irade

bir eylemi bir anda gerçekleştirmeyiz. insan herhangi bir şeyi yapmadan önce ona muhakkak yaklaşır. sevgiliniz sizi birden aldatmaz. önce biriyle masumca sohbet eder. ilk bakışta zararsız görünen bu adım, aslında sürecin başlangıcıdır. aynı şekilde kötü bir alışkanlığa kapılmak da bir anda gerçekleşmez önce ona yaklaşılır. sonra irade zayıflar ve kişi kendini kaçınmak istediği eylemin içinde bulur.

bu durum iradenin doğasına dair önemli bir gerçeği ortaya koyar. bir şeye yaklaştıktan sonra ona karşı koymak çok daha zordur. bu yüzden irademizi güçlendirmek için, irade göstermemiz gereken şeylere baştan yaklaşmaktan kaçınmalıyız. bu düşünce stoacılıktan islam’a, budizm’den modern psikolojiye kadar birçok öğreti tarafından benimsenmiş ve desteklenmiştir.

gelin stoacılara bakalım. stoacı filozoflar bir şeyden kaçınmak istiyorsan ona yaklaşmaman gerektiğini savunur. seneca arzu ve tutkuların insana zarar verdiğini, dolayısıyla onları yok etmek yerine onlara hiç kapılmamanın daha etkili olduğunu söyler. eğer bir şeye yaklaşırsan, onun seni etkileme ihtimali artar. stoacılık, kötü alışkanlıklardan korunmak için onları tetikleyen durumlardan uzak durmayı öğütler.

besmele çekip islam'a bakalım. islam deyince aklınıza islam makhachev geliyorsa mma izlemeye biraz ara vermeniz gerekiyor. islam düşüncesinde de benzer bir prensip bulunur. bir günaha ya da zararlı bir eyleme düşmek istemiyorsan, ona yaklaşmamalısın. kur’an’da bu düşünce şu şekilde ifade edilir.

"zinaya yaklaşmayın. çünkü o, çirkin bir iş ve kötü bir yoldur." (isra 17:32)

burada vurgu sadece "yapma" değil, "yaklaşma bile" den kaçınma üzerinedir. yani kişi, kendisini tehlikeye sokabilecek durumlara bilerek yaklaşmamalıdır. yaklaşmamak, bağımlılıklardan ve kötü alışkanlıklardan korunmanın temel yollarından biridir.

budizm de bu düşünceyi destekleyen öğretilerden biridir. buddha, arzuların (tanha) insanın acı çekmesine neden olduğunu söyler. eğer bir şeyin çekimine kapılırsan, ondan kaçınman zorlaşır. "sekiz aşamalı yol" içinde yer alan doğru farkındalık (samma sati) ve doğru çaba (samma vayama), kişinin zararlı alışkanlıklara veya düşüncelere daha baştan yaklaşmamasını öğütler. budist öğretilere göre zihni kirletecek şeylere yaklaşmamak, onları yenmekten çok daha kolaydır.

aristoteles, nikomakhos’a etikte aşırılıklardan kaçınmanın en iyi yolunun onlara yaklaşmamak olduğunu savunur. eğer bir şeye fazla yakınlaşırsan, onun çekimine kapılman kaçınılmaz olur. aristoteles’in etik anlayışının temel taşlarından biridir. aşırılıklardan kaçınmak için onlara mesafeli durmak gereklidir.

james clear’ın atomic habits kitabında, bir alışkanlığa yaklaşmanın onu yapmaya başlamanın ilk adımı olduğu yazar. eğer kötü bir alışkanlıktan kaçınmak istiyorsan, ona tetikleyici olacak şeylerden uzak durmalısın.

tatlı yemeyi bırakmak istiyorsan, tatlıların olduğu bölümlere yaklaşmamalısın.
telefonda zaman kaybetmek istemiyorsan, telefonu erişimin dışına koymalısın.
sigara içmek istemiyorsan, sigara içen arkadaşlarının yanında fazla vakit geçirmemelisin.

bu alışkanlıkların çevresel tetikleyicilerle bağlantılı olduğunu gösterir. kötü alışkanlıkları engellemenin en iyi yolu, onları başlatan süreçlere hiç girmemektir.

ister antik felsefeye, ister dini öğretilere, isterse modern psikolojiye bakalım. tüm bu öğretiler iradenin en büyük düşmanının kötü şeylere yaklaşmak olduğunu söyler. insan doğası gereği bir şeye yaklaştığında ona karşı koymakta zorlanır. bu yüzden kaçınmak istediğimiz şeylerden sadece fiziksel olarak değil, zihinsel ve duygusal olarak da uzak durmalıyız.

aslında bütün entry bu cümle için yazıldı: iradesini güçlendirmek isteyen herkes için temel kural şudur. eğer bir şeyi yapmak istemiyorsan, ona yaklaşmamalısın.