türkler hristiyanlığı kabul etseydi olabilecekler

devletlerin dini ayrılıklar nedeniyle birbirlerine karşı politika belirlediği düşüncesi, romantik tarihçilerin büyük bir yanılgısıdır. anadolu'yu, ortadoğu'yu, dönemin en önemli ticaret yollarını, zengin doğu akdeniz limanlarını ele geçirdikten sonra, türkler hıristiyanlığı kabul etmiş olsalar bile avrupa'nın hedefi olacaktı. ha, farklı olan ne olurdu; muhtemelen batıda zuhur eden yenilikler ve gelişmeler bizim topraklarımıza çok daha hızlı nüfuz ederdi. (bkz: çarlık rusya)

daha önce kendim de bu konuda yazdım. bu sefer chatgpt'ye sordum. o da benle aynı fikirde ama daha akademik bir cevap verdi.

türkler hristiyan olsalardı tarihte aynı güç ve etkiye sahip olurlar mıydı ? yoksa hristiyan kavimler arasında 2. sınıf bir seviyede mi kabul edilirlerdi ?
chatgpt:

çok ilginç ve aslında hem tarih hem sosyoloji açısından üzerinde çok düşünülmüş bir “alternatif tarih” sorusu sordun.

türklerin islâm yerine hristiyanlığı benimsemesi halinde tarihsel güç ve etki açısından nasıl bir konumda olabileceklerini birkaç boyutta değerlendirelim:

1. din–kimlik ilişkisi

türklerin tarihsel yükselişi yalnızca din üzerinden değil, göçebe-askerî gelenek, örgütlenme yeteneği, hareket kabiliyeti ve fetihçi karakter üzerinden şekillendi.

islam’a giriş (karahanlılar ve selçuklular dönemi) türklerin orta asya’dan ortadoğu ve anadolu’ya yönelmelerinde bir katalizör oldu, çünkü islam dünyası o dönemde hem büyük bir kültür havzası hem de siyasî boşluklarla dolu bir coğrafyaydı.

eğer türkler hristiyanlığı benimsemiş olsalardı, yine askerî güçleriyle öne çıkarlar ama içinde bulundukları medeniyet havzası değişirdi.

2. bizans ve batı avrupa ile ilişki

türklerin hristiyan olması, onları doğal olarak bizans imparatorluğu’yla daha yakın hale getirirdi. ancak bizans aristokrasisi yabancı kavimleri tam anlamıyla eşit görmedi; genellikle müttefik veya paralı asker olarak kullandı. bu açıdan türkler, muhtemelen peçenekler ya da varegler gibi “asker kaynağı” statüsüne indirgenebilirdi.

batı avrupa’da ise etnik ve mezhepsel ayrımcılık yüksekti. örneğin slav kavimleri uzun süre “ikinci sınıf” görülmüş, germen–latin merkezli bir hristiyanlık anlayışı baskın olmuştu. türkler de benzer bir “yarı-barbar hristiyan kavim” muamelesi görebilirdi.

3. islam dünyasıyla bağlantı kaybı

türklerin gerçek tarihteki yükselişi, büyük ölçüde islam dünyasının askerî liderliğini üstlenmeleriyle gerçekleşti: selçuklular abbasi hilafetini korudu, osmanlılar islam’ın siyasi liderliğini üstlendi.

eğer türkler hristiyan olsaydı, bu siyasi merkezî rol ortadan kalkardı. bizans’ın ya da latin dünyasının içinde erime riski doğardı.

4. alternatif senaryolar

nesturî veya ortodoks hristiyan türkler: tarih boyunca bazı türk boyları (ör. doğu asya’daki bazı nesturîler, kuman-kıpçakların bir kısmı, bulgarların ilk dönemleri) hristiyanlığı kabul etti. ancak hiçbiri islamiyet’teki gibi merkezi bir güç haline gelemedi; daha çok çevrede kaldı.

batı hristiyanlığı (katoliklik) kabul edilseydi: türkler avrupa içlerine daha erken nüfuz edebilir, belki macarlar gibi “hristiyan ama farklı” bir ulus olarak varlık gösterebilirlerdi. ama osmanlı çapında bir dünya imparatorluğu kurmaları pek olası olmazdı.

ortodoks kalırlarsa: muhtemelen bizans’ın askeri elit unsuru olarak varlık sürdürürlerdi, ama bizans çerçevesini aşmaları zor olurdu.

5. genel değerlendirme

türklerin tarihsel büyüklüğü esasen islam dünyasıyla birleşmeleri sayesinde dünya ölçeğinde bir imparatorluk kurmalarından geldi.

eğer hristiyan olsalardı, muhtemelen bölgesel bir güç olarak kalırlardı; macarlar veya bulgarlar gibi tarihte önemli ama “dünya tarihini şekillendiren imparatorluk” kuramamış halklardan birine benzerlerdi.

yani muhtemelen “2. sınıf” bir kavim olarak değil, saygı duyulan ama küresel belirleyici rolü olmayan bir hristiyan millet olurlardı.

4 yıl once yazdık bunları: #584575