deprem

yine bi gidip geldik. nerede ne oldu bilemiyorum ama ankara'dan hissedildi.

güncelleme: afad'a göre 2.5 çankaya ankara, kandilli rasathanesi'ne göre ise 2.7 etimesgut ankara'da deprem oldu. etkilenmemişiz, direkt merkez üssüymüşüz.

ölmezde sağ kalırsanız yapmanız gerekenler ve başınıza geleceklerle ilgili bilgi paylaşayım istedim.

1-deprem anında elektrikler kesiliyor, bu sebeple derhal, hemen şimdi; elektrikler kesilince kendi kendine yanan lambalardan edinin. bizim burada elektrikler çok sık kesildiği için ihtiyaç duyup almıştık, hayatımızı kurtardı. zifiri karanlıkta çöken duvarlar sebebiyle, 5 kattan yaralanmadan inmenizi sağlayabilir.

2-derhal, hemen şimdi; ağır mobilyanız varsa, örneğin koca koca dolaplar; devrildiklerinde kapıların arkasına düşüyorlar. bizim dolap, dış çelik kapının arkasına düştü, ''kaliteli'' olduğundan kırması, çekmesi gerçekten çok zor oldu. dolapları sabitlemeyin babam direk kapıların arkasından kaldırın. şaka yapmıyorum.

3- biliyorum bir çok kişinin evinde çelik kapı var, lakin üst katlar hariç, diğer tüm katların kapıları, binanın uyguladığı basınçtan dolayı açılmayacak. sağ kalanları yaralı olanları çıkartmak, gerçekten çok zor oluyor. özellikle karanlıkta, göz gözü görmez iken...
hırsızlığa gebe bir yerlerde kalmıyorsanız, tahta kapı kullanın.

4-arabalarınızı bina altlarında park etmeyin, çünkü yaşadığınız şehri terk etme gibi bir niyetiniz yoksa, bir müddet arabada yatıp kalkacaksınız. bu 30 gün sürebilir. arabanın sağ kalması çok önemli!

5-elektirkler 3-4 gün gelmeyecek, aynada vücudunuza bakmak çok zor olacak, ancak bir yakınınızdan, gündüz olunca size bakmasını isteyin, ciddi yaralanmanız varsa, inanın bana fark edemiyorsunuz. o fark edebilir.

6- deprem olduktan sonra, inanılmaz bir yağma olacak, bazı marketler, iş yerleri soyulacak. bundan dolayı, malzemesi sağ kalan market sahibi de marketini yağmalanacak korkusuyla açmayacak. bu yaklaşık 30-40 gün sürdü burada. istanbul da daha uzun süreceğini tahmin ediyorum.
7- yanınızda kesinlikle nakit bulundurun, pos makinesi vss çalışmayacak. hatta ilk fırsatta sağ kalan bir atmden derhal nakit para çekin.

8-arabanız her zaman benzin dolu olsun. eğer kışın deprem kapınızı çalarsa, benzin bulamayacaksınız, sığındığınız arabanızda ısınmanın tek yolu benzine kıymaktan geçiyor. maalesef burada uzunca bir süre; benzin, mazot bulamadık. doğal olarak ısınamadık.


8-şimdi arkadaşlar, ilk anda her yer yıkılmış olacak, bizim burası bile taşra, bir yerden bir yere gitmek gerçekten zordu. istanbul gibi yerlerde imkansız olacağını düşünüyorum; ama olurda gidebilirseniz; şehrin bazı bölgelerinde, deprem koordinasyon merkezleri kurulacak, arabanızı, çadırınızı bu merkezlere yakın yerlere kurun. zira asker polis olacak, daha güvenli olacaktır.
deprem bölgesi acil toplanma alanları

9-su ve yiyecek bulmanız çok zor olacak, bu sebeple arabanızda size ve ailenize 7 gün yetecek kadar mutlaka su ve konserve tarzı yiyecekler bulundurun. daha sonraları, sivil toplum kuruluşları, gönüllülerin çorba arabaları, yemek arabaları vss oluyor.
deprem bölgesi acil toplanma alanları

10-araba çakmaklığı ile dolabilen el fenerleri, ışıldakları bulundurun. az daha unutuyordum, arabanıza iç çamaşırı, çorap koyun. bolcana koyun, zira banyo yapamayacaksınız 1 ay kadar. don için adam öldürebilecek duruma gelebilirsiniz.

