özgür irade

sürü psikolojisinin ortaya çıkmasıyla birlikte paslanmıştır.

olduğunu sandığımız ama aslında olmayan iradedir. (bkz: incognito)

(bkz: adam fawer)'ın (bkz: empati) isimli kitabından kendi kararlarımızı neye göre verdiğimiz hakkında kısacık bir alıntı yapmak istedim.

rabbimizin bilmesi özgür iradeyi etkilemez: emre1974tr.blogspot.com/201...

olmayan şey etkilenmez- via : mabadım

-evet ama bu konu hakkında konuşmadan önce özgür iradeyi tartışmalıyız, özgür iradeyi nasıl tanımlıyorsun?

-özgür irade şey değil mi, ben şu paketi şurdan alıp şuraya koymak istiyorum ve koyuyorum. al işte.

-ciddi olamazsın, özgür irade hakkında konuşulunca verilen ilk saçma örnek bu, şunu alır şuraya koyarım şeklinde çözülecek bir şey değil bu, ayrıca onu alıp oraya koymanı ben sağladım.

-nasıl yani ben kendim alıp oraya koydum ama.

-özgür irade mevzusunu açmakla senin bu klasik örneği vermeni sağladım. insanoğlunun en büyük yanılgılarından biridir özgür irade yanılsaması. araba süren bir robotla araba süren bir insanı karşılaştıralım. robot diğer araçlarla arasındaki mesafeyi hesaplar döneceği açıları hesaplar hızını ayarlar aynaları kontrol eder işlemcisi arkaplanda yüzlerce hesap kitap yapar. bunları yapabilmek için kodlanmıştır. insanda aynı şekilde çalışır araba sürerken sohbet edebiliyoruz ehliyet kursunda bir kaç pratikle kendimizi kodladık bir zaman sonra arabayı nasıl sürdüğümüzü bile farkedemiyoruz. belirli durumlarla karşılaşınca belirli tepkiler veriyoruz davranışlarımızın hiç biri özgün değil reflekslere dayalı bütün tercihlerimiz.

-yani beni manipüle mi ettin?

-isteyerek mi? hayır, seçimlerle alakalı konuşuyorduk ve doğru tespitler için tercihlerin kaynağını sorgulamayı teklif ettim böylece konu özgür iradeye geldi ve sen o saçma örneği verdin.

-sana göre özgür irade diye bir şey yok mu?

-elbette var ama bahsettiğin şekilde değil.

-anlat lütfen.

-zihnin kaşınıyor anlaşılan, şöyle düşünelim bir sinema salonundasın ve başkasının yazıp yönettiği bir film izliyorsun sinemada. bütün filmi baştan sona başrolün gözünden izliyorsun. öyleki kendini başroldekiyle özdeşleştirmişsin izlediğin şeyin senin hayatın olduğuna inanmışsın. yanında iki izleyici daha var bunlar sürekli olaylar hakkında farklı yorumlar yapıyor, filmdeki başrol iyi bir şey yaptığında yanındakilerden biri gururlanıyor diğeri bunu olması gereken sıradan bir şey olarak yorumluyor. özgür irade ise tam olarak burda gizli sen hangisinin yorumuna katılıyorsun. veya kötü bir şey yaptı başroldeki yanındakilerden biri haklı olduğunu düşünürken diğeri hatalı olduğunu düşünüp pişmanlık duyuyor, sen hangisini seçiyorsun. olay bundan ibaret. hayat izlediğin bir filmden ibaret sense başrolle empati kurup kendi hislerinden sorumlusun asıl tercih nasıl hissettiğin ve hissetmeyi seçtiğin şeyde ortaya çıkıyor. filmde olan şeyler senden tamamen bağımsız bir şekilde ilerler. buna kader denir.

-ne yani şuan karşında duran kişi değil miyim ben?

-onun içinde bir yerlerdesin ama fiziki bedenin kesinlikle sen değilsin. fazlasıyla özdeşleştiğin bir çeşit avatardan fazlası değil.

