dune

-ön not: bu yazının neredeyse tamamı frank patrick herbert, #1401223 nolu yazımın içinden alındı. çünkü yazının büyük bölümü frank herbert'in dune romanına ayrılmıştı. böyle yaparsam daha çok kişiye ulaşacağını düşündüm.-


frank patrick herbert çok erken yaşlarda yazmaya başladı ve neredeyse hayatı boyunca gazetecilik yaptı. araya, öğretmenlik, fotoğrafçılık, kitap eleştirmenliği ve en önemlisi ekolojik danışmanlık (ki ekolojik danışmanlığı '(gbkz: dune)'da sıkça yararlanacağı bir alandır.) girdi. f. herbert'i dünya çapında üne kavuşturan roman serisi dune, çok uzun bir ön çalışmanın, araştırmanın ürünüdür.

yine ingilizce wiki'de: "ın a 1973 interview, herbert stated that he had been reading science fiction "about ten years" before he began writing in the genre, and he listed his favorite authors as h. g. wells, robert a. heinlein, poul anderson and jack vance." kısaca, bu türde yazmaya başlamadan önce, on yıl boyunca yukarıda işaretlediğim yazarları okuduğunu söylüyor.

yazar, dune romanına önce bir magazin gazetesine yaşadıkları yerin yakınlarında bulunan bir yer hakkında (the oregon dunes) makale olarak başladığını ama makaleyi asla bitirmediğini, dune'u yazma fikrinin de o zaman geliştiğini ve uzun yıllar birinci kitabı yazmak için uğraştığını (altı yıl kadar) söyler.

" 'dune world' from december 1963 and 'prophet of dune' in 1965."
herbert, bu iki kitabı büyük zorluklarla bastırır. fakat kitaplar büyük ilgi çeker. önce 1965'te nebula ödülünü (ki bilimkurgu yazarları için en büyük iki ödülden biridir ve ilk kazananı da dune'la f. herbert'tir.) ve hemen arkasından 1966'da bilimkurgu dünyasının ilk ve en büyük ödülünü -'hugo award'- başka bir yazarla (....and call me conrad by roger zelazny) 'roger zelazny' ile paylaşır.

ondan sonra f. herbert'i kimse tutamaz zaten. romanların arkası gelir. sadece şunu söylemek gerekir ki, frank herbert'in yazdığı bu roman serisi, sadece bir bilimkurgu roman olmanın çok ötesindedir. dune'u bir felsefe kitabı olarak da okuyabiliriz. bir ekoloji destanı olarak da, bir güç ve politika evreni olarak da.

mina urgan bir yazısında şöyle der: "......bazı büyük eserler en az iki katmanlıdır. üst kat, yüzeydeki kat, herkesin anlayacağı düzeydedir. eserin asıl büyüklüğünü, alt katmanın anlamını ise, herkes kolay kolay kavrayamaz......" ben, biraz daha ileri giderek, bunun bir eserin büyüklüğünü anlatan en önemli göstergesi olduğunu savunanlardanım. sadece üst kesim okura, konunun ya da anlatılanın uzmanına seslenen eserler, insanlığa sunmaları gereken yararı sunamıyor gibi gelir bana. tabii bu çok tartışmalı bir konu ve çok fazla tepki de alabilir. bugün çok fazla entelektüel, -bana göre büyük bir kibirle- herkes tarafından anlaşılmak için yazmadıklarını rahatça söyleyebiliyor.

f.herbert 'dune'u;
-çöl gezegeni dune (dune, desert planet)
-dune mesihi (dune messiah)
-dune'un çocukları (children of dune)
-dune'un imparator tanrısı (god emperor of dune)
-dune sapkınları (heretics of dune)
-dune rahibeler meclisi (chapterhouse: dune)
adlarıyla altı kitaplık bir seri olarak yazdı ve son kitabın üzerinde çalışırken 1986'da öldü.

