israil iran savaşı

analiz / iran'ın bölgesel güç statüsünde çöküş

iran'ın bölgesel bir güç olarak konumu, israel ile çatışmasında aldığı yıkıcı askeri ve stratejik darbelerin ağırlığı altında çözülmüş, bu çözülme abd'nin müdahalesi ve iran'ın vekil ağının daha önceden dağılmasıyla daha da derinleşmiştir.

nükleer programının, askeri kapasitesinin ve bölgesel etkisinin hızla zayıflaması, orta doğu güç dinamiklerinde dramatik bir değişime işaret ediyor.

iran bir miktar toparlanma potansiyeline sahip olsa da, mevcut gidişatı bölgesel güvenlik ve istikrar açısından geniş kapsamlı sonuçlar doğuracak şekilde rolünün azaldığını göstermektedir.

felce uğramış nükleer hedefler

israel'in 13 haziran'da başlattığı hava saldırıları iran'ın nükleer altyapısını hedef almış, abd'nin sığınak delici bombaları ve tomahawk füzeleri daha sonra tahran'ın fordo, natanz ve isfahan'daki ana nükleer tesislerini yok etmiştir.

bu saldırılar iran'ın nükleer programını senelerce geriye götürerek stratejik caydırıcılığının ve bölgesel nüfuzunun önemli bir ayağını ortadan kaldırdı. inandırıcı bir nükleer tehdidi olmayan iran'ın düşmanlarını korkutma ya da güçlü bir pozisyondan müzakere etme kabiliyeti ciddi şekilde kısıtlanmıştır.

askeri çöküş

israel'in hava üstünlüğü ve üstün istihbaratı, iran'ın geniş bölgelerine düzenlediği saldırılarla iran'ın hava savunmasının zayıflığını ve askeri gücünün sınırlarını ortaya çıkardı.

üst düzey askeri komutanların ortadan kaldırılması ve füze sahaları ve askeri üsler de dahil olmak üzere kritik altyapının imha edilmesi, iran'ın konvansiyonel kabiliyetlerini zayıflattı.

buna paralel olarak, iran'ın israel'e yönelik füze ve insansız hava aracı saldırıları herhangi bir stratejik etki yaratamazken, tahran'ın katar'daki abd hava üssüne yönelik misilleme saldırısı sınırlı ve etkisiz kaldı ve güç gösterme veya simetrik olarak karşılık verme kapasitesinin azaldığının altını çizdi.

vekalet ağı çöktü

iran'ın direniş ekseni israel'in askeri operasyonları nedeniyle önemli ölçüde zayıfladı. en önemlisi, hizbullah'ın lider kadrosu idf'nin seri saldırılarıyla yok edildi ve kayda değer bir misilleme yapılmadı.

suriye'de esad rejiminin aralık 2024'te düşmesi iran'ın lübnan'a giden ikmal hatlarını keserek tahran'ı bölgesel büyük vizyonunun önemli bir parçasından mahrum bıraktı. bu asimetrik erişim kaybı, iran'ın gücünü geniş alanlara yayma ve israel'i doğrudan tehdit etme kabiliyetini önemli ölçüde kısıtlıyor.

rusya ve çin'in eylemsizliği ve çoğu batı başkentinin israel'e verdiği destek, iran'ın yalnızlığını gözler önüne seriyor.

ekonomik açıdan iran, rejimin iç altyapıyı onarma ve bölgesel nüfuzunu güçlendirmek için dış projelere yatırım yapma kabiliyetini daha da kısıtlayan, süregelen mücadeleler ve sürekli krizler ve aksaklıklarla karşı karşıya.

iran rejimi aynı zamanda artan bir iç baskı ile yüzleşmekte olup, halkın hoşnutsuzluğu muhtemelen askeri aşağılanma ve ekonomik gerginlikle daha da artmaktadır.

rejim değişikliğine dair yakın zamanda herhangi bir işaret olmasa da, stratejik varlıkların ve bölgesel nüfuzun kaybedilmesi islam cumhuriyeti'nin iç meşruiyetini daha da aşındırabilir ve iktidarını tehdit edebilir.

