1.
istatistikte, bir kişinin kazanç ya da başarısına ilişkin seçimlerde, diğer bireylerin davranışlarının ve seçimlerinin rolünün de göz önüne alınması gerektiğini gösteren, ekonomiye, siyasi konulara, sosyal hayata uygulanabilen teori.
bu konu hakkında yapılan irili ufaklı birtakım çalışmalar sonrasında, ilk kez 1944 yılında oskar morgenstern ve john von neumann bir kitap yazdılar. böylece iş biraz daha ciddiye binmiş oldu. ardından yine konuya ilişkin çok sayıda çalışma yapılmışsa da, en başarılı olanı nash dengesi olarak bilinen aracı da geliştiren john nash tarafından yapılandır.
***
meşhur bir örnekle bakalım konuya.
bir suçtan dolayı sorgulanan 2 kişi var. birbirlerinin sorguya çekileceğini biliyorlar ama birbirlerinin ne söyleyeceğini bilmiyorlar. 3 seçenek var karşılarında:
- suçu ikisi de inkar ederse 2'şer yıl hapis
- suçu ikisi birlikte itiraf ederse 3'er yıl hapis
- suçu biri itiraf, diğeri inkar ederse, inkar edene 10 yıl hapis
önemli olan, bu durumdan en kârlı çıkılacak yolun hangisi olduğuna karar vermek. ilk bakışta, en düşük ceza seviyesi olan 2 yıl mantıklı bir seçenek gibi dursa da öyle değil. sorgudaki kişilerden biri, diğerinin de inkar edip 2 yıla razı olacağını düşünerek inkar ederse suçu, 10 yıl içeride yatacaktır. bu durumda itiraf seçeneği mantıklı olan seçenektir aslında.
ancak gerçek hayatta karşılaşacağımız durumlar bundan çok daha karmaşıktır genellikle.
***
sol gözü kör kedi'nin ukdesidir.
bu konu hakkında yapılan irili ufaklı birtakım çalışmalar sonrasında, ilk kez 1944 yılında oskar morgenstern ve john von neumann bir kitap yazdılar. böylece iş biraz daha ciddiye binmiş oldu. ardından yine konuya ilişkin çok sayıda çalışma yapılmışsa da, en başarılı olanı nash dengesi olarak bilinen aracı da geliştiren john nash tarafından yapılandır.
***
meşhur bir örnekle bakalım konuya.
bir suçtan dolayı sorgulanan 2 kişi var. birbirlerinin sorguya çekileceğini biliyorlar ama birbirlerinin ne söyleyeceğini bilmiyorlar. 3 seçenek var karşılarında:
- suçu ikisi de inkar ederse 2'şer yıl hapis
- suçu ikisi birlikte itiraf ederse 3'er yıl hapis
- suçu biri itiraf, diğeri inkar ederse, inkar edene 10 yıl hapis
önemli olan, bu durumdan en kârlı çıkılacak yolun hangisi olduğuna karar vermek. ilk bakışta, en düşük ceza seviyesi olan 2 yıl mantıklı bir seçenek gibi dursa da öyle değil. sorgudaki kişilerden biri, diğerinin de inkar edip 2 yıla razı olacağını düşünerek inkar ederse suçu, 10 yıl içeride yatacaktır. bu durumda itiraf seçeneği mantıklı olan seçenektir aslında.
ancak gerçek hayatta karşılaşacağımız durumlar bundan çok daha karmaşıktır genellikle.
***
sol gözü kör kedi'nin ukdesidir.
devamını gör...
2.
oyunlar birçok kişiyle oynanır ve kazanmak için rakiplerin stratejilerini çözmek, çıkarlarınızı korumak için doğru kararlar almak gerekir. ismi buradan gelir. birçok uygulanma alanı vardır zira hayat bir oyundur. sürekli rekabet ederiz, bazı insanlarla ihtiyacımız varsa müttefik oluruz, bazı insanlarla da rakip oluruz. örneğin sevgilinize mi aşıksınız yoksa sevgilinizin sizde yaşattığı duygulara mı aşıksınız? o duygulara ihtiyacınız olduğu için mi sevgilisiniz acaba? neyse konudan çok sapmayalım.
iki tür modeli vardır:
1-)sıfır toplamlı model: bir tarafın kazancının diğer tarafın kaybına sebep olacak olaylardır. savaşlar buna güzel bir örnektir.
