yarizen yazar profili

"frp muhabbeti, rol yapma oyunları ve altkültürüyle ilgili her şeyin konuşulduğu bir podcasttir. ilginizi çekiyorsa muhabbete hoşgeldiniz." açıklamasıyla ve tarafımca yürütülmekte olan podcast projesidir. aşağıya linkini bırakıyorum ilgilenenlere duyurulur. yorumlarınızı beklerim.

buradan

ah bartleby, ah insanlık!

bir sanat eseri ne kadar fazla gönderme yapıyorsa, ne kadar farklı şekilde yorumlanmaya imkan veriyorsa benim gözümde değeri o kadar fazla oluyor. bu özelliğiyle aklıma gelen ilk eserlerden birisi ve en kısası bu kitap; katip bartleby.

öykümüz, moby dick’in yazarı herman melville tarafından yazılmış. kitabın önsözünü edebiyatın en gözü görmez ustalarından jorge luis borges yazmış. orada uzun uzun bu iki eseri karşılaştırıyor. dedim ya kısa diye, gerçekten kısa. önsöz ile beraber toplam bir saat kırk beş dakikada bitebilecek bir öykü ama özü ömürlük.



benim için ise diğer kitap karakterlerinden en önemli farkı şudur kendisinin, doğru zamanda okuduğum ve bana doğru mesajları veren karakterdir. kısaca değinmek istiyorum. üniversiteden mezun olduğum zamanlarda işe başlamam gerekti malûm. kendimi biliyorum, “8 saatten fazla çalışmam. 1 mayıs mümkün değil çalışmam, en ufak bir şey görsem bağırır çağırırım. hiyerarşi sallamam vs. peki ben böyle olursam beni kim neden işte tutsun? ben de ilkelerimi değiştirmem biz bu haklara sahipsek sebebi canlarını verip bu sistemi karşısına alan işçiler, anarşistler, sosyalistler; ben nasıl yüz çeviririm onlardan?” ben bu düşüncelerle boğuşurken bartleby’i okudum. yöntem çok basitti, “yapmamayı tercih ederim”. bunu sakince ve kendine güvenerek yaparsan sınırlarını sen çizersin. karşı taraf beni işten mi kovacak ben bunu dediğim için, hay hay buyursun kovsun. kovamadığı anda ben alanımı korurum kendimi kabul ettiririm. vicdani ret sürecimde de aynısını yaptım.

sözün özü, hayatınızdan bir buçuk saat verip bu kadar damıtılmış bir deneyime sahip olmanın değeri paha biçilemez. edebiyat denildiğinde aklıma gelen bu kısa öyküyü herkese tavsiye ediyorum.

bu yazı herhangi bir çizgi roman, kitap, film vs. üzerine değildir. tahmin edersiniz ki yazmaktan da konuşmaktan da keyif almadığım bir konu üzerine olacak. ben de istiyorum bu konulara girmemeyi, ben de biliyorum benim buraya yazdığım yazının hemen hemen kimseyi etkileyemeyeceğini çünkü insanların burayı en iyi ihtimalle bir sosyalleşme ve kafa dağıtma mecrası olarak kullandığını vs. ancak fuzuli’nin dediği gibi “konuşsam tesiri yok, sussam gönül razı değil” bari gönlüm benden razı olsun. tetikleyici içerik olduğunu düşünen insanlar için yazının gövdesini spoiler olarak yazacağım ki istemeyen insanlar da bu içeriğe maruz kalmasın.


kısaca bu kültürün ne olduğunu anlayıp onun herhangi bir şekilde parçası olmamaya çalışmak dışında yapabileceğimiz çok bir şey yok. küfür etmek yok, toplumsal cinsiyet rollerini temel almak yok, rızaya dayalı ilişkiler kurulmalı, herhangi bir cinsel şiddet gördüğümüzde ses çıkarmalıyız, sosyal medyadayım ben trollük yapıyorum gibi bahanelerle cinsiyetçilik yapmamalıyız vs. düzgün insan olmalıyız işte.

düşünün şimdi! böyle yaşayan bütün masal kahramanlarının gerçek olduğunu. istisnasız hepsinin gerçek olduğunu düşünün. sinbad da gerçek, yakışıklı prens de (bütün hikayelerdeki bütün yakışıklı prenslerin tek kişi olduğunu düşünün) pamuk prenses de gerçek ve tabi ki duyguların en gerçeği olan korkunun tecessüm etmiş hali büyük kötü kurt da gerçek. gerçekten de üfleyip püfleyip evleri uçurabiliyor hatta ev sahiplerinin başına yıkabiliyor. bir de alın bu kahramanları, sürgün edin ve new york'ta kendi hallerinde bir mahallede yaşatın. o mahallenin adını da masalkent koyun. alın size nur topu gibi “masallar”, bill willingham uzunca bir süre boyunca yazdı. toplam yüz elli fasikül olarak on üç yılda yaratıldı. sonrasında bu fasiküller yirmi iki ayrı ciltte toplandı. sonra yan seriler olsun, bilgisayar oyunu olsun*, romanlar olsun koskoca bir masallar (fables) evreni yaratıldı. arkabahçe yayıncılık ilk on bir kitabı çevirip bastı. toplam yetmiş beş fasikülü konu ediniyor. kendi içinde bir başlangıcı bir finali var o sebeple okumak isteyenler hiç endişe etmesinler.

ana hikayemiz katlanarak gidiyor. lahana tarzı* bir hikaye anlatımına sahip. karakterlerin hepsini önceden bildiğimiz için girizgah ile onla bunla uğraşmıyor. direkt in medias res. hikaye anlatımı olarak dönemin paradigmasını belirleyen ve kendinden önceki paradigmaları yıkan çizgi romanlardan. tabi ki bu konuda çok başarılı vertigo ((gbkz: sandman), swamp thing vs…) tarafından basıldı. artık vertigo yok malûmunuz o yüzden #151 ve sonrası dc black label’dan çıkıyor. doğru duydunuz laf arasında hiç önemi yokmuş gibi söyleyiverdim. on üç yıl süren seri ara verdiği yıllardan sonra dc’den çıkıyor. hatta bigby vs batman diye 6 fasiküllük bir macera bile basıldı. en sevdiğim iki kurgusal dedektifin karşı karşıya gelmesi de harikaydı ama şimdiden uyarayım eğer yüz elli fasikülü de okumadan bu macerayı okursanız feci dozda büyübozana* maruz kalırsınız.

birçok farklı çizeri bünyesinde barındırsa da ana çizerimiz mark buckingham. çizimler amerikan çizgi roman dünyasından alışık olduğumuz kadar cafcikli çizimler değil. sandman, watchmen, hellblazer gibi ikonik diyebileceğim bir çizgisi de yok. ortalamanın üstünde çizimleri var ancak bölüm aralarındaki o illüstrasyonlar nedir? çizimler ne kadar sıradansa bu illüstrasyonlar da o kadar sıradışı ve masalsı. aşağıya rastgele birisini bırakıyorum, art deco esintilerini hissedebilirsiniz.



diyaloglar çok iyi değil hatta yukarıda adı geçen serilerin yanında oldukça sıradan ancak her masal gibi bu masalların da her bir sözü bir ders niteliğinde. aile ilişkilerinden, savaş diplomasisine (masalkent yakinen tanık olduğumuz bir ülkeyi kendine referans alır) oradan casusluğa oradan iktidar sorgulamasına… ne ararsınız var. bunları da tek tek ciltlerin başlıklarında inceleyeceğim. şimdilik en zararsız büyübozanımı buraya bırakayım: eğer masallara şans verirseniz, çıktığınız en keyifli yolculuklardan biri olacak.

patrick rothfuss tarafından yazılmış kralkatili güncesi üçlemesinin ilk gününü anlatan yarı otobiyografik dram yüklü yer yer komik fantastik eser. aynı zamanda son yıllarda okuduğum en sürükleyici kitaplardan biri. spoiler konusunda hassas olanlar için biraz korumacı davranacağım. şimdiden şunu söylememde fayda var, bu kitabı okuyun ama gerisinin geleceğini umut etmeyin. zira umut bu toprakları çoktan terk etti.*



patrick rothfuss bugünkü en iyi hikaye anlatıcılarından biri. kitaptaki en büyük olay da bu. sürükleyici, okudukça okuyasanız geliyor. inanıyorsunuz, merak ediyorsunuz. o dünyada olmak için can atıyorsunuz -özellikle metro yollarında ve hastahane sıralarında-. tek eksik yanı “çok çok iyi” olmasıdır. o kadar üstüne çalışılmış ve planlanmıştır ki artık sezmeye başlarsınız. bir süre sonra tecrübeli okurlar şimdi bunu böyle anlatacak diyebilir. cümle tahmin etmişliğim var.