stratejik etkiler

iran'ın bölgesel bir güç olarak çöküşü orta doğu'yu yeniden şekillendirir. israel baskın askeri aktör olarak ortaya çıkar ve abd stratejik üstünlüğünü pekiştirir. suudi arabistan ve bae liderliğindeki sünni blok boşluğu doldurabilir, türkiye ve katar ise nüfuzlarını artırabilir.

ancak zayıflamış bir iran, aşırıcılığı teşvik etmeye devam ederek ve tahran yeniden güç kazanmaya çalışırken vekillerini kullanarak bölgeyi istikrarsızlaştırmaya devam edebilir. ayrıca bazı uyarılar da dikkate alınmalıdır:

asimetri yoluyla dayanıklılık: iran'ın düşük maliyetli, yüksek etkili asimetrik taktiklerle uyum sağlama geçmişi, zaman içinde nüfuzunu yeniden inşa etmesine olanak sağlayabilir.

jeopolitik kaldıraç: rusya ve çin ile bağlar, sınırlı ve az gelişmiş olsa da, tam bir çöküşü hafifletebilecek diplomatik ve ekonomik yaşam hatları sağlamaktadır.

yurtiçi bağlılık: rejimin muhalefeti bastırma ve nüfusun bazı kesimlerinde milliyetçi duyguları harekete geçirme kabiliyeti, iç kırılmayı geciktirerek toparlanma için bir miktar kapasiteyi koruyabilir.

ateşkes dinamikleri: ateşkes, eğer devam ederse, iran'a yeniden toparlanmak için zaman kazandırabilir, ancak muhtemelen stratejik hedeflerini sınırlayan tavizlerle birlikte gelecektir.

son tahlilde, iran'ın bölgesel güç statüsü askeri yıkım, vekalet ağının parçalanması ve stratejik izolasyonun birleşik etkisi nedeniyle çökmüştür.

gizli yetenekler ve tarihsel dayanıklılık kısmi toparlanma yolları sunsa da, mevcut kayıpların ölçeği muhtemelen iran'ın hakimiyetine ciddi bir darbe anlamına geliyor.

islam cumhuriyeti uzun bir süre etkisinin azaldığı bir dönemle karşı karşıya kalabilir ve bölgesel rolü, düşmanca bir jeopolitik ortamda giderek zayıflayan bir pozisyondan hareket etme becerisine bağlı olabilir.

şok ve dehşeti yeniden tanımlamak: israel'in yükselen aslan operasyonu başlangıç sürecinden öğrenebileceklerimiz

ikinci dünya savaşı'ndaki overlord harekatı'nın, tek bir müttefik askeri bile normandiya sahillerine inmeden önce alman başkomutanı mareşal wilhelm keitel, ss'in başı heinrich himmler, mareşal erwin rommel ve çok sayıda diğer üst düzey generalin ortadan kaldırılması ve almanya'nın tüm hava savunmasının yok edilmesiyle başladığını düşünün. bu abartılı bir varsayım değil. israel'in iran'a yaptığının neredeyse bir benzeri.

israel'in iran'a karşı savaşı halen devam ediyor. ancak halihazırda yaşananlar onlarca yıl boyunca incelenecek.

israel'in iran'a yönelik mevcut askeri operasyonu resmi olarak yükselen/şaha kalkan aslan operasyonu olarak adlandırılıyor ve 13 haziran 2025'te kapsamlı ve hassas bir önleyici saldırıyla başlatıldı. operasyon sadece tarihi değildi. bir dönüşüm niteliğindeydi. şok ve dehşetin 21. yüzyılda neye benzeyebileceğini yeniden tanımladı.

bu sadece bir saldırı değildi. bu bir harekâttı; derin istihbarat, stratejik aldatmaca ve eski ve yeni savaş araçlarının yenilikçi bir şekilde birleştirilmesi üzerine inşa edilmiş, modern harekât sanatının katmanlı ve senkronize bir gösterisiydi. işte bize öğrettikleri.