ölümünden sonra oğlu brian herbert ve yazar kevin j. anderson bu evreni (tıpkı star wars evreni gibi) asıl dune evrenini hazırlayan yeni serileri yaratmak için büyük bir üretkenlikle kullandılar. f. herbert'in yazdığı dune evreninde ve f. herbert'in yazdığı asıl dune serisine hazırlık olarak üçer kitaplık üç seri yarattılar. hatta okuyanların dikkatini çekmiştir, bu evrenin asıl merkezi olan dune gezegeni, ilk olarak gezegenbilimci pardot kynes'ın dune'a gelmesiyle başlar ve hepimizin aklına geldiği gibi bu karakterde, brian herbert, babası f. herbert'i simgeleyen bir karakter yaratmıştır.

yenilerde dune serisinin, (oğlunun söylemiyle, bir bankanın kiralık kasasından bulup çıkardıkları, babasının serinin son kitabına ilişkin notlarından yararlanarak yazdıkları) son kitap (7. kitap) iki cilde bölündü ve bildiğim kadarıyla ilk cildi türkçeye çevrildi ve basıldı ama diğer cildin türkçeye çevrilip çevrilmediğini şu an itibariyle öğrenemedim, öğrendiğimde buraya eklerim.

aşağıya daha önce dune'la ilgili olarak yaptığım başka bir çalışmanın ürünü olan 'f. herbert; dune evreni' ile ilgili türkçeye çevrilmiş ve basılmış, türkçeye çevrilmemiş ve basılmamış bütün kitapları içeren bir liste bırakıyorum.

ve kapanışı, arthur c. clarke'ın, 'dune'la ilgili olarak söylediği; "dune, yüzüklerin efendisi ile kıyaslanabilecek tek şaheser kurgu romandır." sözleriyle yapmak istiyorum.

dune kitaplar listesi:
(+işaretli kitaplar yazar tarafından, diğerleri, yazarın ölümünden sonra oğlu brian herbert ve yazar kevin j. anderson tarafından yazılmıştır.)
kronolojik sıra:

frank herbert bu romanı yazarken lesley blanch’ın sabres of paradise (şeyh şamil efsanesi) kitabına bolca atıfta bulunmuştur. iki kitabın yayınlanışı arasında yaklaşık 5 sene bulunmaktadır. şimdi bu atıflara ufakça değinelim;

ilk olarak, iki kitap da islâmi terim ve öğelerle bezelidir. dune evreninde bu dinin temsilcilerini fremenler olarak görüyoruz. nüfus olarak küçük ve kuralcı, katı bir kabile olarak yansıtılan topluluğun bir benzeri sabres of paradise kitabında da şeyh şamil’in takipçileri olarak tanımlanan dağ insanları hemen hemen aynı özelliklerle tasvir edilmiştir. her iki kitapta da karizmatik liderlerden bahsediliyor. dune bu liderin olumsuz yönlerine değinirken, sabres of paradise bize daha pozitif bir lider okutuyor.

her iki kitapta da kafkasların av dili olan chakobsa(çakobsa) yer buluyor. dune’da bu dilin bene gesserit be fremenler tarafından kullanıldığı bilinmekle beraber atreides hanedanlığı da yine bu dili avlanma dili ve gizli anlaşma dili olarak kullanılmakta.

her iki kitapta da kendine yer bulmuş bir diğer ifade de “kanly” dir. türkçe’ye “kan davası” olarak çevrilebilecek bu ifade, dune kitaplarında büyük hanedanlar arasındaki kavgaları tabir etmede kullanılırken, sabres of paradise’ta ise kafkaslardaki islam kabileleri arasındaki çatışmayı tanımlamaktadır.

bir diğer ifade olan siridar, dune’da gezegenlere atanan yöneticileri tanımlamak için kullanılırken, sabres of paradise kitabında bu terim rus çarlığının atadığı bölgesel yöneticiler için kullanılmıştır.

kindjal(kincal) ifadesi ise dune romanlarında hanedanların kullandığı çift taraflı bıçaklar için kullanılırken, sabres of paradise’ta ise kafkas savaşçıların düellolarda kullandığı bıçaklara isim olarak verilmiştir.

atreides’lerin simgesi şahin iken kafkasların simgesi ise bir diğer yırtıcı kuş olan kartaldır. ve yine dune’daki kötü karakter olan vladimir harkonnen’in ismi de rusça kökenlidir.

şimdi gelelim her iki kitapta da geçen benzer sözlere;

“ışıltı şehirlerden gelir, bilgelikse çölden.” -dune

“ışıltı şehirlerden gelir, bilgelik tepelerden.” - sabres of paradise

“tanrı bir mahlûka bir mahalde ölmesini mukadder kıldığı zaman, o mahlûkatın istekleri onu o yere sevk eder.”- dune

“allah, bir mahlûka bir mahalde ölmesini mukadder kıldığı zaman, o mahlûkatın istekleri onu o yere sevk eder.” - sabres of paradise