ikinci kitabı okumak için bekliyorum ama sırada bu seriyi bana öneren güzel insanın önerdiği keyifli mi keyifli çizgi roman serisinin son üç cildi var.* zaten üçüncü kitabı da yıllardır yazmıyormuş amca o yüzden hızlıca okumanın da manası yok gibi şimdilik.*

kadıköy baba sahne’de günay karacaoğlu ve şevket çoruh tarafından mütemadiyen cuma-cumartesi-pazar oynanan, pek keyifli bir o kadar da muhalif postmodern bir hamlet uyarlaması.

oyun baştan sona sizi antik yunan’da çoluk çombalak oyun izlemeye gelmiş bir atinalı gibi hissettiriyor. son zamanlarda oluşan entelektüel ve halk arasındaki nefreti kırıp tiyatroyu tekrar sokağa, edepsizliğe, bel altı şakalara ve bol bol kahkahaya indiriyor. bol bol tezahürat da var tabi ancak ben bir normal sözlük yazarı olduğum için kraliçeye bir salon dolusu insan küfür ederken cıkcıklamayı ihmal etmedim.*

sebastian seidel tarafından yazılan oyun bir yarım akıllı william shakespeare hayranı oyuncu olma heveslisi ile müzikal yapmak isteyen sesi çatallı ama çok neşeli bir şarkıcının “hamlet” oyna(yama)masını anlatıyor. tabi bu iyi niyetli girişim bir çok yerde sekteye uğruyor. bunun sonuncunda da -sahnenin kendi bülteninden alıntı yapacak olursak- babalar gibi bir hamlet ortaya çıkacakken koskoca hamlet “bir baba hamlet” oluveriyor.

bütün bu hikaye epik tiyatro olarak ele alınıyor. yani oyuncular oyuncu olduklarını biliyor ve seyirci olarak biz de bunun farkındayız. temsil, gerçek yerine geçmiyor. günay hanım ve şevket bey’in boşanmış bir çift olduğunu biliyoruz ve oyun içinde “bana demişlerdi zaten eski kocanla sahneye çıkma” gibi bize her şeyin kurmaca olduğunu gösteren keyifli detaylar ortaya çıkıyor. oyunculardan bahsetmişken günay karacaoğlu’nun performansından bahsetmezsem ellerim taş, dilim lâl olur. kendisinin hemen hemen bütün oyunlarına gitmeye çalışıyorum. bu oyunda da döktürmüş*. sahneye bu kadar yakışan, enerjisiyle bütün bir salonu kendine çekebilen ve bunu her performansta sergileyen başka bir oyuncu henüz izlemedim. şevket çoruh ise çok benim sevdiğim tarzda bir oyuncu değil ama performansı kötüydü diyemem. kendisine düşen karakteri gayet iyi oynuyor ve rolünün hakkını veriyor. dekoru ayrıca övmek istiyorum, her bir parçası işlevseldi. kâh yatak oldu o dekor, kâh bahçe, kâh şato ve her birine de inandırılmak istenilen kadar inanıyoruz. sahne tasarımı konusunda gördüğüm en işlevsel tasarımlardan biriydi.

izlediğinizde tiyatro bu diyorsunuz. bertolt brecht hayatta olsaydı ve bu oyunu anlasaydı, mutluluktan kendinden geçerdi. bir salon dolusu insan hep beraber kahkaha atıyorsunuz, yanınızdakine bakıp* ne iyi yaptık be diyorsunuz. postmodernizmin tek iyi yanı olan eski metinlerin yeniden okunmasının ve yorumlanmasının çok başarılı bir örneğiydi. ne kadar bilseniz o kadar çok şey anlıyor ve keyif alıyorsunuz. hamlet de kendi döneminin diktatörlüğüne, baskısına karşı yazılmıştı ama “danimarka’da geçiyordu”, bir baba hamlet de aynı şekilde. oyunun muhaliflik dozu kimilerine fazla ve doğrudan gelebilir ki salonda silivri soğuktur şakaları yapıldı. bir ara günay karacaoğlu’nun elinde polis megafonuyla seyircilerin arasına dalışını unutamıyorum. saçma sapan "aman biz kaybettik aman bu ülke bizi öldürmek isteyenlerin ülkesi” zırlaklığındaki muhaliflikten yeteri kadar sıkılmıştım, oyunun umut dolu anlatımı bana iyi geldi.

hamlet mi seviyorsunuz izleyin. epik tiyatro mu seviyorsunuz izleyin. sevdiceğinizle gülüp eğlenmek mi istiyorsunuz, izleyin. ülkeyi yönetenlere ağız dolusu katil, hırsız ve yalancı diye bağırmayalı uzun zaman olmuştu. ülke demişken tabi ki danimarka’dan bahsediyorum ve sizi bütün salon hamlet’i gaza getirmek için attığımız sloganı bırakıyorum.

“bir baba hamlet ey allah, kralı da katlet hey allah!”

kitap okumak ne demek biliyoruz, bir çoğumuzun yaptığı bir şey. eline alırsın bir kitabı; gözlerinle yazıları takip edersin, sayfaları çevirirken hayal kurarsın. sonra da o kitabı kaldırır bir yere koyarsın ve belki de yıllar sonra bir defa daha okuyacağın o “nesne” orada kalır. en azından bazılarımız için öyle. bazılarımız ise o nesnelere bağlanır. bilir ki taşınsa onu en çok kitaplar yoracak, bilir ki bu şeyler yenmez, içilmez. fakat biriktirdikçe biriktirir. kağıt ev bu bazılarımızı daha çok etkileyebilecek carlos maría domínguez tarafından yazılmış “mükemmel” bir kurmaca metin. tam tanımı gereği mükemmel bir novella.

bu küçücük kitaba neden mi mükemmel diyorum,sebebi ne kaynağı ne? uzunca anlatacağım ama kısacası kaynak işkembe-i kübram.

önde süregelen bir hikaye var. kabaca şöyle: kitaplarla özel bir ilişki kuran bir adamın yavaş yavaş delirmesi. tanıdık geldi mi?*



peki kurgusu en başta o kadar da ilgi çekici olmayan bu eseri farklı kılan ne?

kitap öne koyduğu bu hikayenin arkasına katman katman başka hikayeler koyar. doksan sayfada belki de bütün latin amerika ve ispanyol edebiyatını okuyabilirsiniz. ölen bir karakter ve elinde tuttuğu emily dickinson şiirleri bize bir şey anlatır. eğer biliyorsak dickinson’ı keyfimiz bir kat daha artar. bütün bir kitap boyunca tekrar eden kitaplar sebebiyle deliren adam figürü ve başına gelenler tabi ki bir don kişot palimpsestidir. onu biliyorsak keyfimiz bir kat daha artar. kitapta açık açık geçen ana unsurlardan biri olan gölge hattı’nın bir arzu kitabı olduğunu bilirsek ve o kitap arzuyu nasıl anlatıyorsa bu novella da öyle anlatıyor gerçeğini kavrarsak keyfimiz bir kat daha artar. kitabın içinde başka kitaplara ve yazarlara atıf olmayan neredeyse tek bir sayfa bile yok. bunların hepsini bilirsek bambaşka bir hikaye okumuş oluruz. dikkat edilmesi gereken önemli bir unsur ise şudur: bu yapılan küçük göndermeler edebi oyunlar ana hikayeyi hiç etkilememiştir. bu eserlerden bihaber olan herhangi bir okuyucu da bu kitaptan müthiş keyif alacaktır. kitabın ustalığı tam da burada devreye giriyor. size ne kadar da cahilsin demiyor* aksine kim olursan ol gel beni oku ve anla diyor. yazı dilim sadece, kısacık bir kitabım. anlattığım hikaye de ilgi çekici. ne duruyorsun? öbür türlüsü kimsenin anlamadığı ve sanatı üç beş arkadaşı için yapan sözde sanatçıların sergileri gibi olurdu.
gilles deleuze okumadıysan giremediğin okuduysan da eserleri anlamadığın ama ayıp olmasın diye anlıyormuş gibi yaptığın sergilerden bahsediyorum evet.