1. operasyonel sanatın temel unsuru olarak sürpriz

israel'in iran'a karşı yürüttüğü harekat, modern operasyonel sanatın ders kitabı niteliğinde bir örneğidir. bu sadece bir hava saldırısı değildi. siber, insan istihbaratı, elektronik savaş, hava gücü, özel operasyonlar ve psikolojik operasyonları birleştiren senkronize, çok alanlı bir saldırıydı.

israel en üst düzeyde sürpriz yapmayı başardı. daha ilk savaş uçağı sınırı geçmeden iran'ın savunmasını bozan bir harekat başlattı. bu geçmişin savaşı değildir. işte 2025'te büyük ölçekli, istihbarat odaklı savaş böyle bir şey olacak. savaşta belirleyici an genellikle ilk bomba düşmeden çok önce gelir.

2. derin istihbarat nüfuzu ve beşeri arazi hakimiyeti

belki de en çarpıcı ifşaat, mossad ve israel istihbaratının iran'ın iç askeri ve nükleer çevrelerine ne kadar derinlemesine nüfuz etmesidir. sadece nükleer bilim adamlarının ve devrim muhafızları ordusu (dmo) komutanlarının nerede olduğunu bilmekle kalmadılar. toplantı programlarını manipüle ettiler ve birden fazla üst düzey generali aynı anda ortadan kaldırılmak üzere aynı yeraltı tesisine çektiler.

öldürüldüğü teyit edilenler:

genelkurmay başkanı tümgeneral mohammad hossein bagheri
dmo komutanı tümgeneral hossein salami
khatam al-anbia karargah komutanı tümgeneral gholam ali rashid
dmo hava-uzay kuvvetleri komutanı tümgeneral amir ali hajizadeh
dokuz nükleer bilim adamı

bunlar yerleri doldurulabilir figürler değildi. birçoğu onlarca yıl hizmet etmişti ve onların yedekleri yoktu. onların kaybı sadece sembolik değildi. iran'ın geniş çaplı misillemeleri koordine etme kabiliyetini de yok etti.

buna ek olarak kudüs gücü komutanı ismail kaani de vuruldu ve sadece ilk gecede 20'den fazla üst düzey komutan hedef alınarak ortadan kaldırıldı. bu sadece bir darbe değildi. iran'ın stratejik beyin takımının kafasının kesilmesiydi.

3. düşük maliyetli teknoloji ve üst düzey platformların birlikte kullanımı

mossad aylar boyunca iran'a yüzlerce quadcopter drone soktu. bunlar parça parça, bavullara, kamyonlara ve nakliye konteynerlerine gizlenerek kaçırıldı ; ülke içindeki eğitilmiş ekipler tarafından bir araya getirildi ve önemli hedeflerin yakınına yerleştirildi: hava savunma tesisleri, radar sistemleri ve mobil füze fırlatma bölgeleri.

bu yeni bir satürasyon saldırısı modelidir. düşük maliyetli insansız hava araçları kör eder ve bozar. ardından f-35'ler ve sığınak deliciler gibi gelişmiş platformlar derinlere gömülü ve güçlendirilmiş hedefleri vurmak için devreye giriyor. ukrayna, rus hava üslerine karşı bu yaklaşıma öncülük etti. israel bunu stratejik olarak büyüttü.

- insansız hava araçları radar ve iletişimi körleştirerek saldırı uçakları için koridorlar açtı.

- ekipler, iran'ın fırlatma araçlarından daha fazla füzeye sahip olduğunu bilerek mobil füze rampalarını hedef aldı. israel bu tıkanıklığa saldırdı.

- düzinelerce radar sahası, fırlatma rampası ve koordinasyon merkezi iran karşılık veremeden imha edildi .

israel havadan hareket serbestisine bu şekilde ulaştı. tüm hava sahasına hakim olarak değil, en önemli sistemleri taktiksel olarak devre dışı bırakarak.