11- telefonlar vss çekmeyecek, salak gibi sağı solu aramayın, aradığınız kişinin şarjı yetersiz olabilir. veya sizin şarjınız bitebilir. eğer sağlığınız iyiyse, çokça kullandığınız, herkese ulaşabileceğiniz sosyal medya sayfanızdan '' ben iyiyim'', ben ve ailem iyi'' gibi mesajlar bırakabilirsiniz.

12-şimdi arkadaşlar, bizim burada kimse toprağını bırakıp gitmedi, malum taşra, herkes evinin yanına, çadır kurdu. şimdilik, bende dahil herkes çadırda yaşıyor. çadıra ulaşmanız kolay olmayacak, o sebeple çadır alıp arabanıza koymanızı tavsiye ederim. ancak istanbul gibi yerlerde böyle bir şey mümkün olmayacaktır. deprem bölgesi acil toplanma alanları'nda şehirden tahliye edilmenizi sağlayacak otobüsler vss kalkacak, bunlar ücretsiz devlet tarafından sağlanacak, tabiki, devlet daireleri yıkılmış olduğu için, ''kim nerede'', ''hangi kurum nerede çalışıyor'' önce bunu bulmanız lazım.

13-tek haberleşme aygıtınız araba radyosu olacak, doğrusunu isterseniz en çılgın zamanlar bu zamanlardı. ilk üç gün radyoda ; ''elbistatandaki deprem'','' maraştaki deprem'' diyordu. ancak hatay'ın ismi hiç geçmiyordu. oysaki hatay'da nerelerin yıkıldığını, vss öğrenmeye çalışıyorduk.
bizden, hiç kimsenin haberinin olmadığını cüneyt özdemir'in ilk gün yayınlarının tekrarlarını izleyince, depremden 50 gün sonra falan öğrendim.

14- arkadaşlar şunu hiç unutmayın, depremde ilk yardıma koşanlar; bu felaketi daha önce yaşamış olanlar oluyor. ilk zamanlar gölcükten adapazarından gelen çok insan vardı.
bu felaketi yaşadığınızı duyar duymaz yola çıktım kardeşlerim.

daha az önce sallandığımı hisssettim ama gerçek bir sallantı değilmiş. gene hislerim birbirine girdi. sürekli deprem oluyor gibi hissediyorum. sallanıyor gibiyim.

bir ülke gerçeği olan doğal afet.

benim gibi amatör olarak ilgilenen meraklıları için biraz bilgi paylaşmak istedim.

öncelikle levha tektoniği başlığını kenara iliştireyim. konuya ilgisi olanlar okumak isteyebilir ki ilgisi olanın zaten bunları biliyor olma ihtimali de var.

konuyu birkaç başlığa ayırayım. atlamak istediğiniz kısmı atlayın çünkü biraz uzun bir yazı olacak diye düşünüyorum.

1- deprem nedir ve deprem nasıl oluşur?

deprem dediğimizde aklımıza bir fay üzerinde biriken enerji, fay hareketi gibi birçok kavram geliyor. artık hepimiz iyi kötü aşina olduk bu kavramlara ama tam olarak nasıl gerçekleşiyor bir depremdeki enerji boşalması?

amerikalı jeofizikçi harry fielding reid bu konuyu 1906 san francisco depreminden sonra yaptığı bazı çalışmalar neticesinde, elastik geri sekme kuramı adı verilen bir teoriyle açıklığa kavuşturdu. bunu aşağıdaki görsel üzerinden anlatayım (ki zaten aslında açıkça da görülüyor, anlatmaya gerek olmadan.)


görselin kaynağı

ilk resimdeki "fault trace", iki yanındaki kara parçalarının, yani levhaların birinin bir yöne, diğerinin onun tam tersi yönünde hareketiyle ortaya deprem dediğimiz olayın çıktığı hat. türkçesi fay izi. resimde e noktası dediğimiz noktadan geçn kesikli çizgiyi dikkatlice inceleyin. ilk resimde bu çizgi soldan sağa, bir doğru boyunca kesintisiz uzanıyor.

ikinci resme baktığımızda, levhaların birbirine ters yönlü hareketinin başladığını görüyoruz. yani deprem oluyor.