“o halde, muad'dib'in yaşamını incelemeye başlarken, evvela onu kendi zamanına yerleştirmeye ihtimam gösterin. o, imparator padişah ıv. şaddam 57 yaşındayken doğmuştur. en özel ihtimamı ise muad'dib'i kendi mekanına yerleştirirken gösterin, arrakis gezegenine. onun caladan'da doğmuş ve ilk on beş yılını orada geçirmiş olması gerçeği sizi yanıltmasın. dune adıyla bilinen arrakis gezegeni, onun ebedi mekanıdır.”-dune

“şamil’i yazarken, onu önce kendi zamanına - on dokuzuncu yüzyılın ilk yarısına - sonra da kendi yerine yani dağlara yerleştirmeliyiz.”-sabres of paradise

ve son olarak, hbo max için çekilecek olan “dune: the sisterhood” dizisi için hazırlanan senaryoda da sabres of paradise kitabından yararlanılacağını, paylaşılan bir görsel sayesinde biliyoruz. işte o görsel ve kaynak kitaplar;

frank herbert’ın 6 kitaptan oluşan serisi.
içerisinde din, siyaset, felsefe, bilim kurgu gibi birden fazla ögeyi barındıran mükemmel bir seri. mutlaka okuyun ve okutun efenim.

serisi okunacaklar listemde. okumadan izlemeyeceğim.okuyup izledikten sonra da muhtemelen beğenmeyeceğim.

frank herbertin 1965 yılında yayınlanan bilim kurgu - fantastik romanı. devamında dört roman daha yayınladı. 1986da ölümünden sonra oğlu serinin devamını getirdi. roman uzayda geçen game of thrones benzetmelerini aldığı olmuştur. bunun nedeni gezegenlerin liderlerinin ve birbirleriyle ilişkilerinin orta çap avrupasındaki krallıklar gibi olmasından kaynaklanıyor. ancak bir de imparator padişah vardır. günümüzden binlerce yıl sonra demokrasinin neden olmadığını bilmiyorum. bir çok yazar bunu yapıyor.

filmini izledikten sonra bana 9 kitap aldıran bilim kurgu serisidir.

uzun uzun bu seri ile tanışmamı ve nasıl hayranı olduğumu anlatmak istiyorum. yazacaklarımı okuyacak olanlara teşekkür eder, başarılar dilerim.