eserin tek alamet-i farikası bu mu peki?* kahramanlar o kadar iyi bir skalada yerleştirilmiş ki okurken "aaaa ben de kitaplarımı böyle kütüphanelerden aldım, ben de böyle tozunu alırım, ben hiç böyle toz içerisinde bırakmazdım” gibi cümleler kurduruyor. her okur, kendi okurluğunu yansıtan bir karakter bulabiliyor. bu da yapması oldukça zor bir iş.

kısacası; zihninizi doldurmak, iyi bir kurgu okumak, katman katman örülü bir hikaye anlatıcılığının bulmacasını çözmek istiyorsanız jaguar kitap’ın bastığı bu tercümeyi okumalısınız. uyarı yapmam gerekiyor bu noktada, kitaplarınızın yarısından fazlasını vermek zorunda kalabilirsiniz okuduktan sonra. benim öyle bir derdim olmadı da olanları tanıyorum diyelim.*

işiniz gücünüz mü yok, aman süper kahraman olsun da ne olursa olsun okuyayım mı diyorsunuz, sağda solda hava mı atmak istiyorsunuz; o zaman doğru yerdesiniz. yarizen ile karakter analizine hoş geldiniz. sizi aşağıya alalım. şimdiden uyarayım biraz uzun bir yazı olacak.

dünyaya ve yaşantılarımıza anlam verebilmek için her zaman kurmacayı kullandık. eskiden mitolojik tanrılarımız vardı, sonra ibrahim’in tanrısı geldi e sonra sekülerleşelim dedik bu sefer de aydınlanma telosuna yenik düştük. sonrası tufan; dünya savaşları, ırkçılık, nükleer, kominikler ve daha niceleri… fakat biz aynı kaldık, onu ne yapacağız? hâlâ koftiden tırnaklarımız var, hâlâ her şey bizden daha büyük ve bizi öldürmeye çalışıyor. en önemlisi hâlâ dünyayı anlamak için kurmacalara ihtiyacımız var. işte o mitolojik tanrılar döndü dolaştı kendine çizgi romanlarda yer buldu. o zaman el mecbur biz de onlara bakacağız çünkü bütün bu kaosa kendi yarattığımız düzenle cevap vermek mecburiyetindeyiz. artık hermese atıf yapıp hermeneutik disiplini kuracak halimiz yok, onun yerine batman de stoacılık ve carl gustav jung’un bireyleşmiş insanının en mükemmel örneklerindendir diyebiliyoruz.


jung’a göre ev kişinin kendisini temsil eder. rüyalarınızda bir ev inşa etmek psikanaliz bağlamında kendini inşa etmektir der. zaten bunu anadolu’da teyzeler de böyle anlatır, eğer saray görürsen rüyanda “ohhh için ferahlayacak” derler.* o halde batman’i anlamak için önce gotham’a bakmak lazım. gotham da kurgu bir diyar olduğu için onun hakkında bildiğimiz her şey batman ile ilgili bu konuda şanslıyız.

gotham modern mimari ile gotik mimarının karışımı bir yer. zenginlerin çok zengin yoksulların çok yoksul olduğu, suçun ve yozlaşmanın arşa çıktığı bir şehir. koca şehirde gordon dışında rüşvet yemeyen bir polis, harvey dent dışında adalet arayan bir savcı yok. çok az sokak lambası işe yarıyor, çoğu patlak. çok az trafik ışığı doğru düzgün çalışıyor, çoğu çalınmış. çok az insan dışarı çıkabiliyor, çoğu suçlu. hemen herkes mafyanın veya joker gibi suç dehalarının kontrolünde. sürekli yağan yağmur ve kapalı hava da bu atmosferin bir parçası. batman gibi travmalar yaşamış, gerçekliği tam olarak kabul edememiş çırpınan bir varlık.


batman, ailesinin rastgele bir suçlu tarafından öldürülmesi üzerine hem travma sonrası stres bozukluğu hem de hayatta kalanın vicdan azabını yaşayan; karanlık, intikam dolu ve hep puslu bir zihne sahip. okurken dikkat ederseniz arkadan piyano telinin jiletle kesildiği bir arka plan sesi bile duyabilirsiniz.* sosyopat veya psikopat değil, zira duygudaşlık gösteriyor. bölünmüş kişilik bozukluğu gibi bir şeye sahip değil çünkü bruce wayne’in bir persona bir maske olduğunu biliyor.*

gotham; batman ise, batman’ın düşmanlarının hepsi yanlış yollara sapmış batmanlerdir diyebiliriz. batman çizgi romandaki karakterlerden biridir evet ama aynı zamanda o çizgi romanların bütünüdür. gotik edebiyat genelde böyle kurgulanır. onun gölgesinin,* tezahürleri onun düşmanlarını oluşturur. bu yüzden düşmanlarını hapse atmak ya da öldürmek yerine; ıslah etmeyi, iyileştirmeyi düşünür ve onları arkham’a yollar. bu düşmanlar başlıca şunlardır; two face, penguen, riddler, mr. freeze, poison ivy ve jokerdir.


two face, adaletin yozlaşmasının tecessümüdür. o bozulmaz ve adaleti arayan savcı harvey dent kötü bir gün yaşar ve sonunda yozlaşır. artık adalet terazisini eskisi gibi ahlaki değerlere ve yasalara göre değil, bir adet madeni paranın yazı veya turasına göre kurar. batman eğer ahlaki değerlerinden (en önemlisi asla can almamaktır) en ufak bir taviz verirse sonunda onda da iki yüz gibi çoklu kişilik bozukluğu oluşacaktır. harvey dent onun suçla mücadele ve gotham’ı kurtarma girişimde rol model aldığı yegâne insandı. batman, bruce wayne ile kurduğu ilişkide bu sebeple ipte yürür. tek bir yanlış kararında dönüşeceği kişi two face.


penguen benim favori batman düşmanlarımdan. paytak paytak yürüttükleri zamanların bunda zerre etkisi yok derim ama siz inanır mısınız bilemem. birbirlerine tamamen zıt iki karakter gibi görünüyorlar değil mi? yarasa ve penguen. biri küçük, diğeri büyük. ikisi de kuş ama biri uçuyor diğeri uçamıyor. penguen takım elbise giyen bir kuş, batman ise kuş kıyafeti giyen bir adam. her an her şeyi yapabilecek ve bir an iyi bir an kötü, bir an korkak bir an cesur ruh haliyle penguen aramıza borderline kişilik bozukluğu ile katılıyor. etrafını zenginlik unsurları ve paranın satın alabileceği her şey ile doldurarak kendini iyileştirmeye çalışıyor ama nafile.

batman de eğer sevgili alfred olmasaydı penguenden beter olabilirdi. bütün acısını ve problemlerini parayla zenginlikle örtmeye çalışabilir ve ailesinin mirası olan gotham’a sırtını dönerek kendi sınırlarında gezinebilirdi.


klasik bir narsistik kişilik bozukluğuyla karşı karşıyayız. üstün zekâlı riddler gönlü istese her suçu işler ve yakalanmaz. ama takdir edilmek istiyor, görülmek istiyor. en büyük günahlardan biri biliyorsunuzdur, ben demiyorum insanlık öyle diyor. her zaman arkasında ismini aldığı bulmacalardan bırakıyor ki batman onu takip edebilsin, bu oyun koskaca bir kedi fare senaryosuna dönüşsün.

batman ise yakışıklı, zengin, deha, yetenekli vs… her şeyi kendisine toplamış it oğlu it bize bir şey kalmamış. neyse sakiniz ve devam ediyoruz. bütün bu varlıklarıyla narsist olmaktan çok da uzak değil hatta o derecede ki bunu maskesi olan bruce wayne de gösteriyor. filmlerdeki otel satın almaları, playboy gibi takılmaları hatırlayın. narsisizmi ile mücadele etmeyi ancak personasında onu yaşatmakla sürdürebiliyor. ne de olsa o batman!*


mr.freeze'in isminden de anlaşıldığı gibi kendisi bir soğuk nevale. çok değerli eşi hanımefendiyi kaybettikten sonra donuyor. ondan sonra yaşanan hiçbir şeyin anlamı yok. geri döndürülemez bir depresyon ve anti sosyal kişilik bozukluğu sergiliyor. travmasından sonra yaşamayı reddetmiş gibi duruyor.