üçüncü resimde, ilkinde düz hat boyunca ilerleyen kesikli çizginin artık 2 ayrı çizgiye ayrıldığını görüyoruz. çizgiler e noktasından devam etmek yerine yer değiştirmiş ve levhanın bir tarafında kalan çizgiler d1, diğerinde kalanlar ise d2 ile gösterilen farklı noktalardan devam edecek şekilde kaymış, yani geri sekmiş durumda.

ikinci resim, depremdeki gerilme enerjisinin ortaya çıktığı ana ait diyebiliriz. burada kayalar düz bir hat üzerinden devam etmek konusunda direnç gösterirken, levha hareketleri onları sağa sola çekiştirdiği için bir noktadan sonra kopmak durumunda kalıyorlar. o kopuş sırasında enerji açığa çıkıyor ve depremin yıkıcı etkileriyle karşılaşmış oluyoruz. geri sekme gerçekleştiğindeyse artık enerji boşalmış oluyor; ta ki yeni bir deprem gerçekleşene kadar.

reid, depremlerin bu geri sekme hareketine neden olan mekanik kuvvetlerden kaynaklandığını keşfetti. fay olarak bildiğimiz bölgeler yırtıldığında, kayalar içerisinde biriken enerjinin bir kısmı ısı enerjisine dönüşür. bir kısmı da esnek dalgalar şeklinde açığa çıkar. ortaya çıkan bu esnek dalgalar da deprem olarak adlandırılır.

2- deprem dalgaları

depremlerde 2 tür dalga ortaya çıkar: cisim ve yüzey dalgaları.

cisim dalgaları p ve s dalgaları olmak üzere 2 türlüdür. bir sismograf ilk önce p dalgalarını algılar. ikinci olarak aletlere ulaşanlar ise s dalgalarıdır ve depremin yıkıcı gücünün kaynağı bunlardır.

yüzey dalgaları da 2 türlüdür: rayleigh ve love dalgaları.

azıcık daha detay için deprem dalgaları başlığına gidebilirsiniz.

3- deprem türleri

genel olarak depremler, gerçekleşme şekillerine göre birkaç farklı başlık altında toplanabilir.

a- tektonik depremler

bunlar en sık karşımıza çıkan depremler. en başa başlığını iliştirdiğim levha tektoniği, bunların gerçekleşme nedeni. yerin yüzeyi, yapboz gibi birbirine oturan hareketli parçalardan oluşuyor. bu parçalar hareket ettikçe, parçaların birleştiği noktalarda depremler ortaya çıkabiliyor.

b- volkanik depremler

aslında bunlar ilkinden çok da farklı değil ama genellikle volkanik etkinlikler öncesinde ya da esnasında görüldüklerinden onlarla birlikte anılıyorlar.

c- göçük depremleri

bunlar maden ocaklarından ya da yerin altındaki mağaralardan, yani yer altındaki doğal ya da yapay boşluklardan kaynaklanıyor. genellikle bu boşluğun tavanının çökmesi nedeniyle ortaya çıkıyorlar. erozyon nedeniyle gerçekleşmeleri de söz konusu.

d- insan kaynaklı yapay depremler

bunlar nükleer denemeler, yani patlamalar; bazı sondaj işlemleri, yer altına su pompalamak gibi yerin altındaki yapıyı değiştiren olaylar neticesinde gerçekleşiyor. büyük fay hatlarının yakınlarında yapıldığında büyük depremleri tetikleme ihtimalleri var. hatta bu nedenle kontrollü deprem üretmek ve çok büyük enerji biriktiren fayları bu şekilde, yeri ve zamanı bilinecek koşullarda aktif duruma getirmek gibi projeler üzerinde düşünülmüş olsa da, kontrolü sağlamak pek de kolay olmadığından bu tür işlere pek kalkışılmıyor. "yapay deprem mümkün değil" diyenlere duyurmuş olalım; mümkün.

