şah ismail

1.ismail olarak da geçer iran tarihinde çok önemli bir şahsiyettir kendisi. yavuz sultan selimle savaşmasından tanırız genellikle.

ı. ismail veya şah ismail, safevî tarikatı'nın lideri, safevi devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarı. ismail'in egemenlik dönemi, iran tarihinin en önemli dönemlerinden biridir.

safevi tarikatı, safiyüddin ishak tarafından güney azerbaycan’ın erdebil kentinde kurulmuş bir sufi tarikatdır. --- alıntı ---

fuzuli'nin "beng ü bade" adlı mesnevisinde bengin temsil ettiği hükümdardır.

--- alıntı ---

şah ismail, sadece soy bakımından değil, kültür bakımından da türk’tür. türkoğlu türk’tür. öncelikle kendisi türkçe konuşur ve türkçe yazardı. hatâi mahlası ile yazdığı türkçe şiirlerinden oluşan üç tane eser bıraktı ardında.

oysa farsça ve arapçayı da üst düzeyde biliyordu. o, farsçanın ve arapçanın zirvede olduğu bir çağda türkçe yazmayı doğal olarak türklüğü tercih etti.

sarayında türkçe ortak dildi ve yine onun döneminde türkçe iran’da altın çağını yaşadı. bıraktığı miras o kadar büyüktü ki, iran’ın 20. yüzyılın başına kadar bir türk devleti olarak gelmesinin temel nedeni oldu.

--- alıntı ---

yavuz sultan selim olarak bilinen küpeli kaytan bıyıklı şekilde tasvir edilmiş tablodaki kişi aslında kendisidir.

meşhur tablo

yavuz ile olan mücadelesinden biliriz. ama araştırmam gerekiyor, hakim değilim tam tarihine. zeki bir lider ve iyi bir şair olduğunu biliriz.
(bkz: sen kocaman bir çılgınsın ismail)

aslında yavuz'un ordusuna gece saldırma imkanı varken bunu gaziliğine sığdıramayıp yapmayan safevî hükümdarı.

iran'ı kılıçla, kafa kese kese şiileştirmiş kişi.

soy bakımından bakıldığında %25 oranında trabzonludur. anneannesi trabzon imparaotru ıv. ioannis'in kızı despina hatun'dur.

aleviliği anadolu'ya yayma hedefinde olmuş. o dönem amasya valisi olan şehzade selim de tahta geçer geçmez doğu seferi hazırlığına başlıyor. osmanlı ordusu ile şah'ın yönetimindeki iran ordusu 1514 yılında van'daki çaldıran ovası'nda savaşa girişiyorlar ve şah, savaştan mağlup ayrılıyor. şah ismail kaçıyor ve eşi, tahtı, hazinesi yavuz selim'in eline geçiyor. bu savaşla da mısır, suriye, bağdat yolu osmanlı ordusuna açılmış oluyor.

zamanda shitpost'un kralını yapmış.

şiirlerinde (bkz: şah hatayi) mahlasını kullanırdı.

safevi devletinin kurucusu acem şahıdır. (bu arada türktür, iran şahı falan deyince hemen fars zannediliyor. farsçayı 7 yaşından sonra öğrenmiştir. ) yavuz selim le rekabet halindedirler ve birbirlerine uyuz olurlar. nitekim yavuz selim le girdiği çaldıran savaşını kaybetmiştir. aynı zamanda 7 ulu ozandan birisidir. "hatayi" mahlasını kullanmıştır. divanı türkçedir. şiirleri oldukça başarılı ve halk edebiyatı türündedir. misal:

hakikat bir gizli sırdır
açabilirsen gel beri
küfr içinde iman vardır
seçebilirsen gel beri

açıldı cennet kapusu
la'l ü gevherdir yapusu
kıldan incedir köprüsü
geçebilirsen gel beri

canımız melek canıdır
tenimiz selman tenidir
içtiğim arslan kanıdır
içebilirsen gel beri

pirimden öğüt almışam
üstadımdan ders almışam
men kanadım bağlamışam
uçabilirsen gel beri

men bağçelerin gülüyem
ayn-ı cem'in bülbülüyem
kırk kapunun kilidiyem
açabilirsen gel beri