batman ise eğer batman olmayı seçmese ve ailesinin öldürülmesi travmasını doğrudan göğüslemeye çalışsaydı yüksek ihtimal benzer bir depresyon süreci geçirecek ve belki de sonu intihara kadar uzanabilecek bir cendereye düşmüş olacaktı. öyle deli gibi yarasa kıyafeti giymiş demeden önce düşünülsün lütfen bunlar.


poison ivy, süper güce sahip nadir düşmanlardandır. bitkileri kontrol eder ve erkekleri kendine âşık eder. öldüren cazibeye sahip bir doğa ana figürüdür. insanlarla anlamlı bir bağ kuramıyor ve uzun süreli bir ilişki geliştiremiyor. bütün duygudaşlığı bitkilerle, insanlardan kaçıyor. bir çeşit bağlanma problemi simgesi. batman’in de aynı dertten muzdarip olduğunu söylememize gerek yok diye düşünüyorum. aralarındaki fark ise birinin sevdiği insanları ağaca dönüştürüp sindirmesi diğerinin ise onları korumak için maske takması. düşününce aman aman da bir fark yok gibi.


karşımızda suçun prensi joker. bilinen hemen hemen bütün psikolojik rahatsızlıklara ve kişilik bozukluklarına sahip. amaçsız yıkımın vücut bulmuş hali. tamamen kendine ait bir gerçekliği var ve onu kabul ettirmeye çalışıyor. batman’i defalarca kez öldürebilecekken her defasında onunla dalga geçmeyi tercih ediyor. batman’e en yakın olan kötümüz kendisi. onun da süper gücü yok. o da tamamen ahlaki kurallarıyla hareket ediyor ve etrafına korku yayıyor. kendisini olduğundan büyük göstermek için inanılmaz bir planlama, sahne sanatları ve psikolojiyi kullanıyor.* neredeyse batman’in eşleniği. paradoks kelimesinin sözlükteki karşılığı. aralarındaki yöntemsel fark, batman her zaman kontrol sahibi olmak isterken joker bunu umursamıyor. batman’in en büyük korkusunu simgeliyor; korkulmak yerine dalga geçilmek, gotham’ın kara şövalyesinden ziyade yarasa kostümü giymiş bir ucube olduğunun ortaya çıkması*

tıpkı iki yüz gibi tek bir kötü gün batman’in joker’e dönüşmesi için yeterli. kontrolünü kaybettiği anda bütün ahlaki değerleri, kendini inşa ettiği bütün temeller yok olacak. bu karşılaşmada işi daha da zor çünkü joker de bunun farkında ve tek isteği bu sonuca ulaşmak. sonuçta hareket etmesi mümkün olmayan bir nesneye durdurulamaz bir güç çarparsa ne olur bilemiyoruz.

peki, batman hem gotham’ı bu manyaklardan kurtarıp hem de kendi akıl sağlığını nasıl kurtaracak? bu yolda neler yapıyor ve biz onu neden bu hallerine rağmen süper kahraman olarak görüyoruz?

neden süper kahraman diyoruz oradan başlayalım. zengin diye mi? hayır, dostum hayır. tek sebep iradesi. herhangi bir süper gücü olmamasına rağmen karşısındaki bütün problemlerle mücadele ediyor. kendini küçük görmüyor ve bundan kaçınmıyor. bu hepimiz için ilham kaynağı oluyor. bizim gibi birisi, hayatında sorunlar yaşıyor ve evindeki problemlere yüz çevirmiyor. olmak istediğimiz insan olduğu için ona kahraman diyoruz. bütün anlattığım deliler ve sayamadığım bütün delilerin karşısında kendini koruması süper güç sayılır zannımca. bu kadar yaralı olmasına rağmen bu kadar güçlü olmasının temel sebebi ise kaçmaması.

bunları ise aslında modern psikoloji ve antik felsefe ile başarıyor. terapide kullanılan maruz bırakma metodunu kendine uyguluyor, çok korktuğu yarasaları sahipleniyor. gölgesinin bütün yönlerini keşfediyor* ve bunların her birini otantik yöntemlerle içselleştiriyor. kendi kurduğu bruce wayne personası, gölgesi ve bütün arketipik maskeleri arasında neredeyse sorunsuz bir şekilde geçiş yapma becerisini ediniyor. bütün bunların sonunda da jung’un bahsettiği bireyleşmeyi tamamlıyor ve ta da karşımızda travmaları olan sorunlarla boğuşan ama vazgeçmeyen ve mücadele etmeyi bırakmayacak olimpik sayılabilecek bir irade ortaya çıkıyor.
soylu bir aileden gelişi ve olaylara karşı verdiği tepkiler ile her zaman merkezde kalabilmesi ise onun stoacı bir filozof imparatordan geldiğini düşündürür hep bana. onu okurken, izlerken karşımda hep kendini gerçekleştirme yolunda marcus aurelius var gibi gelir.


haydi, ben deliyim yazdım siz de az deli değilsiniz okuyorsunuz böyle yazıları.

romalılar, yurtdaşlar, vatandaşlar ve sözlüktaşlar ailenizin politoloğu ayağınıza geldi. dediklerime kulak verin size anlatacaklarım var.



resmin orijinal adı “la liberte guidant le peuple”. romantizmin çılgın temsilcilerinden delacroix tarafından yapılıyor. şuanda louvre’da sergileniyor. zaten bir şeyin nerede sergilendiğini bilmiyorsanız louvre deyin yüksek ihtimal tutar. bu gözler içeride koşa koşa gezenler gördü.

herhangi bir eseri anlamamız için bağlı bulunduğu dönemi anlamamız lazım diyorlar ya o yüzden kısaca anlatayım. 10.charles dandik bir kral, halkını da çok iyi tanımıyor. 2 mart 1830’da basın özgürlüğünü ve oy yasasını kısıtlayan bir ferman yayınlıyor. anayasayı çiğniyor bildiğiniz. tabi karşısında biz değil de fransızlar olunca seyrelle gümbürtüyü. 27,28,29 temmuz tarihlerinde fransızlar sokakta. barikatlar başında isyan ediyorlar. o isyanın sonucunda da dandik kral gidiyor. bu üç güne “trois glorieuses” deniyor türkçesi kabaca üç şanlılar.


eugene delacroix bir mektubunda bu eser için modern bir kavram üzerine kuracağım, “barikat” der.

resimde üç ayrı plan var gibi duruyor. altta yatan asker, köylü ve devrimcilerin cesetleri; barikatların üzerinde yükselen bir tanrıça olarak marianne (özgürlük simgesi, fransızcada özgürlük dişil) ve son olarak arka planda her biri farklı bir toplumsal tabakayı temsil eden figürler.

resim marianne’i adeta bir anıt gibi gösteriyor. bütün resim adeta ona bakmamız için yaratılmış gibi duruyor. özgürlüğün simgesi o zamanda halkımızın gelini yani durum çok değişmemiş. kafasındaki frig şapka, belindeki kuşak 1789 devrimini anımsatıyor. göğsünün açıkta kalması sanki sans-culottes (donsuzlar, hiçbir şeyi olmayan fransız masum köylüsü) simgesi ama aynı zamanda mücadeleyi ve tanrıçalığı vurguluyor. elindeki bayrak yine mücadele unsuru. bayraklar eskiden devletlerin değil savaşan herkesin simgesiydi sonradan şiddet uygulama tekelini devletler ele geçirince olay değişti. renkler bildiğimiz renkler. sırasıyla mavi,beyaz ve tabi ki kırmızı yani kardeşlik,eşitlik ve özgürlük. dikkatli bakılınca bayrak etrafındaki ışıklar onu meşaleye çevirmiş gibi duruyor. e tabi marianne fransız bir kadın olduğu için koltuk altı kıllı demeyin feministler döver sizi. koltuk altı kılsızlığı gibi “pürüzsüz” betimlemeler üst sınıfların işidir. halkın kadını halk gibi olur diyerek o koltuk altı kıllıdır. özgürlük bir yunan heykeli gibi resmedilmiş. boyun kollar sabitlik yunan tanrıçası havasını tamamlıyor ve bizim medeniyetimizin kökeni yunandır diye bağırıyor. bütün resimdeki erkekler bir şekilde onu izliyor çünkü barikattaysanız ne erkeklik kalır ne maçoluk her zaman en cesur kişi izlenir. elindeki tüfeği anlatmaya ihtiyaç duymuyorum o zamanlarda tüfek önemli bir aksesuar tabi.