e- baraj depremleri

bunu ayrı bir başlık olarak ele aldım ama aslında tüm barajların deprem nedeni olduğunu söylemek için gereken veriye sahip değiliz. fakat bazı barajların, toprağa bindirilen ağır su yükü ve yerin altına sızan yüklü miktarlardaki suyun kayalarda meydana getirdiği etkiler nedeniyle deprem oluşturduğu biliniyor. bunu belki bir üstteki yapay deprem başlığına da dahil edebiliriz diye düşünüyorum.

son olarak şunu da her zamanki gibi eklemek istiyorum ki yanlış kullanımların önüne geçelim yavaş yavaş:
depremde şiddet ve büyüklük farkı

her ülke için tedbir alınması ve alt yapı düzenlemesi yapılması gereken en elzem konu... ama bizim ülke için iki kat daha fazla bir önem arzediyor...
yaklaşık 10 dakikaya yakın bir zaman önce istanbul'da olmuştur. 2 şiddetinde merkezi gemlik... öyle bir korkar olmuş ki bünye devamı gelecek sanıyorsun ve uykunda uyanıyorsun bir sola sağa gidip gelmeyle...

her israil dönüşü illa ki bir sallanıyoruz. bakalım nereye kadar sürecek böyle?

az önce bursa da yaşanmıştır. iyi salladı.

az önce gerçekleşmiş olandır. telefonuma bildirim geldi ve hemen minik minik sallandık. geçmiş olsun ahali. marmara civarındakilere...

hafif bi yokladı istanbul'da.

merkez üssü neresi acaba

deprem olacak diye telefonuma bildirim geldi 2 dakika sonra oldu. ne oluyor la......

merkez üssü gemlik olan depremdir, bursa'da sağlam salladı, dikkatli olun arkadaşlar.

öğrenilmiş çaresizlik.

artık nereye vurursa sıramızı bekliyoruz halini almış durumda, geçen sene yaşanan depremden beri ülkede genel anlamda ne değişti diye sorarsak galiba tek değişen şey ailesini, yakınlarını kaybeden travmatize olmuş insan topluluğu.

yav kaç bin kişi öldü
ağır hasarlı binaları orta/az hasarlı binalara çeviriyorlar.

ben artık deprem konusundaki bu "öğrenilmiş çaresizliğin" bir politika olduğunu düşünmeye başladım
kader işte kardeşim,
oldu/bitti.

çevre, şehircilik ve iklim değişikliği bakanı özhaseki: "fay hatları üzerinde yapılaşmaya izin vermeyeceğiz" -- amin amin
www.ntv.com.tr/turkiye/cevr...

insanımıza kalıcı şekilde korku, panik ve çeşitli travmalar kazandırmış doğa olayı.

yer altında oluşan bir takım aksiyonların, yeryüzüne doğru verdiği sarsıcı sallanma etkisine verilen genel isimdir. genellikle bu doğa olayının peşinde iz süren kişilere "jeofizikçiler" ya da " jeofizik mühendisleri" denir. bunlardan bir tanesi amcam olur.


ne zaman, ne şekilde geleceği ön görülemez. ortaya atılan bütün oranlar, bölgeler, olası yıkımların şiddetleri dahil olmak üzere her şey afaki'dir ( sadece olasılık- teoridir). kendinizi bunlara kaptırıp, olayı anksiyeteniz haline getirmeyiniz.

japonya'da 7,6 şiddetinde deprem oldu ölü ve yaralı yok. bizde 6 şubat 2023' de 55 bin kişi öldü. bizim japonya gibi olmamız için en az bir 100 sene geçmesi gerekiyor. bu neslin ölmesi ve onların torunlarının çocukları ancak adaletli, ahlaklı, dürüst olması halinde olabilecek şeylerdir.

dünya yüzeyindeki ayağımızın bastığı katı katmanın gezegen genelinde parçalar (levha) halinde olması ve parçaların hareket etmesi sonucu oluşan yer sarsıntısıdır.

iki parça arasındaki kırık; fay hattı (ing.; fault) olarak tanımlanır. levhalar arasındaki bu birleşim düzensiz ve girintili çıkıntılı bir yapıya sahiptir. gezegenimiz canlı bir yapıya sahip olduğu için levhalar sürekli hareket eder. fakat bu hareketler çok yavaş gerçekleştiğinden biz insanlar hissetmeyiz. örneğin; bir levha 100 yılda 3-4 metre hareket eder. (bu afaki bir değerdir!)