tarih ve bilim kitapları dışında en sevdiğim tür olan bilimkurgu kitaplarını okur ve filmlerini izlerim. (bkz: geekyapar) isimli youtube kanalı ve diğer bazı kanallardan kitap ve sinema dünyasını olabildiğince takip etmeye çalışırım. geekyapar'da sinema günlükleri isimli bir seri yapmaya başlayacakları ve bilimkurgu sineması için bir mihenk taşı ve kült olan bir film ile başlamanın doğru olacağını söylediler. isterseniz filmi izleyin böylece konuşulan konuyu daha rahat izlersiniz demişlerdi bende öyle yaptım. seçtikleri film ise (bkz: blade runner) isimli bilimkurgu sinemasının baş şaheseriydi. bu öyle bir film ki gördüğünüz bütün bilimkurgu film ve oyunlarında bu filme kesinlikle bir atıfta bulunulmakta olup yarattığı bir sürü fikir diğer filmlerde hala kullanılmakdadır. eğer kendinizi bilimkurgu aşığı yada kült filmleri izleyen biri olarak düşünüyorsanız bu filmi kesinlikle ama kesinlikle izlemenizi tavsiye ederim. altta linkini vereceğim videodan da film incelemesini dinlemenizi tavsiye ederim. bu videodan bir yıl sonra (bkz: denis villeneuve) isimli bir yönetmenin en sevdiği film olan blade runner'ın devam filmini çekmek istediği ve stüdyolar ile görüşmelere başladığı duydum. bu yönetmen o zamana kadar (bkz: arrival),(bkz: sicario) gibi filmleri çekip iyi bir yönetmen olduğu ispatlamıştı. biraz erken olsada (bkz: christopher nolan)'dan sonra en iyi yönetmen bile olabilir deniyordu. bu blade runner gibi kült filmin ikincisini düzgün ve güzel bir biçimde çekebileceğine dair beni heyecanlandırdı. 2017 yılında film çıkınca inanılmaz bir olay oldu. genelde film serilerinde ilk film sonrası ikinci ve üçüncü filmler giderek kötüleşirken bu filmde tam tersi olmuş ve neredeyse ilk kült filmi geçecek kadar iyi olan blade runner 2049 isimli film bilimkurgu sinemasına bomba gibi düştü. denis abi tekrardan böyle yüksek kaliteli bir başyapıt yapabildi. blade runner 2049 filmi için ilk şaheseri izledikten sonra izlemenizi tavsiye ederim. pandemi zamanı bir sürü boş vaktim oluştu ve daha fazla bilimkurgu kitabı okumaya fırsatım oldu. (bkz: ithaki yayınevi) tarafından halka hizmet gibi hizmet olarak sunulan bilimkurgu klasikleri serisini okumaya başladım. bu sırada denis villeneuve abimiz bir diğer hayali olan (bkz: dune) serisini filmleştirmek için stüdyolar ile anlaşmış. ithaki bilimkurgu klasikleri setini bir yandan okuyup bir yandan toplarken dune kitabını başta fazla önemsememiş ve çöllü möllü diye en son alır okurum düye düşünmüştüm ama denis villeneuve bu seriyi seçtiğine göre çok önemli bir şey olduğu düşündüm ve aldım. kitabın ilk 250 sayfası bir arkadaşım tarafından oldukça yavaş ve sıkıcı bulundu. ben yavaş akışlı kitapları ve filmleri sıkılmadan tüketebilen biri olduğumdan ve koskoca bir serinin böyle olmayacağını düşündüğümden devam ettim. kitap sonraları öyle bir açılıyor ve sizi öyle bir evrene götürüyor ki anlatamam. okumadan ölmeyin derim. (bkz: arthur c. clarke) bile dune serisi ile sadece (bkz: yüzüklerin efendisi) serisi kıyaslanabilir demiştir. dune kitabı okuduğum en iyi bilimkurgu kitabıdır. felsefe, siyaset, sosyoloji, din, güç, bilim, teknoloji ve daha bir sürü konu hakkında inanılmaz fikirler ve olaylarla sizi düşündürüyor. (bkz: frank herbert) 1965 yılında bu kitabı yazarken etkilendiği ve esinlendiği bir sürü yer olmuş. mısır'da gazeteci olarak çalışmış ve orada ortadoğu, islamiyet, güç için mücadele, petrolün yaşattığı acılardan ve din savaşlarından etkilenmiştir. sonra amerikaya giderek yeni başladığı düşünülen (bkz: kürüsel ısınma) ve çölleşme üzerine bilimsel çalışmalarda yer almıştır. bu fikirler ve olaylar kendisinde derin düşüncelere yol açmış ve bu konularda roman yazmak istemiştir. meraklısına söyleyeyim kitabında bir sürü islami terim kullanılmıştır. tarafsız olarak yansıtmış. (bkz: isaac asimov) gibi yapay zeka konularına da değinmiştir.
yeni çıkan filmine gelecek olursak çok başarılı buldum ve devam filmini sabırsızlık ile bekliyorum.

blade runner üzerine 90 dakika inceleme

blade runner 2049 üzerine 60 dakika inceleme

dune kitabı incelemesi - geekyapar

dune kitabı incelemesi - legendarium türkiye

dune film ve kitabı inceleme - (bkz: barış özcan)

dune film incelemesi - son adam ve (bkz: murat sönmez)

şimdiye dek bir başlıkta 10 tane madalyalı tanım görmemiştim hiç. bu tanımlardan biri de çaylak. emek verip yazmışlar, sağolsunlar.

daha önce sinemaya uyarlanan david lynch imzalı film gerçekten doğru dürüst çıkmamıştı. zaten bu seriyi kim sinemaya aktarmaya çalışsa başarısız olmuş. bu anlamda yönetmen oldukça riskli bir işe girişmiş. ilk kitabı ikiye bölerek yapabildiği kadar detay vermeye çalışmış. ancak yine de filmde bir olmamışlık var benim açımdan. ikinci filmle birlikte bütünlüğü yakalar diye düşünüyorum.

kitapları okumayanlar için çok karmaşık bir evren. yine de yazıldığı dönemi düşünürsek çöl, baharat savaşları, ittifaklar, ihanetler, dinler ve felsefeleri hakkında oldukça fazla dünyamıza benzediğini söylemek gerek.

lotr, star wars gibi evrenlerle de karşılaştırılmış bir seri dune. gereksiz bir karşılaştırma bence. her biri edebiyat dünyamıza yepyeni bakış açıları getirmiş eserler.

uzatmak niyetinde değildim ama uzuyor sürekli. izleyin, okuyun ve etrafınıza reklamını yapın efendim. yaşadığımız dünyadan uzaklaşmaya ihtiyacımız var. dune bu işin hakkını veriyor.

the lord of the rings hayranı mısın? hadi ama dune onunla kapışabilecek tek eserdir. sen hala bakmadın mı?

