deprem ve dünyadaki kötülük problemi
başlık "gelmiş bulundum" tarafından 23.02.2023 20:23 tarihinde açılmıştır.
1.
ünlü alman filozof hans jonas milyonlarca kadın, çocuk, yaşlı, genç masum insanın soy kırıma uğradığı nazi toplama kampları hakkında: “ve sonra ‘tanrı izin verdi.’ kimmiş ki buna izin verebilmiş olan tanrı? [...] hangi tanrı izin verebilir ki buna?” demektedir. evet böylesi devasa kötülüklerin gerçekleşmesini hangi ilahi güç, neden ister?
deprem nedeniyle tekrar gündeme gelen ‘dünyadaki kötülük problemi’ konusunda okuma ve düşünme temrinlerine devam ediyorum:
gerçekten de, evrende kötülüğün var olmasının hikmeti nedir? kötülükten kasıt, yalnızca insanın insana yaptıklarıyla sınırlı değil kuşkusuz. ölümler, cinayetler, hastalıklar, ayrılıklar, doğal afetler, doğanın yıkımları, hayvanların birbirlerine ettikleri ve insan türünün tüm evrene yaptıkları; kısacası can taşıyan her varlığın duyacağı acı ve kederi bu kapsamda görmek gerekir.
ibrahimi dinler kötülüğün bu dünyada var olmasının hikmetini, acıların kötülüklerin ve haksızlıkların, ahirette telafi edileceği; kötülük olduğunu düşündüğümüz durumlarda gözden kaçırdığımız bir ahenk bulunduğu; kötülüklerin inananlar için bir imtihan vesilesi olduğu; kötülüğün azan toplulukları ilahi bir cezalandırma olduğu gibi çeşitli gerekçelerle temellendirmeye çalışırlar. her gerekçenin tutarsızlıkları ayrı birer yazı konusu olabilecek kadar uzun olabilir.
bu dinlerden hiç biri bu soruna yeterli yanıt verememekle birlikte, düalist (sabiilik/gnosizm, zerdüştlük, maniheizm gibi ) anlayışlar kanaatimce evrendeki kötülük problemine daha mantıklı yaklaşmıştır. örneğin; zerdüştlük inancında, iyilik ve kötülük kendi içlerinde bütünken, iradeleri birbirlerinden bağımsızdır. iyiliğin efendisi tanrı ahura mazda ile kötülüğün efendisi ehrimen (şeytan) arasındaki çatışma ezelidir. yahudilik, hıristiyanlık ve islam gibi dinlerdeki kadir-i mutlak tanrı hem iyiliğin hem kötülünün, yani ikisinin birden kaynağı olamaz. öyle olduğunu düşündüğümüzde kendisiyle çelişirdi ve kaos olurdu.
zerdüştlük uzmanı dr. m. n. dhalla, kötülük problemine ilişkin bu inancın felsefesini şöyle özetliyor:
“ kötülük o'ndan geliyorsa, o zaman o her şeyiyle iyi ve tapınmaya layık değildir. o her şeyiyle iyi olsa yalnızca iyiliğin var olması gerekirdi, oysa kötülük de var. dolayısıyla kötü, o'nun iradesinden bağımsız olmalı. eğer o, bir sebepten dolayı hem iyiliği hem de kötülüğü murat ediyorsa, hem o'nun iradesi hem de o'nun kendisinde noksanlık var demektir. eğer o yalnızca iyiliği murat ediyorsa, o zaman kötülüğü de bir başkası, yani şeytan murat ediyor olmalı.