şah hatayi'm eydür heman
dağları bürüdü duman
işte incil işte kur'an
seçebilirsen gel beri

ayrıca yine 7 ulu ozandan pir sultan abdal'ın "ben de bu yayladan şaha giderim." sözlerine mazhar olan kişidir.

yeryüzünde takipçileri tarafından şah ismail kadar manyakça, ölesiye sevilen ikinci bir lider daha gelmemiştir şu dünya üzerine. bu adam ülke liderinden de önce şeyh cüneyt gibi bir ismin torunu olan bir adam, yani adamın uhrevi dini bir yönü var. devasa bir tarikatın, hatta başlı başına bir dini görüşün lideri ve müritleri de kızılbaşlar. bu kızılbaşlar, ismail'e öyle bir tutku ve aşkla bağlı ki; verdikleri savaşlarda bile yalın kılıç düşmanın üzerine atılıyorlar. yok böyle bir inanç, yok böyle bir ölüme koşma. çaldıran'da korkutucu osmanlı ordusu üzerine dahi canları ölmek istermiş gibi koşa koşa saldırıyorlar ellerinde kılıçla. tabii inançları askeri teknolojinin gücünü yenemiyor, yavuz toplarla bitiriyor işlerini.
yavuz'dan evvel 2. bayezid döneminde osmanlı elçileri ziyarete gittiğinde şah ismail gövde gösterisi yapmak için, bazı kızılbaşlara kendilerini sorgusuz sualsiz minarelerin tepelerinden atmaları hususunda emir veriyor. kızılbaşlar bir saniye düşünmeden kendilerini minarelerden atıyor. şah ismail'e duyulan sevgi böylesine uçuk, çılgınca bir sevgi. anadolu'daki alevi türkmenler de bu tip bir aşkla bağlı şah ismail'e. "açılın kapılar şaha gidelim" diye türküler yakılıyor. bu türkmenler osmanlı'ya isyan ediyor ve safevilere karşı bizleri zayıflatıyordu.
şah ismail etkisinin osmanlı ordusu'na bile sirayet ettiğini söyleyebiliriz. safeviler üzerine girişilen seferde çoğu asker huysuzlanıyor ve isteksiz davranıyor örneğin. yavuz selim han'a onu kesti bunu kesti diye çok haksızlık ediyor bu ülke aslında doğru bir tarih analizi yapıldığında. tıpkı atatürk gibi yavuz da hakkı hukuku hiçe sayılan, nankörlüğe uğrayan, kendi döneminin şartlarıyla değerlendirilmeyen bir adam. adamın maksadı türkmen katliamı yapmak değil; zamanında osmanlı ordusuna kadar sokulan safevi tehlikesini bertaraf etmek.

sonuç?
mat ismail...

#531485 bu girdide kendisinden biraz bahsettik. esasen şeyh ismaildir. "bir tarikat nasıl devlete dönüşür?" sorusu kendisinin hayatına bakılarak cevaplanabilir. akkoyunlular'dan çok çekmiştir. babası ve abisi akkoyunlular tarafından öldürülmüş ve kendisi de küçük yaşta bir kalede hapis tutulmuştur. (bkz: otlukbeli savaşı)'ndan sonra gerileme dönemine giren akkoyunlulara karşı savaşmış ve bu devleti tarihin tozlu sayfaları arasına karıştırmıştır.
çaldıran savaşını kaybetse de kurduğu türk devleti yıkılmamıştır. iran'ın tamamına şii düşüncesini yaymayı başarmıştır. annesi olan (bkz: alemşah halime begüm)'ü şiiliği kabul etmediği için öldürdüğü iddia olunmuşsa da kanıtlanamamıştır.
her ne kadar türkçe'nin çok güzel kullanıldığı şiirleri yazsa da kurmuş olduğu devlet yavaş yavaş fars etkisini göstermeye başlamıştır. oğlunun isminin (bkz: tahmasb) olması da bunu kanıtlar niteliktedir.
azerbaycan türkleri kendisinden övgüyle bahsederler ve ataları olarak görürler.
37 yaşında vefat etmiştir.

