümüzde halen devam etmektedir. toplum hafızası

yıllar önce yasanmış ve bir çok insanin ölümüne sebep olan salgın.

okuması keyifli konusu hüzünlü bir kitap

tr.m.wikipedia.org/wiki/Kar...; ilk olarak uzak doğu'da ortaya çıkan daha sonraları fareler yoluyla taşınıp avrupa'yı esir alan ölümcül salgındır. hastalığın belirtileri terleme, kan kusma, vücutta oluşan yaralar, koltuk altında yumurta büyüklüğüne kadar ulaşan şişmeler. dönemin şifacıları hastalığa çare için her yolu denemişlerdir; yaralardan kan akıtma ve sülük tedavisi, çeşitli şuruplar, sidik içirme ve banyosu, değerli taşları sıvılaştırıp içirme, insan pisliği sürme. hiçbiri işe yaramamıştır.

maskeleri de böyleymiş... allah korusun...