…
tanrı, insan tercih yapsın ve iyiliğin değerini anlasın diye kötü'yü yarattı demek, o'nun çaresini bulsunlar diye insanları zehirlediğini söylemekle aynı şeydir. bilgeliği, ilmi sonsuz (basir) olan tanrı kendi düşmanını yaratmaz; böyle bir yaratmanın sonuçlarını öngöremeseydi bilgisi sonsuz olmazdı. tanrı kötü'yü bir imtihan veya terbiye vesilesi olsun diye yarattıysa bu o'nun zalim olduğu ve iyi olmadığı anlamına gelir. bilgelik, insanlara acı verecek, hatta onları yok edecek bir düşmanı bile bile yaratmaz; o daima herkesin iyiliği ve mutluluğuna olacak şekilde hareket eder. şeytan her zaman varlıklara zarar verme peşinde olduğu için tanrı'nın onu yaratması bilgeliğe ters düşer. tanrı kötülüğün kökünü kazıyamıyorsa bu o'nun kusurlu ve bilgisiz olduğu sonucuna götürür. oysa o kusursuzdur ve kötülüğün kökünü nasıl kazıyacağını bilir. o hem merhametli, hem bilgisi sonsuz, hem de kudreti sonsuz olduğu için kötülüğü en nihayetinde yok edebilir, nitekim edecektir de.”
…
“düşman yani şeytan, tanrı tarafından başta iyi olarak yaratılmış ve ardından da yaratan'a isyan ederek kötülüğe sapmış olsa; bu, onun yüce varlıktan daha güçlü bir iradeye sahip olduğunu gösterir; çünkü bu durumda kötülüğün gücü yüce varlık'ın emrini aşabilir ve dünyada o'nun iyilik yapabileceğinden daha çok fenalık yapabilir demektir. tanrı kendisine meydan okuyacak ve o'na karşı zafer kazanacak bir rakip yaratmış olamaz; eğer her türlü kötülüğe eğilimli, o kadar güçlü bir iradeye sahip bir şeytan yaratmış olsa da böyle bir şeyin vebali ancak kendisine ait olabilir.
bunun telafisinin daha sonraya erteleniyor olması ve cennette mutluluğa ancak dünyada çile çektikten sonra ulaşılması tanrı'nın yetersizliğini gösterir. tanrı hem iyi hem de kötü, hem kutsayan hem lanet eden, hem yardım eden hem zarar veren olamaz; bir yandan kendi yarattıklarını ziyana uğratırken diğer yandan da onlarla dost olamaz.
tüm kötülük dünyayı kendine ait kılmak isteyen kötü ruhtan gelir. kötülüğü yaratan ve bunun üstüne bir de insanları ona kapıldılar diye cezalandıran bir tanrı adil olamaz. hiçbir adalet sınırlı bir günaha sınırsız bir ceza vermez; tanrı kendi var ettiği kötülüğe boyun eğdiler diye yarattıklarına sonsuz acı çektirmez. tanrı sonsuz adalete sahipse kötüyü yaratmış olamaz."
…
“merhametli bir tanrı, iblisleri serbest bırakıp onları çocuklarının arasında dolaşmaya bırakamaz. kötülüğü yok edebileceği halde etmiyor, ama bir yandan da kötüleri cezalandırıyorsa o'na ne adil, ne de merhametli denebilir. o dünyayı bilgece bir amaç ve mutluluk için yarattı, o yüzden yıkım ve kıyıma razı gelemez; bu ancak zararcı bir kötü ruhun iradesi olabilir. kötülüğün insanın sapkın iradesinden doğması ve insanın, yaratıcısının iyilik iradesini kösteklemek amacında olması adaletsizlik demektir; çünkü tanrı kötüleri cezalandırmak üzere, onlarda günaha ve cezaya götürecek bir irade yaratmış olamaz. insan, iyilik bakımından noksan diye ve kötü ruh onu saptırıyor diye günaha düşüyor. kötü ezelidir ve insanın iradesinden doğmaz; daha çok tenin ruha baskın oluşuyla ilgilidir. kötülük tenin ve madde'nin doğasında vardır.”