bize göre sağ tarafta bir çocuk var. giyimi biraz öğrenci biraz sokak çocuğu. işte o geleceği için savaşan gençliğin simgesi. hatta derler ki victor hugo o kadar etkilenmiş ki bu karakterden sefiller’deki gavroche doğmuş. gavroche kim bilmiyor musunuz hiç önemli değil ahan da videosu keratanın.

resmin bize göre en solundaki bereli abi kimi temsil ediyor sizce? kafada bere elde kılıç belde silah. üstünde kötü kötü kıyafetler. doğru bildiniz, bu arkadaş işçi. hani şu birleşmeleri arzu edilen ve devrimin sınıfı olduğu iddia edilen işçi.

onun yanındaki fularlı ve sihirbaz şapkalı da küçük burjuva diye tabir edilenlerden. zanaatkar yüksek ihtimal. marksist kardeşlerim şaşkın tabi, lümpenlerle işçiler nasıl yanyana diye ama biz paris komününden de biliyoruz ki o küçük dükkan sahibi zanaatkarlar da işçiler kadar dürüst olursak işçilerden daha fazla emek verdiler.

zanaatkar abinin sağ altındaki kişi ise masum köylü. yazık resimde bile kalmış aralarda eziliyor.

arka planda ise notre dame kuleleri var. onlar da yüksek ihtimal paris’i, özgürlüğü ve mücadeleyi simgeliyor. resmin renk paleti ise oldukça basit tabi. beyaz,kırmızı ve mavi.

peki bu resim ne diyor bize? tiranın karşısında durabilmek için barikatlarda her tabakadan insan yanyana olmalıdır mı diyor acaba? ancak böyle olursa 10. charles gibi dandik krallar devrilir zaten bunların ne oya ne yasaya saygısı mı var diyor? ben bilmem, her eser herkeste farklı tınlar.

bu resim sonraları da çok değiştirildi çok örnek alındı. çıkan bütün isyanlarda benzeri yapıldı. bizi ilgilendiren yeniden yapımını da aşağıya bırakıyorum. bizimkinin fransız orijinali kadar beğenilmemesinin sebebinin ise resim kalitesinden kaynaklanmadığını düşünüyorum. cevabım en başta bahsettiğim “dönemi anlamak” meselesinde gizli.

herkes onun hakkında bir tanımlama yapar. bir çok sıfatı var. gezgin, çevirmen, beat kuşağı temsilcisi, yazar, denemeci.. liste uzayıp gider. benim ve birçoğumuz için ise en başta şairdir o. zen kaçıklarının ana karakterlerindendir, zeni japonya dağlarındaki tapınaklarda öğrenmiştir. şiiri ise kabinlerde, ormanlarda ve denizlerde öğrenmiştir -o zamanın insanları şimdikinden farklıymış demek ki, öğrenmek istediklerini kaynağından öğreniyorlarmış- onun için bir önemi olmadığına eminim ama pulitzer ödüllüdür.

şiirleri ve yazılarında dualizmi, her çeşit ayrımı reddeder. doğa ona göre dışarıda bir yerlerde olmadığı gibi içimizde bir yerde de değildir. doğaya gidilmez zaten doğadayızdır. onun özgürlük tanımı ise var oluşçularınki gibidir. özgürlük elde edilmez, verilmez, alınmaz, satılmaz. özgür olmaktan başka bir çare yoktur. gaia’ya şiirler yazar, bütün biyosferin tek bir yaşayan organizma olduğundan bahseder. çok iyi bir yürüyüşçüdür zira güzel ve anlamlı şiirler yazabilmek için güzel ve anlamlı yolları arşınlamak gerekir. beat kuşağının en iyi şairidir desem haksızlık ediyormuş gibi düşünmem.* konuştuğumuz dile çok çok az eseri çevrilmiştir. yine de hiç yoktan iyi. rexroth gibi o da japon ve çin şiirini incelemiş bunları ingilizce litaratüre katmıştır. iyi şiir yazmak için gerekli olan başka bir şey ise kapınıza gelen sorunlara yüz çevirmemektir demiş ve kapımıza gelen ekolojik yıkıma yüz çevirmemiştir. bugün greta’lar ile öğrendiğimiz türlerin yok olması ve iklim krizine çok önceden ses çıkarmış amerikan ekoloji hareketinin en önemli isimlerindendir. orada da kendi sesini duyuramadığını düşünmüştür. onun sesi “yaban”dır. derin ekoloji geleneğinin teorisyenlerindendir desem abartmış olmam.

mücadele dolu ve yorucu hayatının ardından nevada dağlarında yabanda yaşamaya başladı. hâlâ yaşıyor ve ne şanslıyız ki hâlâ yazıyor. konuştuğumuz dile çok az yazısı ve şiiri çevrildi ama hiç yoktan iyidir. 92 yaşındaki bu adam dünya üzerindeki en güzel ifadelerden birine sahip. sözlerini sözlerimize katalım, en azından sağda solda muhabbet ederken onunla aynı dönemde yaşamış olmanın mutluluğundan bahsedelim. madem aforizmalar çağındayız madem postmodernizm hüküm sürüyor nefes alıp verdiğimiz bu coğrafyada o zaman ben de aşağıya bir kaç alıntısını bırakayım. belki birileri görür de hislenir, merak eder, araştırır.



gerisi artık sizde. ben yapacağımı yaptım.

1 mayıs günde en az 16 saat çalıştırıldığımız kölelik düzenine karşı çıkışın tarihidir. günde 8 saat çalışma, haftada en az bir gün izin gibi hakların kazanılmasının tarihidir. sloganlar bellidir, 8 saat iş 8 saat uyku 8 saat ne istersek o! emek mücadelesi ve örgütlü anarşizmin neler yaratabileceğinin örneklerindendir.

mücadeleyi anlayabilmek için var olduğu koşulları anlamamız gerekir. abd 19. yüzyılda bir çok insan için umut kapısıydı. milyonlara varan işçi göçleriyle chicago başta olmak üzere küçücük kasabalar kısa bir zaman içerisinde metropollere dönüşmüştü. işçilerin yoğunlukta olduğu bu şehirler aynı zamanda emek mücadelesi ve toplumsal devrim örgütlenmelerinin merkezleri konumuna gelmişti. kara entarnasyonel’in* 6000 üyesinin yarısından çoğu chicago’daydı. günlük tirajları 30000’i aşan anarşist bir çok yayın bulunuyordu.

anarşist işçilerin taleplerini bildirebilecekleri yöntem tabi ki genel grevdi. 1 mayıs 1886 genel grevin başlangıç günü ilan edildi. toplam 300 bin işçi o gün yürüdü. anarşist yaınlardan “the alarm” grevi anarşistlerin sınıf mücadelesi/öz savunma fikirlerini açıklayan şu sözlerle duyurdu:


aradan 2 gün geçtikten sonra grevdeki işçilerin üzerine saldırması için tutulan “paralı güvenlik sağlayıcılar” işçilere saldırdılar ve dört işçi bu saldırıda yaşamını yitirdi. sonrasında bütün işçileri haymarket meydanına çağıran bir bildiri yayınlandı. bu bildiri de bir anarşist tarafından yazılmıştı ve niyetini belli ediyordu.


ertesi gün haymarket meydanında hâlâ kimin patlattığını bilmediğimiz bir bomba patladı. polis saldırısı gerçekleşti ve sonuçta 8 işçi yaşamını yitirdi, 7 polis öldü. bunun sonucunda tabi ki anarşistler günah keçisi ilan edildi. 4000 küsür anarşist göz altına alındı ve aralarından albert parsons, adolph fischer, august spies, george engel, louis lingg, michael schwab, oscar neebe ve samuel fielden isimli anarşistler ise “önder” oldukları gerekçesiyle seçildi ve idamla yargılandılat. savcı juriye bu durumu şöyle anlattı:


uzatmayacağım, böyle bir yargılamanın sonucunun nereye gittiğinin nereye gittiğini az çok tahmin edebilirsiniz. 8 kişinin 5inin idam cezası kesinleşti. louis lingg devletin sehpasında ölmektense yoldaşının puro içerisinde getirdiği dinamitle yaşamını sonlandırdı. diğer 4ü ise 11 kasım 1887’de idam edildi. onlardan geriye biz insanlara 8 saat çalışma ve haftada bir gün izin kaldı. sağolsunlar.