2-) sıfır toplamlı olmayan model: taraflar yine rakiptir ancak iki tarafın da kazanç sağlayacağı denge durumları mevcuttur.
denge bu teori için anahtar kelimedir. oyun teorisi akıl öncülüğünde kazançları maksimumda tutacak denge durumları sağlamaya çalışır. bu denge durumlarından en ünlüsü nash dengesidir. nash dengesi, getirisi en fazla olan stratejiyi yapmaktır. bir örnekle açıklamaya çalışalım. 100 kişilik bir grubumuz var ve herkesin bir sayı tutmasını istedik, maksimum söylenebilecek sayı 100 ve tam sayı söylemek zorundayız. söylenen sayıların ortalamasının 1/2’sine en yakın cevabı veren kişi kazanacak dedik. mesela ortalama 60 olsun, 30’a en yakın cevabı veren kazanacak. şimdi düşünelim. maksimum ortalama 100’dür dolayısıyla akıllıca davranan herkes 50’den fazla bir sayı söylemez. gördüğünüz gibi maksimum ortalama 50’ye düştü. 100 kişinin de zeki olduğunu varsayarsak kimse 25’in üstünde bir sayı söylemez çünkü kimsenin 50’den fazla bir sayı söylemeyeceğini anladık. gördüğünüz gibi her aşamada maksimum ortalama 1/2’sine düşüyor. böyle bir durumda nash dengesi 1 sayısını söylemektir.
başka bir örnek vereyim. ben ve arkadaşım hırsızlık yaparken yakalandık. eğer suçu ona atarsam ve o benim masum olduğumu söylerse tüm suç ona yıkılmış olur ve ben hiç ceza almazken o 5 yıl ceza alır. ikimiz de suçu birbirimize atarsak suç paylaşılır ve ikimiz de 3 yıl ceza yeriz. ikimiz de birbirimizin masum olduğunu söylersek 1’er yıl ceza alırız. şimdi karşı tarafın ne yapacağını göz önünde bulundurarak davranalım. farzedelim ki bizi ispiyonlamış olsun. eğer biz de ispiyonlarsak 3 yıl yiyeceğiz ama ispiyonlamazsak 5 yıl yiyeceğiz. bu durumda suçu ona atmak daha mantıklı. farzedelim ki suçu bize atmamış olsun. eğer biz ispiyonlarsak hiç ceza yemeyeceğiz ispiyonlamazsak 3 yıl ceza yiyeceğiz. gördüğünüz gibi burada da suç atmak daha mantıklı. suç atmak bu durumun nash dengesidir. iki kişinin de zeki olduğu bir durumda 3’er yıl ceza yiyeceğiz.
peki karşıdaki kişi kardeşimizse ne olur? gördüğünüz gibi duygularımız çıkarlarımıza çoğu zaman terstir.
iki tür modeli vardır:
1-)sıfır toplamlı model: bir tarafın kazancının diğer tarafın kaybına sebep olacak olaylardır. savaşlar buna güzel bir örnektir.
2-) sıfır toplamlı olmayan model: taraflar yine rakiptir ancak iki tarafın da kazanç sağlayacağı denge durumları mevcuttur.
denge bu teori için anahtar kelimedir. oyun teorisi akıl öncülüğünde kazançları maksimumda tutacak denge durumları sağlamaya çalışır. bu denge durumlarından en ünlüsü nash dengesidir. nash dengesi, getirisi en fazla olan stratejiyi yapmaktır. bir örnekle açıklamaya çalışalım. 100 kişilik bir grubumuz var ve herkesin bir sayı tutmasını istedik, maksimum söylenebilecek sayı 100 ve tam sayı söylemek zorundayız. söylenen sayıların ortalamasının 1/2’sine en yakın cevabı veren kişi kazanacak dedik. mesela ortalama 60 olsun, 30’a en yakın cevabı veren kazanacak. şimdi düşünelim. maksimum ortalama 100’dür dolayısıyla akıllıca davranan herkes 50’den fazla bir sayı söylemez. gördüğünüz gibi maksimum ortalama 50’ye düştü. 100 kişinin de zeki olduğunu varsayarsak kimse 25’in üstünde bir sayı söylemez çünkü kimsenin 50’den fazla bir sayı söylemeyeceğini anladık. gördüğünüz gibi her aşamada maksimum ortalama 1/2’sine düşüyor. böyle bir durumda nash dengesi 1 sayısını söylemektir.
