ulus baker

hiç düşündünüz mü, neden spinoza, deleuze ya da marx gibi isimler, asırlar geçmesine rağmen hala düşüncelerimize musallat olmuş durumda? ne zaman özgürlükten, fikirlerden ya da günlük hayatımızın normlarına karşı çıkmaktan bahsetsek oradalar. görünmez bir harita gibi yollarımızı çizmişler. ulus baker’in düşüncesinde de spinoza’nın bu hayaleti var, düşüncelerini bedensellikten öte bir yere koyan o `intellect` (entellektüel düşünce) anlayışından bahsediyorum. ve belki de bizi huzursuz eden şey, işte tam da burada, “normal” algımızı yeniden düşünmemize neden olması.

spinoza, her şeyin “tek bir öz” olduğunu düşünürdü; gerçekliğin sonsuz ve sınırsız bir akış olduğuna inanırdı. ona göre, her şey bağlantılı, zihin ile beden arasında kesin bir sınır yok. spinoza bizleri arzularımız ve düşüncelerimizle şekillenen ama tam anlamıyla kontrol edemediğimiz varlıklar olarak görüyordu. bu bakış açısı biraz rahatsız edici – kendimizi özgür bireyler olarak görmek isteriz değil mi? ama spinoza şunu hatırlatırdı aynı zamanda: “bak, sen çevrendeki güçler tarafından etkileniyorsun, şekilleniyorsun; sana dair her şey, çok daha büyük olan bir akışın parçası.”

ulus baker ve onun gibi entelektüellere dair konuşmalarımızda spinoza’nın etkisini burada görebiliyoruz. ulus da sınırları zorlayan bir düşünürdü. spinoza’nın hayaleti gibi, geleneksel rollerden ve beklentilerden bağımsız bir düşünce ruhu gibi hareket ederdi. bir bakıma, ulus da spinoza’nın “entellektüelin etiği” dediği şeye inanıyordu – yani, toplumsal normlar veya elde ettiği başarılar ile değil, zihninin özgürlüğüyle kendini var etmeye. cv’ye ya da indeksli makale sayısına önem vermemesi, ona göre akademinin dar kalıplarının dışına taşma cesaretini gösteriyordu. spinoza da muhtemelen bu yaklaşıma bayılırdı.


böylesi birinin çevresindekileri rahatsız etmesi de çok olağan. çünkü “normal” olarak kabul ettiğimiz şeyleri sorgular. ulus’un, geleneksel anlamda anlaşılmayı veya “öğretim görevlisi”, “akademisyen” ya da “entellektüel” olarak görülmeyi umursamadığı aşikâr. spinoza’ya göre, gerçekten özgür olmak işte böyle bir şey – belirli bir kimliğe ya da role sığma ihtiyacını bırakmak, tıpkı onun bahsettiği saf “öz” gibi akmak. rahatsız edici, değil mi? insan kendi hayatına bakıp, ne kadarının kendine ait, ne kadarının “olması gereken” olduğu sorusunu sormaya başlıyor.