bütün işçilerin 1 mayıs’ı kutlu olsun.

herkes gibi olduğunu gösteren maskesi -çünkü zapatistalar dikkate alınmak için bir dev yaratmalıydı ve o devi maske takarak buldular- , kapitalist tütün şirketlerine karşı durduğunu gösteren piposuyla yerelde chiapashalkının ve meksika yerlilerin genelde bütün dışlanmışların isyancısı ve sözcüdür. doğum ismi bir yerlerde yazıyordur merak eden bakabilir.

comandante*, ona göre hem emiliano zapata hem de hizmetçisi ve sözcüsü olduğu yerli halktır. o yüzden comandante sıfatını kullanmaz. ondan olsa olsa subcomandante* olurdu, o da onu oldu. ezln* lideri olduğu düşünülür ama meksika meclisinde konuşan o değildir çünkü dediğimiz gibi o topu topu bir sözcü ve hizmetçidir. meksika ordusu ve devleti kendisiyle baş edemeyeceklerini anlayınca hakkında eşcinsel dedikodusu uydurmuşlardır. onun verdiği cevapsa temel kişilik özellikleri ve dünya görüşünü yansıtır.




solun edebiyatı burjuvaziye terk ettiğini düşünür. mücadelenin en önemli kısmı ona göre sözlerimizdir. sözümüz silahımızdır sloganı ona aittir. bir gün bir meltemin hepimizi uyandıracak hafif esintisine inanacak kadar romantikken “bir gerilla örgütünün, savaşı kazanması çok zordur, kaybetmesi ise imkansızdır.” diyebilecek kadar da realisttir. kendisi 20. ve 21. yüzyılın gördüğü en büyük ve en karizmatik devrimcilerdendir. aynı zamanda büyülü gerçekçilik akımının ve latin amerika edebiyatının en önemli isimlerindendir.

şimdilerde hayatını subcomandante ınsurgente galeano olarak sürdürmektedir çünkü mektubunda açıkladığı gibi artık marcos’a gerek yoktur. marcos'un bir fotoğrafını bırakalım da aşağıya belki burada da bir meltem eser.

michel zevaco tarafından -ki kendisi anarşisttir- tefrika haline yazılmış bir şövalye romanıdır. yıllar sonra unutulmaya yüz tutmuşken sartre tarafından bulunmuştur. hani şu de gaulle’ün sartre fransa’dır, fransa sartre’dır dediği küçük çirkin varoluşçu adam. yeni değerler yaratmak isteyen bir anarşistin ve ve öz yoktur her şey inşadır, insan kendini var eder diyen bir varoluşçunun; eskinin değerlerini temsil eden bir şövalye romanında buluşması tarihin ve edebiyatın bir cilvesidir. bu insanları etkileyen mösyo pardayan’ın hikayesinin bizi de etkilememesi mümkün olabilir mi?

kitap melodramatik bir yapıdadır. yani biz kimin iyi kimin kötü olduğunu, kitabın kapağına bile bakarak anlarız. iyiler iyidir, kötüler kötüdür. bugün genel anlamda yüzeysel bulunan bir kurgu şekli gibi görünebilir ama gücü tam da burada yatmaktadır. hepimizi etkileyebilecek bir meledram kurgusu olduğu unutulmamalıdır. arkası yarın tekniğiyle yazıldığı için su gibi okunmaktadır. on cilt olmasına rağmen kitap okumaya başlamak isteyenler için mükemmel bir seçimdir. bu özelliği sebebiyle yazar kendini asla fransa’nın ünlü yazarları listesinde bulamamıştır. hâlâ eleştirmenler tarafından dikkate alınmaz.

anlattığı tarihsel dönemi, protestanların katolikler tarafından katledilmesini, ortaçağ fransa’sını herhangi bir tarih kitabından daha iyi anlatır. diğer bir özelliği ise kitapta başta şövalye pardayan olmak üzere çoğu karakter güçlüdür. hayatlarını idame ettirebilecek ve sorunlarını çözebilecek kabiliyetlere sahiptirler. kendimizi bir süre sonra bu karakterleri desteklerken ve kazanmalarını isterken buluruz. bu karakterlerin yaşadığı zevaco’nun dünyası itibardan, onurdan ve “tavırdan” ibarettir. ilk kitapta bu tavrı ve bu dünyayı tanımlayan çok güzel bir alıntı var.


don kişot’un tahtadan atlarına, yel değirmeninden devlerine karşılık pardayanlar’da gerçek bir şeyler vardır. pelerinler, kılıçlar ve eğer ganimet bulunduysa bazen tüylü şapkalar*. hakikatın önemsizleştiği, insanların korkaklaştığı bugünün dünyasının adeta panzehiri gibidir. insana yaşamın onurdan ibaret olduğunu, korkak olamayacak kadar kısa ömürlerimiz olduğunu hatırlatır. o yüzden ara ara pardayan’a dönmek gerekir. ikinci bahar dizisinde türkan şoray’ın oynadığı karakter olan hanım şunu söylerken haklıydı yani:



şimdilerde dedalus yayınevi tarafından yeniden basımları bulunabilir. çok güzel basmışlar ben çeviriden sadece ilk iki cilti bitirebildim ama devamı da en kısa sürede gelecek gibi. dönüp güç almak istiyorsanız, ortaçağ avrupası nedir görmek istiyorsanız ya da kitap okumaya geri dönmek/başlamak istiyorsanız “şiddetle” tavsiye ederim.

“şehirdeki herkes sabah kalktı, işlerine gitti, çocuklarını okula bıraktı. sokaklara çıktılar, içtiler, eğlendiler, mutlu oldular, ağladılar. doğumlar oldu, ölümler oldu. insanların çoğu mutsuzca nefes aldı pek azı hayatlarının en mutlu günlerini yaşadı. siz ise bunların hiçbirini yaşamadınız çünkü gündüz bir cesetten farksızdınız. içinizdeki canavar dışarı çıkmaya çalışıyor ve ölü bedeninizdeki kan harekete geçiyor. karanlıklar dünyasına gözlerinizi açıyorsunuz. ne yapıyorsunuz?”

böyle betimlemeler ve sonunda oyun yöneticisinin sorduğu ne yapıyorsunuz sorusuyla başlayan doğaçlama bir tiyatro sahnesidir, frp. kendi yarattığınız ve oyunun türüne göre fantastik, gotik, futuristik, punk karakterinizi oynatırsınız. yanınızda hiç tanımadığınız veya uzun yıllardır arkadaşınız olan insanlarla hayali bir evrende, gerçek anılar oluşturursunuz. ortak bir öykü ve paralel bir gerçeklik yaratabileceğiniz insanlarla oynamak paha biçilemez bir deneyimdir. dışarıdan bakılınca çocuk olmayan insanların kendilerini başka karakterlere benzeterek -ki bu bazen oynadığı karakterin kostümlerini giymek bile olabilir- saatlerce konuşması ve bir takım zarlar atıp bunlara hunharca sevinmeleri size delice gelebilir. ne yapalım size de öyle gelsin.
bu oyunu neden oynuyoruz diye sordum kendime ve bulduğum cevapları paylaşmak istiyorum.