levhalar arasındaki birleşim düzensiz ve girintili çıkıntılı demiştik. levhalar hareket halindeyken bu girinti ve çıkıntıların birbirlerine takılması yüzünden levhaların hareketi durur. burada bir inatlaşma başlar. levha harekette ısrar etmekte, fakat çengel gibi birbirlerine ilişmiş girinti ve çıkıntılar buna engel olmaktadır. ve bir an gelir; girinti çıkıntılar ya kırılır ya da birbirlerinden kurtulurlar! işte o 100 yılda yapılması gereken 3-4 metrelik hareket birkaç saniyeye düşüverir. bu da yüzeyde yer sarsıntısına neden olur. hareketin mesafesi ve hızı ise sarsıntının büyüklüğünü belirler. yeryüzü üzerindeki etkisi ise aynı hareketin şiddetidir.

sarsıntı yeryüzünün 5.000 metre veya 50.000 metre derinliğinde olabilir. 5000 metre derindeki hareket yeryüzünde daha şiddetli hissedilir.

peki bu levhalar neden hareket etmek zorundalar ki!? sebebi ne? yani kırık olmaları mutlaka hareket etmelerini mi gerektiriyor?

evet! yüzeydeki katı yapının altında aynı katı yapının sıvılaşmış hali var. bir tür alev denizi! yüzey işte o magma dediğimiz alev denizinin üzerinde yüzüyor. fakat yine de bu levhaların hareketini açıklayabilecek netlikte değil! magma neden hareket eder?

çünkü magmanın altında gezegenimize hayat veren ve bizi güneşin radyasyonundan koruyan çok yüksek sıcaklığa sahip bir çekirdek mevcuttur. bu çekirdek kendi etrafında tabiri yerindeyse hayvan gibi döner! bu dönüş magma dediğimiz sıvı kaya/alev denizinin hareketine neden olur. hal böyleyken alev denizinin üzerinde yer alan parçalı katmanlar da haliyle yüzerler. yüzerken de birbirlerine sürtünürler ve yukarıda bahsettiğim gibi; bazen birbirlerine takılırlar.

çekirdeğin dönüşü aynı zamanda manyetik bir enerji oluşturur. o enerji magmayı ve yeryüzünü geçerek atmosferde bir katman olarak yer alır ve güneş'in zararlı ışınlarını sektirir. böylece biz canlılar da filtre edilmiş güneş'ten yararlanırız. hatta bu sayede hayata başlamışızdır. yani depremler gezegenimizin canlı oluşunun ve bizim yaşayabilmemizin bir anlamda kanıtıdır.

bu arada; dünya çekirdeğinin yapısı gereği dünya sanki yıldız olmayı başaramamış bir gök cismi gibi!

insanlar deprem anından, yaklaşık olarak bir hafta sonra uyanmaya başlıyor.
uyanma diyorum çünkü garip bir halde oluyorsunuz.
düşünemiyorsunuz, etrafa aptal aptal bakıyorsunuz. vücudunuzdaki yaraları fark etmiyorsunuz. hassiktir deyip duruyorsunuz.
gerçekten çok garip bir duygu.
depremi yaşamamış, dışardan gelen gönüllüler genelde şu soruyu soruyorlar. ''nasıldı?''
genelde ebeveynlerin verdiği cevap şu oluyor: ''uyandım çocukların odasına koştum, çocukları kucaklayıp aşağı indim''
her ebeveyn istisnasız aynı şeyi anlatıyor.
size bir sır vereyim mi ahali, bu yalan. kapıyı nişan alıp kapıdan geçmek imkansız... siz odaya doğru kendinizi fıldırıp atıyorsunuz, kapıyı denk getir de kapıdan geçip çocukların odasına düşerseniz ne ala...
kapıyı denk getiremeyip duvara da çarpabilirsiniz. namussuz deprem seni fıldırıp atıyor sağa sola... tenis topu gibi bir o duvara vuruyorsun, bir bu duvara...
(bkz: fıldırmak)

geçmiş olsun.

bir türkiye gerçeğidir her saniye olabilir.