şah ismail, safevilerin kurucusu bir avşar türk'ü olup gerçek adı 1. ismail'dir. "kızıl başbuğ" lakabıyla bilinir. sünni iranı şiileştiren hükümdar, şah ismail'dir. şah (1.) ismail, aynı zamanda milliyetçi bir hükümdar olup "hatayi" mahlasıyla şiirlerinde yalın, pürüzsüz bir dille ve öz türkçe yazıp konuşmuştur. alevi-bektaşilerin 7 ulu ozanlarından birisidir. 1514 çaldıran savaşında osmanlının 9. padişahı yavuz sultan selime yenilmiştir. uluğ türk şah ismail'e tengri rahmet eylesin; kızıl başbuğ şah ismail'in tini şad, mekanı uçmağ olsun...
safevi imparatorluğu'nun kurucusu şah (1.) ismail hatayi nam-ı diğer "kızıl başbuğ"

şah ismailin çaldıranda yenilmesinin sebebi mertliğidir (yanlış olmasın) . geri çekilme arkadan vurma gibi taktikleri hiç denememiş, kaçarken vurma gibi yöntemler içinse “ men kervan basan quldur değilem. dan ağarsın kişi kimin savaşırıq ” demiştir. yavuz top kullanırken, kendisi müsülüman kanını ancak kılıçla verir felsefesiyle top kullanmamış kişi gibi savaşmıştır. saltanat için birbirini öldüren kardeşlerin yaptığını yapmamış çıkardığı kanunla kardeş katlini yasaklamıştır. yukarıda yazdığı gibi de "kendi taraftarlarına! gidin kendinizi minareden atın dediğinde onlarda kayıtsız şartsız atmış değillerdir. çünkü şah ismail cenk meydanında taraftar dedikleri kişileri kardeşi gibi görüp beraber cenk eden bir kahramandır. velhasıl birini kötülerken diğerine güzelleme yapmak değil tabii ki amaç, lakin sultan ne kadar bizimse şah ta bizimdir bunu unutmamak adil olmak lazım gelir. konuyu da uzatmıyorum bu kadar yeter.

aklıma her zaman lokum mevzusunu getirip beni gevşek gevşek güldüren tarihi figür.

safeviler'in yıldırım bayezid'i*. devletinin başına 13-14 yaşlarında geçmiştir ve devraldığı yapı azerbaycan'ın topraklarını kontrol eden bir nevi tarikattır. kendisi ise girdiği çok sayıda savaşın hepsini kazanarak bu yapıyı tüm iran'a ve hatta türkmenistan ile batı hindistan'a egemen olan bir devlete çevirmiştir.





1510'da özbekler'i yenip tarih kitaplarında çokça görülen çaldıran'dan önceki osmanlı ve safevi karşılaştırmalı haritadaki sınırlara eriştiğinde henüz 23 yaşındaydı. kendisinden önce kendi yaptığı işin aynısını yapan bir de emir timur vardır**. haliyle eriştiği statü özgüvenini müthiş arttırmış, anadolu'nun tamamında hak iddia etmesine ve şiiliği körüklemesine sebep olmuştur.

çaldıran'a gidilirken de kazanılacağından emindi, zaten savaşta süvari hücumu yapan safeviler osmanlı merkezine yaklaşmışlardır. sorun, teknolojiyi akıllıca kullanan yavuz sultan selim'dir. topların ateşlenmesiyle ortada süvari falan kalmamış, safevi ordusu tam bir bozguna uğramıştır. müthiş bir hayal kırıklığı yaşayan şah esir olmasa da aklını kaybetmiş*, sadece 10 sene sonra henüz 37 yaşında iken vefat etmiştir. türk oğlu türk'tür ayrıca, acem gibi göstermeye çalışanlar vardır ancak tamamen bir türk'tür kendisi. kendisinin yazdığı şiirleri anlayabilirsiniz mesela ancak nedim'in* yazdıklarında zorlanırsınız.