ilk sebebimiz neden kitap okuduğumuz, neden film izlediğimiz ile aynı aslında. muhteşem bir zihnimiz var ve çalışmak istiyor. olaylar arasında mantık bağı kurmak ve çıkarımlarda bulunmak istiyor ancak gündelik hayat o kadar kaotik ki çoğumuz -neredeyse hiçbirimiz- bunu yapamıyoruz. hiç günahı olmayan bir çocuğun işkence görmesine zihnimiz mantıklı bir çıktı veremiyor. yolda yürürken hiç bitmeyecekmiş gibi yaşadığımız hayatımızın kafamıza saksı düşerek bitme ihtimaline de herhangi bir neden-sonuç ilişkisi ile bakamıyoruz. kurmacalar ise öyle değil. oradaki her bir kelime, her bir sahne belli bir amaca hizmet ediyor. zihnimiz biz farkında bile olmadan bu amacı seziyor ve onun peşinde ipuçlarını topluyor. yani biz, hayatın kaosuna kurmacanın düzeniyle katlanabiliyoruz. öbür türlü tiyatro salonuna toplanıp aslında olmadıkları insanlar gibi davranan oyuncuların hepsini deli ilan eder ve hastahanelere yatırırdık ancak çoğu zaman ayakta alkışlıyoruz. akşam eve gelip “kafamız dinlensin” diye açtığımız film, çoğu zaman o gün içerisinde zihnin işini yaptığı ilk anın bizzat yaratıcı unsuru oluyor. bunu yapabilmek için arkadaşlarınla haftada bir oturup 4-5-6 saat kurmaca evrenlerde vakit geçirmek de zihnimiz için gerekli besini sağlıyor.

ikinci sebep ise kan bağının olmadığı bir aile kurma isteği. buna amerikancada “selected family” deniliyor. belli bir alt-kültüre ait bir toplulukla bir şeyler yapmak bize iyi hissettiriyor. sadece bizim o grup içerisinde anlayabileceğimiz şakalar yapılıyor, heyecanlar duyuluyor ve en önemlisi kabul görüyoruz. iki tane sevişen erkek gördüğünde sjw sjw diye ağlayan insanlar yıllar yıllar önce frp kural kitaplarında yazan “cinsiyetinizi kendiniz tanımlarsınız, bakın şu elf tanrısı da aslında hermafroditti. sonuçta bu dünya fantastik bir dünya kendinizi kısıtlamayın” gibi yazıları hiç görmediler. bugün özellikle yurtdışında lgbtiq+, etnik azınlıklar gibi marjinalleştirilmiş grupların frpye olan ilgisinin artması biraz da bu var olma mücadelesinin yansıması. özellikle amerikan askerleri de yurtdışı görevlerinde çokça frp oynar.

benim aklıma gelen son çatı sebep ise bir şeyler başarma isteğimiz ve bunun kaçış ile olan ilişkisi. gündelik hayat özellikle gelişmiş toplumlarda kendini tekrar eder. kişiler yaşantılarında sıradışı deneyimler yaşayamazlar. frp oynarken ise ejderha öldürüp bir köyü tiranlıktan kurtarabilirler. politik oyunlar yaparak rakiplerinin altını oyabilirler, bir handa ayaklarını şömine ateşine uzatmış yoldaşlarıyla savaş yaralarını sararken bir ozanın sesinden geçmiş kahramanların öykülerini dinleyebilirler. artık dış dünyadan uzakta kendi evrenlerine “kaçmışlardır”. savaş dönemlerine doğru giderken fantastik ve bilim kurgu eserlerinin patlama yapması da bu sebepledir. çağdaş zamanlarda birşeyler başarma içgüdümüz kendini tatmin edebilmek için kaçışa ihtiyaç duyuyor.

hayatta herkesin en azından bir kere bu deneyimi yaşamasını tavsiye ediyor ve asla istifçilik olmadığını düşündüğüm* frp zarlarımı aşağıya bırakıyorum. okumak iptilaysa, oynamak zarurettir.

kitap okumanın gitgide pahalı bir hobi haline gelmesine hepimiz aşinayız. okumanın kardeşi olan yazmak ile ilgili ise bugün için aynı şeyi söyleyemeyiz, yazmak “ucuz” bir eylem ama her zaman böyle değildi.

hristiyanlık yeni yeni romanın dini olmaya başlamışken cingöz rahipler bir şeyi fark etti. kendi metinlerini, kutsal kitaplarını yazmak için çok pahalı olan parşömenlere kilisenin parasını ayırmak zorunda değillerdi. eski dinlerin yazmalarını öylece duruyorlardı. onlar da biraz süt, limon ve bıçak darbesiyle bu metinleri papirüslerden sildiler ve kendi metinlerini yazdılar. böylece palimpsestler doğdu. sonuçta kendi peygamberleri insanlık için diğer yanağını dönmüştü, bu sebeple her şeyi yapmaya hakları vardı. bir taşla iki kuş vurmuşlardı. hem eski dini yok ediyorlardı hem de kağıda para vermeden yazı yazabiliyorlardı. ne güzel vatikan be! tabi ki kültür üç beş rahibin tahmin edemeyeceği boyutlara ulaştı. tarih geçtikçe mikroskoplarımız oldu, çeşitli kimyasallarımız oldu. ve biz bunları her zaman birbimizi yok etmek için kullanmadık. tabi teknolojinin bu kadar gelişeceğini tahmin edemediler. bu teknolojiyle bu palimpsestleri okuyabileceğimizi tahmin edemedikleri gibi. sonucunda ne mi oldu? tarihten silmeye çalıştıkları bütün metinleri korudular, kolladılar ve bugüne taşıdılar. eski bir dua kitabından arşimet'i bulduk. yok etmeye çalıştıkları bütün eserleri bugün onların bu açgözlülüğü sebebiyle okuyabiliyoruz. yani son durumda rahipler:0 fularlılar:1*

bu işin tarihi kısmı, bir de çok daha keyifli olduğunu düşündüğüm metaforik bir anlamı daha var bu kelimenin. insan zihninin yapısı gereği yazdığımız her hikaye, ördüğümüz her kurmaca eski metinlerden bir şeyler taşıyor. “güneşin altında söylenmemiş bir şey yok”, “konuşan kişi adem veya havva değilse alıntı yapıyordur” gibi havalı sözlerin kaynağı bu olgu. o yüzden diyebiliriz ki aslında her metin palimpsestiktir. okuduğumuz her şeyin biraz tanıdık gelmesi ve bizi bir şekilde gerçek olduğuna inandırması tam da bu yüzden çünkü onbinlerce yıldır aynı hikayeleri birbirleri üstüne ekleyerek okuyor, yazıyor, oynuyor ve anlatıyoruz. tıpkı kurmacalarımız gibi zihinlerimiz de palimpsestik ya da tam tersi.

dünyanın en çok satan şiiri ve şiir kitabı böyle başlar. şiir böyle başlar da öncesinde tek bir şey yazılır “carl solomon için”. hatta bazı basımlarda şiirin ismi carl solomon için uluma’dır. allen ginsberg bu epik, çirkin, iğrenç, güzel şiiri ilk defa kenneth rexroth’un düzenlediği six gallery buluşmasında okudu. burada gelecekte beat’i yaratacak –tabi böyle bir şey mümkünse- insanlarla tanışır. herkes oradadır. bütün beatnickler, allen ginsberg, philip wallen, gary synder, philip lamantia, jack kerouac. neredeyse herkes ulumayı “beat kuşağı manifestosu” olarak değerlendirir. bu şiirin içeriği bu coğrafyada ne yazık ki hep yüzeysel kaldı. kaybedenler kulübü görünümlü fazla deri ceketli abilerimiz içini biraz boşaltsa da amerikan kültür devriminin belki de en önemli insanlarından biri tarafından tamamen “bize” yazılmıştır.

bu şiir neyi, kimleri anlatıyor? hipsterlar (bugünkü anlamıyla değil), melekler, zenciler, yok edilmişler, eşcinseller, kaybedenler, gecenin çocukları, hırsızlar, uyuşturucu bağımlıları, beatnickler, vicdani retçiler, anarşistler, deliler, divaneler, punklar, translar, hayvanlar, kadınlar, erkekler, iktidarsızlar ve daha bir çok şey, konu.. bu şiir sevilecek bir şiir değil bu arada. üstünde çay kahve içeceğiniz, gördükçe sinirleneceğiniz, sarhoş olunca bağıra bağıra okuyabileceğiniz saçma sapan bir şiir. her kelimesi tek tek seçilmiş saçma sapan bir şiir. çok seviyoruz ve çokça nefret ediyoruz.

mahkemelere konu oluyor bu şiir. edepsiz diye. yasaklanıyor, toplatılıyor. mahkemede açık açık burada ne demek istediniz diye soruluyor. şiirden çok da anlamayan devlet şiiri yargılamaya çalışıyor ve rezil rüsva oluyor tabi.