-kafam karıştı ben neyim o zaman?

-sen kafası kolayca karışan bir şeysin daha fazlası değil.

bu iradenin hiçe sayıldığını görmek istiyorsanız, fikir ayrılığı yaşayan iki insana bakın. her birey kendi "hür irade" kavramını karşısındakine dayatır.

seçim kişiye aittir, atılan her adım ve eylemden kişi sorumludur bunun bilincinde olan her birey özgür iradeye sahiptir.

özgür irade diye bişe yok.. doğar doğmaz şekilleniyor hayatlarımız... hangi konuda neye karar vereceğimiz, neye yatkın olacağımız önce aile sonra okul, çevre gibi etkilerle belirleniyor.

özgür irade yoktur diyor spinoza ve ekliyor " havaya atılan bir taş konuşabilseydi eğer, yere kendi isteğiyle düştüğünü söylerdi. "

mesela çilek.

bize sunulanlar arasından tercihler yapıp kendimizi özgür olduğumuza mı inandırıyoruz yoksa gerçekten özgür irade denilen bir şey var mı? sanki şeffaf bir kutunun içine sıkıştırılmışız. sınırı görmedikçe istediğimiz yere gidebiliriz sanıyoruz ve bu düşünce bizi sonsuza kadar olduğumuz yerde kalmaya itiyor. kalmak zorunda olduğumuzu fark edemeyecek kadar kör ve özgürlüğümüze düşkünüz.

zırvadır, yanılsamadan ibarettir. özgür irade ben istediğimi yapıyorum denilerek açıklanacak bir kavram değildir. keza buradaki asıl mesela istediğini yapmaktan çok ne istediğindir.

isteğini kontrol edemeyen birinin o isteği gerçekleştirmesine ancak yanılsama diyebiliriz. çok klasik bir örnekle açıklayacak olursak eğer bir insanı yaşamı boyunca karanlık bir odaya kapatsaydık o insan karanlıktan başka bir şey düşünemezdi. karanlıkta isteyebileceği şeyler kendi özü ve yaradılışından gelen yemek yeme isteği ve yine bir süreden sonra eğer keşfedebilirse cinsel yolla kendini tatmin etme arzusu olurdu.
bu sebepten ötürü insanı şekillendiren yegane şey insanın çevreyle olan etkileşimi ve çevrenin ona olan geri dönütüdür.

çevreyle girdiğimiz etkileşimler bizim karakterimizi oluşturur ve bu karakter ise isteklerimizi. yine bu nedenden ötürüdür ki coğrafya, sosyo-ekonomik vs. farklılıklarında doğup büyüyen insanlarında seçimleri ve istekleri birbirlerine göre çok farklı olur.

özgür iradenin yokluğundan bahsederken bu yoklukla aslında insanların yaptıkları seçimden bir bakıma tam anlamıyla sorumlu olmadığı gerçeğine de ulaşılabilmekle birlikte dinin cennet ve cehennem kavramlarına da büyük eleştiriler buradan yöneltilir. dini bir ailesi, ortamı olmayan bir insanın genellikle dinsiz ölürken, dini bir ailesi, ortamı olan insanın genellikle dindar bir şekilde yaşamının son bulmasından ötürü birinin cennete birinin cehenneme gitmesinin adaletsiz olduğu çünkü seçimlerini salt bir şekilde kendileri şekillendirmedikleri söylenir. bu anlamda din, yanıt olarak kimisini tatmin edip kimisini etmesede bu olaya "imtihan" der.

kökeni hristiyan reformuna dayanan kavram. luther’in katolik kilisesine karşı en güçlü söylemlerinden bir tanesi de tanrının insana kendine biat edip etmeme özgürlüğünü, iradesini verdiğidir. bunun çıkış kaynağı da isa’nın ilk inananlarının fahişeler ve hırsızlar gibi toplumsal düzen tarafından aşağılanan insanlar olmasıdır. isa’nın, yahudilerin mutlak tanrı düzenini yıktığı gibi luther de katolik kilisesinin mutlak tanrı düzenini özgür irade kavramıyla yıkmıştır. böylece cadı avı yapan kiliseye karşın, insanlara cadı olabilme özgürlüğünü tanımıştır. bu durum, yakın tarihimizde ülkemizde malum zamanlarda ‘günah işleme özgürlüğüne müdehale’ söylemiyle yansımıştır.

