faşizm

10. emek gücünün baskı altına alınması: faşist hükümete karşı tek gerçek tehdit emeğin örgütlü gücü olduğundan, işçi sendikaları ya tamamen saf dışı edilir ya da şiddetle baskı altına alınır.

zonguldak’ta yanmış cesedi bulunan, kaçak ocakta çalışan afgan maden işçisi vezir mohammad nourtani’nin ölümüne ilişkin davada tüm sanıklara ödül gibi cezalar verildi. maden ocağının sahipleri hakan körnöş ve enver gideroğlu taksirle öldürme suçundan 5 yıl 8 ay, körnöş’ün kuzeni ahmet aydın delil karartma suçundan 4 yıl 6 ay ceza aldı. ocak çalışanları sercan kayabaş, eray demiro ve alaattin çayırlı ise delil karartma suçundan 2’şer yıl hapis cezası aldı. çayırlı’nın cezası 1/6 oranında indirilerek 1 yıl 8 aya düşürüldü. tüm sanıklar 3 ay sonra tahliye olabilecek

zizek’e göre çağdaş otoriter-popülist liderlerin gücü, utancı ortadan kaldırma biçimlerinde yatıyor. utanmazlık artık bir ahlaki düşüklük değil, “halka yakınlık” ve “samimiyet” göstergesi. böylece siyaset, ahlaki normları değil, teşhiri ödüllendiren bir rejime dönüşüyor diyor.

utanç, toplumsal normların içselleştirilmesiyle oluşur. birey, başkalarının bakışıyla kendi davranışını sınırlar. ama bugünün politik atmosferinde, normları çiğneyen pervasızca tutumlar “özgür” ve “güçlü” addediliyor. utanmazlık, bir tür halkla özdeşleşme stratejisine dönüşüyor.

zizek bu durumu “utançsızlıkta zevk bulmak” olarak tanımlıyor. sadece kendi sınırlarını değil, toplumun tüm ahlaki dayanaklarını da çiğneyerek bir tür haz üreten bir siyaset tarzı. pervasızlık ve utanmazlık artık marjinal değil çok merkezi bir siyasal performansa dönüşüyor diyor.

bu tür grupların ve liderlerinin başvurduğu stratejik utanmazlık, geleneksel denetim mekanizmalarını (ifşa, eleştiri, kamuoyu baskısı) etkisizleştiriyor. eee ne var yani gibi bir tavırla, her skandalı siyasal güç gösterisine çeviriyor. hesap vermek değil, meydan okumak kazanıyor.

zizek’in uyarısı: utancın kaybı, yalnızca ahlaki bir çöküş değil, yeni tür bir faşizmin habercisi. yumuşak bir faşizm çünkü rıza ile işliyor. tümüyle faşizan değil çünkü sahte bir özgürlük duygusu sunuyor. ama tam bu nedenle, en güçlü denetim biçimi olabilme riskine sahip diyor.

yani utanmazlık, bugün bu tür grupların ideolojik motoru. bu yalnızca bu grupları değil, geniş toplumu da dönüştürür. halk zamanla yalnızca yalanlara değil, açık pervasızlığa da alışır. utanma duygusunu kaybetmiş toplumlar da en radikal yozlaşmalara bile tepki veremez hale gelir.

zizek’e göre utanç duygusu, bu tür grupların gözünde yalnızca bir zayıflık değil, bir tehlikedir de. yandaşın kamusal alandaki görevi de her gün yeni bir ahlaki eşiği aşarak topluma “bak bunu bile yaptık, hiçbir şey olmadı” demektir, böylece toplumun bağışıklığı sıfırlanır diyor.

işte bu yüzden zizek bugün demokrasiye sahip çıkmanın yolunun utanca yeniden sahip çıkmaktan geçtiğini savunuyor. günümüzde utanma kapasitesini korumak yalnızca bireysel ahlak değil, kolektif direnişin de temelidir diyor. çünkü utanmayanlar değil, utanabilenler dur diyebilirler.