carl solomon şairimiz allen ginsberg’e bir psikayatri kliniğinde ilham oluyor. allen ginsberg de orada çünkü o zamanlar a.b.d’de eşcinselseniz gideceksiniz hastahaneye ve yemin edeceksiniz ben bundan sonra düzcinsel olacağım diye. öyle gezemezsiniz cinsel cinsel. o da bu yemini edip beynine şok yemeden kurtuluyor oradan ve carl solomon için yazıyor bu şiiri ve bir devrim başlatıyor. ona herkes bu devrimin başlatıcısı olduğu için teşekkür ediyor, cesaretini kutluyor ama onun verdiği cevap hep aynı “yalnızca kitaplarını bastırmak isteyen bir avuç insandık”. o yüzden hâlâ bir avuç insana umut dahi olabiliyor bu şiir.

aynı isimle lineer akışı çok da takip etmeyen biyografik bir film de çekildi. aşağıya bırakıyorum bir sahnesini, beat’den duyacağınız tek şey olacaksa en azından aşağıdaki “şiiri” duyun.

moloch

demiştim ya bu şiir yargılanıyor diye. aynı zamanda yargılıyor da. şikago yedilisi davasında ginsberg tanık olarak çağrılıyor ve tanık sandalyesinde yaptığı tek şey ulumayı okumak. ulumak, inadına.

gelin size bu mucizevi kültür ve doğa harikasını anlatayım dostlar. arkadan bu eser çalarken okumanız, üstüne düşünmeniz ve yazı bittikten sonra da dinlemeye devam etmeniz tavsiyedir.

dünyanın en kısa şiiri olarak geçer. geleneksel şekil 5-7-5 hece ölçüsünde olmasına rağmen modern ekoller bu sınırları zorlar. haiku hisleri anlatmaz, çoğu zaman duyguları tanımlayan bir sözcük bile bulamazsınız. kigo isimli ekler ve sözcüklerle mevsimler ima edilir. aslolan bir anı kelimelerle yaratmaktır, şairlikten ziyade tanrılığa soyunmaktır. yazılan kısacık şiirlerle günlerce üstüne düşünülecek o “anı” tekrardan var etmektir. o yüzden geriye kalan bütün kurmacalardan farklıdır, kendi içinde yeni bir evren kurmaya gerek yoktur. içinde yaşadığımız evrenin bir sahnesini bile tam anlamıyla idrak edebilmek yeni evrenler kurmaktan âlâdır. hiç yağmur demeden suyun sesini dumak istemez misiniz?



zannımca dünyanın gelmiş geçmiş en büyük haiku şairi ve gezgini matsuo başo’dur. rüyasında kelebek olan bir insan mısınız yoksa rüyasında insan olan bir kelebek misiniz size sorgulatır. oku’ya doğru giden sapa yolları aklınızda şöyle canlandırır:






japon estetiğinin bence en güzel örneğidir. taklit etmemeyi, yapmadan yapmayı, durarak eylemeyi öğretmez ama hissettirir. (yukarıya başka bir mucize olan bir (gbkz: haiga )örneği bıraktım.)bu coğrafyadan öyle bir haiku şairi geçti ki onu anmadan olmaz. tabi ki oruç aruoba'dan bahsediyorum. hem bu dilde ne kadar güzel haikular yazılabileceğini gösterdi hem de bunu bir zen budisti sakinliğinde yaptı. üstüne neredeyse hiç konuşmadı sadece yaptı. onun da en sevdiğim haikusunu aşağıya bırakıyorum.



bahar da geldi hazır, etraftaki her şey ne kadar da haikusal baksanıza. umarım bunu hatırlayabilecek çocuk yüreğinizi ortaya çıkaracak gücü kendinizde bulabilirsiniz.

zapatistaların geleneğidir. subcomandante marcos bunu şöyle anlatır.



ceplerimizi bir daha açmamak üzere dikip sadece hatıra olarak taşıdığımız günleri görmek dileğiyle.

kekflix hesabındaki öneriler ile başladı her şey. yeraltı edebiyatının hadsiz prensi hakan günday, civcivli sinematografik görüntülerin kralı onur saylak ikilisinin işiymiş. e haluk bilginer de var, öner erkan da sevdiğimiz bir tip üstüne de alt kültür-kültür çatışması için seçilmiş “punk” bağlamı. diyorsun ki daha ne olsun! kazın ayağı öyle değilmiş maalesef.

bu dizi ne yazık ki bir dizi değil. sinema dalı için hazırlanmış bir kurmaca hiç değil. belli başlı bir “görememe/gösterememe” metafor topluluğu, toplumsal meselelere biraz değinme bir de ufak yeraltı varoşluğu ay pardon varoluşçuluğundan ibaret.




”pes sühan kütâh bâyed vesselâm“: bir şeyi anlatmak için dönüp dönüp aynı metaforları kullanmak; kolaya kaçmak ve izleyiciyi aptal yerine koymaktır. toplumsal meseleleri karikatürleştirmek bu meselelere değinmemekten daha yanlış bir harekettir. bu konuda söz söylemek, söylem üretmek sizi “sorumlu” kılar. bu saçma sapan içi boş hikâye çatısını ayakta tutmak için ilgi çekici, ses getirici “punk is not dead” ya da “aileler şirkettir” gibi önermeleri kullanmak da bu işin ticari yönü için hikâye anlatıcılığını feda etmektir. ne diyelim çarşınız pazar olsun.

kenneth rexroth tarafından yazılan, macar işçilerinin isyanının sovyet tankları altında paramparça oluşlarını alternatif bir tarih üzerinden anlatan şiir.

tarihin alacaklıları anarşistler, özgürlükçüler, karşı devrimci ilan edilen ve katledilenler dirilir; macar işçilerinin yanında isyana katılır. estetiğini japon şiirinden, etkileyiciliğini anarşizmden ve içeriğini de tarihten alır.

noretorp noretsyh “hysteron proteron” söz sanatının tersten yazımıdır. hysteron proteron, sonra söylenmesi gerekeni önceden söylemek anlamına gelir.

amerikan kültür devrimi ve şiir rönesansının benim için en önemli isimlerindendir. 70 sonrası akademik prestij uğruna etliye sütlüye dokunmayan sözde devrimci neo-marksist, post modernist budalaların yarattığı entelijansiyaya karşı ilaç olabilecek eserlerden biridir.

yağmurlu, sisli sonbahar,
bulutlardan kuleler
parlak pasifik gökyüzünde.

golden gate parkı’nda,
tavus kuşları,
bağırıyorlar,
düşen yaprakların
arasında dolaşarak.

duman karasındaki
kan donduran gecelerde
kronştad denizcileri yürüyor,
budapeşte’nin sokaklarında.

barikatın taşları,
yükseliyor, parlıyor,
şekilleniyor.
şeklini alıyor,
mahno’nun köylü ordularının.

sokaklar meşalelerle aydınlanıyor.
benzinle ıslanmış bedenleri,
solovetski anarşistlerinin
her köşede yanıyor.

kropotkin’in açlıktan ölmüş bedeni doğuyor,
devlet ofislerinin yanında,
korkak bürokratların.

bütün polisolatörlerinde
sibirya’nın,
ölü partizanlar
savaşa gidiyor.

berneri, andreas nin,
ispanya’dan bir lejyonla geliyor.
carlo tresca geçiyor
atlantik’i,
berkman taburuyla.

buharin acil ekonomik konsey’e katıldı.
yirmi milyon
ölü ukrayna köylüsü
buğday yolluyor.

julia poyntz,
amerikan hemşirelerini örgütlüyor.

gorki bir manifesto yazdı,
“dünyanın bütün entelektüellerine!”

mayakovski ve essenin
bir mısra üzerinde anlaştılar,
“bırakalım intihar etsinler.”

macar gecesinde bütün ölüler,
tek bir sesle konuşuyor.

bisikletle geçerken yeşilinden
güneş lekeli
kaliforniya kasımı’nın,
o sesi duyabiliyorum
tavus kuşlarının bağırtısından daha net,
düşen öğleden sonra.

tıpkı boyalı kanatları gibi rengi,
sonbaharın bütün yapraklarının,
yuvarlak batik etek
senin için yaptığım,
rüzgârda ışıldıyor
eşsiz uylukların üzerinde.

ah!
hayal gücümün
muhteşem kelebeği,
gerçekliğe uçuyor,
daha gerçek bütün hayallerden.
kötülüğü dünyanın,
senin yaşayan etine göz dikiyor.