özgür irade denilen ilizyonun tadını doya doya çıkarabiliriz. ama nihai kader bizi bekliyor, ondan kaçamayız..

özgür irade vardır. ama bizim irademiz değildir. evrenin kendi iradesidir.

rıza mühendisliği karşısında pek de şansı olmayandır.

özgür irade vardır ve kaderimiz de özgür irademizle yapacağımız seçimler doğrultusunda yazılmıştır. çünkü rabbimiz bizlerin gelecekte neyi seçeceğimizi daha bizi yaratmadan biliyor. hatta sonsuza dek sonsuz şıklarda test edilsek bile ne yapacağımızı biliyor: emre1974tr.blogspot.com/201...

ilginçtir. yani iradenin esir düşüp sonra özgürleşmesi diyorum, tam bir dramaturji eseri..

özgür irade konusu felsefenin temel taşlarından biridir ve 1900'lü yıllardaki gelişen bilimsel çalışmaları sebebiyle felsefeciler ve bilim adamları arasında süregelen bir tartışma konusudur.

özgür iradeyi tamamen materyalist bir bakış açısı ile yorumladığımızda her neden sonuç ilkesine bağlı olarak daha üst akıl tarafından tahmin edilebileceğini o sebeple de olmayacağı sonucuna varabiliriz..

tersinden bir bakış açısı ile de felsefi açıdan bakarsak bir insanın kendisini uçurumdan atıp atmaması yüzlerce parametreye bağlı olup o insanın kendisini o uçurumdan atıp atmamasının tamamen özgür iradesine bağlı olduğu sonucuna da varabiliriz..

özgür irade denkleminde kurulan bu eşitliği bozmak ise ruh varlığının görevidir ve de ruh varlığı olgusunu denklem dışı bırakarak bu konuya bir çözüm bulabilmek çok mümkün olmamaktadır..

bu bakımdan özgür irade ve kader konusu iki kardeşler gibi hareket ederler ve esasında benzer sonuçları vermektedirler..

bu bağlamda özgür irade ya da kader* hem vardır hem de yoktur...

olayı spiritüel boyuttan ele alırsak ruh varlığı madde dünyasına tekamül etmek * için gelmektedir ve tüm yaşadığı deneyimleri ile bazen hızlı bazen de yavaş bir şekilde gelişmektedir. bu bağlamda varlığın özgür iradesi tekamül etmesi ve kendi tekamül etme şartları ile sınırlıdır . daha basit bir anlatımla beşer varlığı uzay gemisine binerek şu aşamada ay ya da en fazla marsın ötesine geçemiyor. bu sebeple benim özgür iradem var ve ben satürn'e özgür iradem ile 5 sene sonra gideceğim diyemez, diyemeyiz bu mantığa aykırıdır.

ama ben insan varlığı olarak 10 sene içinde mars'a 50 sene içinde jüpiterin uydularına , 100 senede jüpitere , 200-250 sene içinde de satürn'e gideceğim derse ve bu doğrultuda çalışmaya başlarsa bunu özgür iradesi ile gerçekleştirmeye çalışabilir ve bu çalışmaya karar verip bu yolda devam etmeye başladığı anda da bu yol artık onun kadersel planına girmiş olmaktadır.

sonuç olarak evet tamamen özgür irade ile 3 boyutlu evren dahilinde hareket edebilecek yetimiz yok ama belli kararları da özgür irademiz ile vererek bir yön çizerek beşer varlıkları olarak gelişmeye ilerlemeye devam etmeye çalışıyoruz..