4. klasik hava üstünlüğü olmadan hava üstünlüğü kurmak

israel operasyonun ilk gecesinde yaklaşık 200 uçak konuşlandırdı. bu uçaklar doğrudan tahran üzerinde olmak üzere iran hava sahasında iki saatten fazla uçuş gerçekleştirdiler. bu modern savaşta eşi benzeri görülmemiş bir durumdur.

bu nasıl mümkün oldu?

- hava savunması körleştirildi
- radar karıştırıcılar ve siber araçlar erken uyarı sistemlerini bozdu
- elektronik savaş komuta koordinasyonunu kopardı

israel geçici bir operasyon koridoru yarattı. gökyüzünün her parçasını kontrol etmek zorunda kalmadan iran'ın izleme ya da karşılık verme kabiliyetini etkisiz hale getirdi.

5. karşı müdahale öncesinde sakat bırakan misilleme

iran karşılık verdi, ancak sonuç beklentilerin çok altında kaldı. neden mi?

çünkü israel daha koordineli ve ölümcül bir misillemeyi organize edebilecek kamyonları, radarları ve komutanları çoktan hedef almış ve etkisiz hale getirmişti. iran'ın anında verdiği karşılık sadece sınırlı değildi. geç, karışık ve büyük ölçüde etkisizdi.

israel'in ilk saldırıları sadece iran'ın nükleer altyapısını çökertmekle ilgili değildi. füze kamyonlarını, iletişim ağlarını ve kilit liderleri harekete geçmeden önce ortadan kaldırarak misillemeyi bastırmaya yönelik kasıtlı bir harekattı. bu sadece hassas bir savaş değildi. yeni bir caydırıcılık modeliydi.

6. psikolojik ve stratejik etkiler

etki sadece kinetik değildi. psikolojikti.

eski mossad yetkilisi sima shine'ın dediği gibi: “iran'ın üst düzey komuta kademesindeki hiç kimse israel istihbaratı tarafından tanınmadığından ya da listede bir sonraki sırada olmadığından emin olamaz.”

bu tür bir belirsizlik zayıflatıcıdır. düşman liderlik çevrelerinde korku ve tereddüt yaratır. odak noktasını saldırıdan kendini korumaya kaydırır. israel askeri, psikolojik ve siyasi her boyutta stratejik inisiyatifi ele geçirdi.

abd ordusunun öğrenmesi gerekenler

yükselen/şaha kalkan aslan operasyonu bölgesel bir operasyondan çok daha fazlasıdır. modern savaşta küresel bir vaka çalışmasıdır. abd ve diğer gelişmiş ordular için kilit dersler şunlardır:

- stratejik başarı ölçeğe değil entegrasyona bağlıdır

- düşman liderliğinin başının kesilmesi sadece operasyon sonrasında olmak zorunda değil, artık başlangıçta da uygulanabilir

- ticari drone sürüleri sonradan akla gelen bir şey değil, açılış eyleminin bir parçasıdır

- misilleme kabiliyetini bastırmak, saldırı varlıklarını ve araçlarını yok etmekten daha değerli olabilir

bu, caydırıcılık ve savunmanın nasıl anlaşılması gerektiğine dair bir değişimdir.

sonuç

savaşın geleceği budur. çok alanlı. önleyici. asimetriktir. istihbarat üzerine kuruludur ve insiyatifi sağlamaya yönelik tasarlanmıştır.

israel sadece iran'ı vurmadı. büyük bir düşmanı daha savaş ciddi anlamda başlamadan silahsızlandırdı, yönünü şaşırttı ve istikrarsızlaştırdı.

yükselen aslan operasyonu düşmanlar için bir uyarı, müttefikler için de bir örnektir. derin istihbarat, stratejik sabır ve operasyonel yakınlaşma ile en güçlü düşman bile kırılıp açılabilir.

diğerlerinin önündeki zorluk buna uzaktan hayranlık duymak değil, bunu anlamak, içselleştirmek ve bir sonraki savaş bunu gerektirmeden önce adapte olmaktır.