tanrı zar atmaz

bi tur daha dönelim be tanrı abi. 2 zara seksenlik olduk.

ama atacağın zarı bilir.

tanrı zarı attı ve kombinasyonel devrimler meydana geldi. üstelik bu devrimlerdeki en güçlü silah matematik oldu. şövalye ordusunun başkomutanı fizik ise düşmanını anlamaya çalışan yufka yürekli bir komutan olarak devam ediyor hala hayatına. tanrı zarı attı ama attığı zar milyarlarca yıl sonra bir toz parçasındaki kendini üstün gören bir türün şaşırmasına sebep oldu. merak etti, araştırdı, öğrenmeye ve anlamaya çalıştı. hikayemizdeki tür henüz bir bebek ve bir gün çocuk olmak için adımlarını atmaya başladı.

küfürden sayılır mı bilmiyorum ama piç fantazi adlı kitapta bulunan şans tanrısının kendisi bizzat zar olup oğlunu dünyaya göndereceği zamanı seçmektedir. luke rhinehart zar adam, zar adamın peşinde, piç fantazi gibi kitaplarında şans faktörünü oldukça irdelemektedir.

albert einstein'ın, kütle çekim yasaları başta olmak üzere evrensel fizik kurallarıyla ilgili düşüncelerini anlatırken söylediği ünlü bir sözdür.

ilk bakışta einstein bir tanrının varlığını önkoşul olarak sunuyormuş gibi görünebilir, oysa aslında evrenin var oluşunun tümüyle doğal fizik yasalarıyla açıklanabileceğine vurgu yaptığı bir ifadedir.

ama bir sopası varki yemeyen anlamaz. hayır yedimde oradan biliyorum

kuantum teorisinin ortaya atıldığı zamanlarda albert einstein tarafından söylenmiş olan söz.

niels bohr ve werner heisenberg gibi ünlü fizikçilerin kopenhag yorumu adı altında, kuantum mekaniğine ilişkin olarak getirdikleri açıklama basitçe şöyleydi: bir kuantum sisteminin durumu hakkında bilgi sahibi olabilmek için yapmanız gereken tek şey onu ölçmektir. ölçüm yapmadığınız sürece mesela bir parçacık aynı anda, olasılık dalgasının izin verdiği her yerde olabilir.

gündelik hayattan basit bir benzetme olarak tavla zarını örnek verebiliriz. zarın üzerinde 6 adet sayı bulunur. siz zarı atana kadar zar aynı anda 1, 2, 3, 4, 5 ve 6'dır. zarı attığınızda, yani bir gözlem/ölçüm yaptığınızda en üste gelen sayı neyse, bu 6 durumu tek bir duruma indirgemiş olursunuz. işte parçacıkları da bunun gibi birçok olasılığa sahip bir yapı olarak düşünebilirsiniz. siz gözlem yaptığınızda parçacığın mesela spini tek duruma çöker ve -1/2 olur. oysa gözlem anına kadar hem +1/2 hem de -1/2'ydi. başka bir deyişle ne +1/2 ne de -1/2'ydi. ölçümü yaptığınız anda onu tek durumu "seçmeye" zorladınız.

bu fikir einstein ve başka bazı fizikçileri çok rahatsız etmişti. bunun üzerine boris podolsky ve nathan rosen ile birlikte meşhur epr paradoksunu gündeme getirdiler. bunun kopenhag yorumunu çürüteceğini umuyorlardı. ancak olaylar onların istediği gibi gelişmedi ve kopenhag yorumu tam olarak doğru olmasa da üstünlüğünü sürdürdü.

halbuki, tanrı her seferinde zar atar. mesele, tanrının zar atıp atmamasi değildir. mesele, zarı atanın her seferinde tanrı olmasıdır. zarın sonucuna katlanacak olan da biziz. bu oyunda, tanrının hile yapmasına da engel olamayız.

1927 solvay konferansi sirasinda einstein tarafinda soylenmis soz.

bu soz cok unlu olmustur ama aslinda niels bohr'un einstein'a verdigi su cevap da unlu olmaliydi, cunku zaman niels bohr'un hakli oldugunu gostermistir:

"einstein, tanriya ne yapacagini soyleyip durmaktan vazgec."*

geçen tanrı ile bi zar atalım dedik, yok ben atmam, yok ben atmam meğer barbut sevmiyormuş