deprem nedeniyle tekrar gündeme gelen ‘dünyadaki kötülük problemi’ konusunda okuma ve düşünme temrinlerine devam ediyorum:
gerçekten de, evrende kötülüğün var olmasının hikmeti nedir? kötülükten kasıt, yalnızca insanın insana yaptıklarıyla sınırlı değil kuşkusuz. ölümler, cinayetler, hastalıklar, ayrılıklar, doğal afetler, doğanın yıkımları, hayvanların birbirlerine ettikleri ve insan türünün tüm evrene yaptıkları; kısacası can taşıyan her varlığın duyacağı acı ve kederi bu kapsamda görmek gerekir.
ibrahimi dinler kötülüğün bu dünyada var olmasının hikmetini, acıların kötülüklerin ve haksızlıkların, ahirette telafi edileceği; kötülük olduğunu düşündüğümüz durumlarda gözden kaçırdığımız bir ahenk bulunduğu; kötülüklerin inananlar için bir imtihan vesilesi olduğu; kötülüğün azan toplulukları ilahi bir cezalandırma olduğu gibi çeşitli gerekçelerle temellendirmeye çalışırlar. her gerekçenin tutarsızlıkları ayrı birer yazı konusu olabilecek kadar uzun olabilir.
bu dinlerden hiç biri bu soruna yeterli yanıt verememekle birlikte, düalist (sabiilik/gnosizm, zerdüştlük, maniheizm gibi ) anlayışlar kanaatimce evrendeki kötülük problemine daha mantıklı yaklaşmıştır. örneğin; zerdüştlük inancında, iyilik ve kötülük kendi içlerinde bütünken, iradeleri birbirlerinden bağımsızdır. iyiliğin efendisi tanrı ahura mazda ile kötülüğün efendisi ehrimen (şeytan) arasındaki çatışma ezelidir. yahudilik, hıristiyanlık ve islam gibi dinlerdeki kadir-i mutlak tanrı hem iyiliğin hem kötülünün, yani ikisinin birden kaynağı olamaz. öyle olduğunu düşündüğümüzde kendisiyle çelişirdi ve kaos olurdu.
zerdüştlük uzmanı dr. m. n. dhalla, kötülük problemine ilişkin bu inancın felsefesini şöyle özetliyor:
“ kötülük o'ndan geliyorsa, o zaman o her şeyiyle iyi ve tapınmaya layık değildir. o her şeyiyle iyi olsa yalnızca iyiliğin var olması gerekirdi, oysa kötülük de var. dolayısıyla kötü, o'nun iradesinden bağımsız olmalı. eğer o, bir sebepten dolayı hem iyiliği hem de kötülüğü murat ediyorsa, hem o'nun iradesi hem de o'nun kendisinde noksanlık var demektir. eğer o yalnızca iyiliği murat ediyorsa, o zaman kötülüğü de bir başkası, yani şeytan murat ediyor olmalı.
…
tanrı, insan tercih yapsın ve iyiliğin değerini anlasın diye kötü'yü yarattı demek, o'nun çaresini bulsunlar diye insanları zehirlediğini söylemekle aynı şeydir. bilgeliği, ilmi sonsuz (basir) olan tanrı kendi düşmanını yaratmaz; böyle bir yaratmanın sonuçlarını öngöremeseydi bilgisi sonsuz olmazdı. tanrı kötü'yü bir imtihan veya terbiye vesilesi olsun diye yarattıysa bu o'nun zalim olduğu ve iyi olmadığı anlamına gelir. bilgelik, insanlara acı verecek, hatta onları yok edecek bir düşmanı bile bile yaratmaz; o daima herkesin iyiliği ve mutluluğuna olacak şekilde hareket eder. şeytan her zaman varlıklara zarar verme peşinde olduğu için tanrı'nın onu yaratması bilgeliğe ters düşer. tanrı kötülüğün kökünü kazıyamıyorsa bu o'nun kusurlu ve bilgisiz olduğu sonucuna götürür. oysa o kusursuzdur ve kötülüğün kökünü nasıl kazıyacağını bilir. o hem merhametli, hem bilgisi sonsuz, hem de kudreti sonsuz olduğu için kötülüğü en nihayetinde yok edebilir, nitekim edecektir de.”