frank herbert tarafından yazılan kitabın , yaratılan evrenin , kitaptaki olayların döndüğü gezegenin ortak adı

bunca yıldır neden okumamışım dediğim eser. ilk kitabı daha yeni bitirdim. peşinden ilk kitabın birinci kısmının grafik romanını ve sonrasında filmi. birbirinin devamı olan şeyleri okuyamama zevksizliğim olduğundan geri kalan kitaplarını yaza kadar bitirmeyi hedefledim. aralara zaman çarkı, the witcher ve bir kaç distopik eser sığdırarak seriyi bitireceğim.
grafik roman ve film aslına sadık mı bilemem ama ben bu kitap film kıyaslamalarını harry potter ile bıraktım. hepsini birbirinden bağımsız olarak düşünüyorum. bana göre grafik roman da film de birbirinden başarılı. son zamanlarda izlediğim filmler arasında başa oturmuş durumda. benim gibi manga sever birisiyseniz batı tarzı grafik romanlar çok cezbetmiyor fakat zevk alarak okuyup inceledim.
eski dune yapımı film veya mini dizi mi ne hepsini önümüzdeki haftalarda izlemeyi düşünüyorum.
sözün özü, farklı alemlere dalmak isteyenler dune okumalı.

orijinal serinin hemen öncesinden, bilinen tarihimizin önemli olaylarına kadar oluşturulmuş bir zaman çizelgesi mevcuttur. meraklılarına;

fantastik edebiyatın hastası biri olarak; hatta the wheel of time'ı robert jordan'a kah övgüler dizerek kah küfürler ederek (nassı yazdın lan bunu, neden bitirmeden öldün bre şerefsiz diyerek, yanlış anlaşılmasın) bitirmişliğim var.
ancak dune serisine bitecek korkusuyla başlayamıyorum. kitapları elime alsam resmen sömürerek yiyeceğimi bildiğim için oluyor böyle.
tanımlara şöyle bir göz attım da, gene iştahım kabardı kıymetli yazarlar sayesinde.
o malum merak saidin gibi akıyor sanki her yanımda.
delirtmeyin adamı.
yapmayın bunu arkadaş...

leto gerçekleri paul’ün suratına vururkene;

frank herbert'in yazdığı ve bilimkurgu edebiyatının önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen bir roman serisi. ilk kitabı 1965'te yayınlanmıştır ve dünya genelinde geniş bir hayran kitlesi edinmiştir. roman, gelecekteki bir zaman diliminde geçer ve bir çöl gezegeni olan arrakis'teki maceraları anlatır.

arrakis gezegeni, melanj adı verilen bir madde üretimi için önemlidir. bu madde, insanların zihinsel ve fiziksel kapasitelerini arttırır ve uzay yolculuğu için gerekli olan pilotların seyahatleri sırasında kullanılır. ancak, arrakis gezegeni aynı zamanda da çok zorlu bir yerdir. çöl iklimi, kum fırtınaları ve yılan benzeri devasa yaratıklarla doludur.

roman, geniş bir karakter kadrosuna sahiptir ve politik entrikalar, aile bağları ve güç mücadeleleriyle doludur. ana karakter paul atreides, arrakis'e gelir ve burada zorlu bir mücadele içine girer. bu mücadele, hem kişisel olarak hem de gezegenin kaderi açısından son derece önemlidir.

dune serisi, bilimkurgu edebiyatında büyük bir etki yaratmıştır. roman, özellikle ekolojik sorunlar, politik entrikalar ve insanın doğaya olan etkisi gibi konuları ele alması nedeniyle dikkat çekicidir. ayrıca, bilimkurgu edebiyatının yanı sıra sinema, televizyon ve video oyunları gibi diğer alanlarda da etkisini göstermiştir.

bu seri zaman içinde daha da önem kazanmaya devam etmektedir. roman, sadece bilimkurgu edebiyatının değil, aynı zamanda modern edebiyatın da önemli bir parçasıdır.

dune 2 de bir sahne hakkında konusmak istedigim.

simdi kral cocugumuz mavi solucan suyunu ictikten sonra gelecegi gormeye baslıyor.
ve onunde 4 alternatif gelecek beliriyor.
sadece tek yol onu, onun kazandıgı tarafa goturuyor ve o yolu izliyor.
simdi benim kafamda deli sorular.
alternatifleri olan bir gelecek mi var?
dogru secimlerle kapalı olan uc gelecek ihtimalini asıp, acık olan dorduncu gelecegi gerceklestirbeilir miyiz mesela?