başka bir örnek vereyim. ben ve arkadaşım hırsızlık yaparken yakalandık. eğer suçu ona atarsam ve o benim masum olduğumu söylerse tüm suç ona yıkılmış olur ve ben hiç ceza almazken o 5 yıl ceza alır. ikimiz de suçu birbirimize atarsak suç paylaşılır ve ikimiz de 3 yıl ceza yeriz. ikimiz de birbirimizin masum olduğunu söylersek 1’er yıl ceza alırız. şimdi karşı tarafın ne yapacağını göz önünde bulundurarak davranalım. farzedelim ki bizi ispiyonlamış olsun. eğer biz de ispiyonlarsak 3 yıl yiyeceğiz ama ispiyonlamazsak 5 yıl yiyeceğiz. bu durumda suçu ona atmak daha mantıklı. farzedelim ki suçu bize atmamış olsun. eğer biz ispiyonlarsak hiç ceza yemeyeceğiz ispiyonlamazsak 3 yıl ceza yiyeceğiz. gördüğünüz gibi burada da suç atmak daha mantıklı. suç atmak bu durumun nash dengesidir. iki kişinin de zeki olduğu bir durumda 3’er yıl ceza yiyeceğiz.
peki karşıdaki kişi kardeşimizse ne olur? gördüğünüz gibi duygularımız çıkarlarımıza çoğu zaman terstir.
devamını gör...
3.
ilk olarak oyunların ve ekonomik davranışın kuramı adlı kitapta bahsedilmiş ve geliştirilmiş teoridir.
en çok ekonomi ile ilişkilendirilir.
oyun teorisi, bireyin başarısının diğerlerinin seçimlerine dayalı olduğu seçimler yapması olan bazı stratejik durumların matematiksel olarak davranış biçimlerini yakalamaya çalışır.
sıfır toplamlı model: bir tarafın kazancının diğer tarafın kaybına sebep olacak olaylardır.
evrim ağacı yazısı
en çok ekonomi ile ilişkilendirilir.
oyun teorisi, bireyin başarısının diğerlerinin seçimlerine dayalı olduğu seçimler yapması olan bazı stratejik durumların matematiksel olarak davranış biçimlerini yakalamaya çalışır.
sıfır toplamlı model: bir tarafın kazancının diğer tarafın kaybına sebep olacak olaylardır.
evrim ağacı yazısı
devamını gör...
4.
bkz. türk siyaseti.
parti, ideoloji ayırt etmeksizin, uzlaşı yerine, bilek bükme kültürü ve çok seslilik yerine liderlik kültü üzre olduğu içün toplamı sıfır sonuçlu bir oyundur.
elimizdeki malzeme bu kadar, kimse sağa-sola çamur atmasın.
parti, ideoloji ayırt etmeksizin, uzlaşı yerine, bilek bükme kültürü ve çok seslilik yerine liderlik kültü üzre olduğu içün toplamı sıfır sonuçlu bir oyundur.
elimizdeki malzeme bu kadar, kimse sağa-sola çamur atmasın.
devamını gör...
5.
genelde nash dengesi (içine matematik koymayı unutmuşlar ama a beautiful mind fena film değildi bu arada) ile giriş yapıldığı ve sıfır toplam (bkz: mahkumun ikilemi) modeller daha kolay anlaşıldığı için buna indirgenen matematik kolu.
aslında bunun çok ötesinde yerler var gittiği. sonuçta matematikçiler 75 senedir 2x2 bir tabloya bakıp manzara seyretmiyor.
mesela bazı modeller işbirlikçidir ya da işbirlikçi hale getirilebilir:
örneğin pazar sabit ve a-b şirketleri bunun için mücadele ediyor. haliyle birinin kaybı birinin kazancı demek. (çekişmeli, sıfır toplam modeli). kazanç matriksi uygunsa, ben a şirketinin oyuncusu olarak, en az zararı seçmek yerine, b şirketinin oyuncusuna a'dan bedava hisse veriyorum. artık o o oyuncu, kendi şirketinden kazanacağından fazlasını bendeki hissesinden kazanır oluyor. seçiminini a'dan yana yapıyor, ben de en az zarar yerine en yüksek kar stratejisii seçip bayram ediyorum. adam satın alarak b'yi batırıyorum.