…
“düşman yani şeytan, tanrı tarafından başta iyi olarak yaratılmış ve ardından da yaratan'a isyan ederek kötülüğe sapmış olsa; bu, onun yüce varlıktan daha güçlü bir iradeye sahip olduğunu gösterir; çünkü bu durumda kötülüğün gücü yüce varlık'ın emrini aşabilir ve dünyada o'nun iyilik yapabileceğinden daha çok fenalık yapabilir demektir. tanrı kendisine meydan okuyacak ve o'na karşı zafer kazanacak bir rakip yaratmış olamaz; eğer her türlü kötülüğe eğilimli, o kadar güçlü bir iradeye sahip bir şeytan yaratmış olsa da böyle bir şeyin vebali ancak kendisine ait olabilir.
bunun telafisinin daha sonraya erteleniyor olması ve cennette mutluluğa ancak dünyada çile çektikten sonra ulaşılması tanrı'nın yetersizliğini gösterir. tanrı hem iyi hem de kötü, hem kutsayan hem lanet eden, hem yardım eden hem zarar veren olamaz; bir yandan kendi yarattıklarını ziyana uğratırken diğer yandan da onlarla dost olamaz.
tüm kötülük dünyayı kendine ait kılmak isteyen kötü ruhtan gelir. kötülüğü yaratan ve bunun üstüne bir de insanları ona kapıldılar diye cezalandıran bir tanrı adil olamaz. hiçbir adalet sınırlı bir günaha sınırsız bir ceza vermez; tanrı kendi var ettiği kötülüğe boyun eğdiler diye yarattıklarına sonsuz acı çektirmez. tanrı sonsuz adalete sahipse kötüyü yaratmış olamaz."
…
“merhametli bir tanrı, iblisleri serbest bırakıp onları çocuklarının arasında dolaşmaya bırakamaz. kötülüğü yok edebileceği halde etmiyor, ama bir yandan da kötüleri cezalandırıyorsa o'na ne adil, ne de merhametli denebilir. o dünyayı bilgece bir amaç ve mutluluk için yarattı, o yüzden yıkım ve kıyıma razı gelemez; bu ancak zararcı bir kötü ruhun iradesi olabilir. kötülüğün insanın sapkın iradesinden doğması ve insanın, yaratıcısının iyilik iradesini kösteklemek amacında olması adaletsizlik demektir; çünkü tanrı kötüleri cezalandırmak üzere, onlarda günaha ve cezaya götürecek bir irade yaratmış olamaz. insan, iyilik bakımından noksan diye ve kötü ruh onu saptırıyor diye günaha düşüyor. kötü ezelidir ve insanın iradesinden doğmaz; daha çok tenin ruha baskın oluşuyla ilgilidir. kötülük tenin ve madde'nin doğasında vardır.”
devamını gör...
2.
deprem zina ve alkol yüzünden oluyor diyenlerle aynı zekanin ürünü.
devamını gör...
3.
#2433878
önemli düşünürlerden alıntılar içeren bir yazıya tek cümleyle zeka sorunlu, ilkel düşünceler muamelesi yapıp gitmek, casey teoreminin ispatını kara tahtada gören şentepe bebesinin 'bu ney ya, hamına goyyin' diyerek, ağzının kenarından tükürüp uzaması gibi olmuş. daha bilimsel, düşünsel yorumlar beklemek hakkımız saklı.
önemli düşünürlerden alıntılar içeren bir yazıya tek cümleyle zeka sorunlu, ilkel düşünceler muamelesi yapıp gitmek, casey teoreminin ispatını kara tahtada gören şentepe bebesinin 'bu ney ya, hamına goyyin' diyerek, ağzının kenarından tükürüp uzaması gibi olmuş. daha bilimsel, düşünsel yorumlar beklemek hakkımız saklı.
devamını gör...