not: zizek tabii ki çağdaş otoriter-popülist rejimlerin doğasını tek bir nedene indirgemiyor. ancak utanç ve utanmazlık temalarının, bu rejimlerin liderlik tarzı, siyasal söylemi ve yandaş pratiği açısından ne denli kurucu bir rol oynadığını güçlü biçimde ortaya koyma derdinde.

utanma ve mahcubiyet

uygarlaşma süreci için örneğin, güdü bütçesinin, bizim "utanma" ve "mahcubiyet hissi" olarak adlandırageldiğimiz kendine özgü biçimlenişi de "rasyonelleşme"den daha az karakteristik değildir. gerek güçlü rasyonelleşme dalgası, gerek özellikle 16. yüzyıldan itibaren batı insanlarının habitusunda gittikçe daha fazla hissedilir hale gelen utanma ve mahcubiyet dalgasının hiç de daha hafif olmayan ilerleyişi, ikisi de aynı ruhsal dönüşümün çeşitli yönleridir.

utanma hissi, belirli vesilelerle tekil insanın içinde otomatik ve alışkanlığa dayalı olarak kendini yeniden üreten özgül bir heyecan, bir tür korkudur. yüzeysel olarak bakıldığında, sosyal alçalmadan duyulan korkudur ya da daha genel söylersek, başkalarının üstünlük taslayan jestlerinden duyulan korkudur; ama hoşnutsuzluğun ya da korkunun, yenik düşmekten korkması gereken insanın bu tehlikeyi ne dolaysız bir bedensel saldırıyla, ne de başka herhangi bir türüyle saldırı bertaraf edebileceği zaman ortaya çıkan ve karakteristiği bu olan bir biçimidir. başkalarının üstünlüğü karşısındaki bu savunmasızlık, tamamen onların insafına terk edilmişlik, elbette fiziksel zorlamalara, çocuğun onu biçimlendirenler karşısındaki bedensel zayıflığına dayansa da, başkalarının bedensel üstünlüğü tarafından dolaysızca tehdit edilmekten kaynaklanmaz. yetişkinde ise bu savunmasızlık, savunmasız ve korku içinde olanın kendi üst-beniyle, vaktiyle bağımlı olduğu ve bu yüzden onun karşısında belirli derecede erk ve üstünlüğe sahip olan başkaları tarafından bireyin içinde geliştirilmiş olan kendini zorlama aygıtı ile üstünlük jestlerinden korkulan insanların örtüşmesinden gelir. bizim "utanç" dediğimiz korkunun, başkalarının gözüne görünüşü itibariyle yüksek oranda ılımlılaştırılmış olması buna uygun düşer; ne kadar güçlü olursa olsun, dolaysızca, yüksek sesli jestlerde ifade bulmaz. utanma heyecanına özel rengini kazandıran şey, bu heyecanı yaşayan kişinin, şu ya da bu biçimde halen ya da daha önce bir bağ içerisinde bulunduğu insanlarla ve kendisiyle, bilincinin kendini kontrol etmesinin aracı olan kısmıyla, çelişki içerisine düştüğü bir şey yapmış ya da yapmak üzere olmasıdır; utanma korkusuyla kendini ifade eden çatışma yalnızca bireyin egemen toplumsal kanaat ile çatışması değildir, bireyin davranışının kendi içinde bu toplumsal kanaati temsil eden bir parçasıyla karşı karşıya gelmesine neden olan bir çatışmadır; kendi ruh bütçesinin bir çatışmasıdır; kendi kendini yenik saymaktadır. sevgi ve saygısına önem verdiği ya da önem vermiş olduğu başkalarının sevgi ya da saygısını kaybetmekten korkmaktadır. onların tutumu kendi içinde, otomatik olarak kendine karşı benimsediği bir tutum halinde pekişmiştir. başkalarının bir bakıma kendi içindeki bu otomatik işleyişi gerçeğe dönüştüren üstünlük jestleri karşısında onu böylesine savunmasız bırakan budur.