ya da mahkumun ikilemi oynuyoruz ama sürekli oynuyoruz. (gerçek hayatta böyledir. izole ve tek seferlik oyunlar azdır). burada en az zarar yerine, önceki oyunlara bakarak karşımdaki oyuncuya karşı kısasa kısas uyguluyorum. bakın bunun en doğru strateji olduğu gösterilmiştir. hep en az zarar değil.
ya da 90'larda insanların -ve hatta şirketlerin ülkelerin- asla bu kadar rasyonel kararlar vermediğini kabul edip bunun üzerine bulanık mantık ile duygusal etmenler eklediler ve drama theory diye bir alt alan yarattılar. özellikle intihar bombacıları gibi dışarıdan bakıldığında tamamne akıldışı karar veren nesnelerin modellemesinde bunu kullandılar.
falan filan.
aslında bunun çok ötesinde yerler var gittiği. sonuçta matematikçiler 75 senedir 2x2 bir tabloya bakıp manzara seyretmiyor.
mesela bazı modeller işbirlikçidir ya da işbirlikçi hale getirilebilir:
örneğin pazar sabit ve a-b şirketleri bunun için mücadele ediyor. haliyle birinin kaybı birinin kazancı demek. (çekişmeli, sıfır toplam modeli). kazanç matriksi uygunsa, ben a şirketinin oyuncusu olarak, en az zararı seçmek yerine, b şirketinin oyuncusuna a'dan bedava hisse veriyorum. artık o o oyuncu, kendi şirketinden kazanacağından fazlasını bendeki hissesinden kazanır oluyor. seçiminini a'dan yana yapıyor, ben de en az zarar yerine en yüksek kar stratejisii seçip bayram ediyorum. adam satın alarak b'yi batırıyorum.
ya da mahkumun ikilemi oynuyoruz ama sürekli oynuyoruz. (gerçek hayatta böyledir. izole ve tek seferlik oyunlar azdır). burada en az zarar yerine, önceki oyunlara bakarak karşımdaki oyuncuya karşı kısasa kısas uyguluyorum. bakın bunun en doğru strateji olduğu gösterilmiştir. hep en az zarar değil.
ya da 90'larda insanların -ve hatta şirketlerin ülkelerin- asla bu kadar rasyonel kararlar vermediğini kabul edip bunun üzerine bulanık mantık ile duygusal etmenler eklediler ve drama theory diye bir alt alan yarattılar. özellikle intihar bombacıları gibi dışarıdan bakıldığında tamamne akıldışı karar veren nesnelerin modellemesinde bunu kullandılar.
falan filan.
devamını gör...
6.
akıl oyunları filminde bahsi geçen teori.
kendiniz için en makul olan seçenek aslında sizin için en makul olan seçenek olmayabilir.
çünkü sizden başka insanlar da var ve onların seçtiği seçenekler de sizi etkiliyor.
bunun en basit örneğini size söyleyim.
1 bardak çayın maliyeti 50 kuruş falandır.
bunu dışarıda 10-20 lira arası satıyorlar.
rekabet içine girip fiyat kırsalar belki daha fazla çay satacaklar fakat böyle yaparlarsa daha fazla çay sattıkları halde daha fazla kazanamayacaklar.
bunu bildiklerinden vatandaşı düdüklemeyi tercih ediyorlar ve daha karlı çıkmış oluyorlar.
kendiniz için en makul olan seçenek aslında sizin için en makul olan seçenek olmayabilir.
çünkü sizden başka insanlar da var ve onların seçtiği seçenekler de sizi etkiliyor.
bunun en basit örneğini size söyleyim.
1 bardak çayın maliyeti 50 kuruş falandır.
bunu dışarıda 10-20 lira arası satıyorlar.
rekabet içine girip fiyat kırsalar belki daha fazla çay satacaklar fakat böyle yaparlarsa daha fazla çay sattıkları halde daha fazla kazanamayacaklar.
bunu bildiklerinden vatandaşı düdüklemeyi tercih ediyorlar ve daha karlı çıkmış oluyorlar.
devamını gör...
7.
devamını gör...