travma

psikiyatri ve psikoloji dünyasında travma meselesine yaklaşımda tuhaf bir acelecilik, garip bir telaş var gibi değil mi? felaket durumlarında “travma” kavramına hemen sarılmaları, her şeyi bir travmatik olaya indirgeyip “travmatik an”dan bahsetmeleri insanda bir huzursuzluk uyandırıyor. bu acelecilik basit bir zamanlama hatası değil. sanki “travma ideolojisi” diyebileceğimiz bir tutum var burada. psikiyatri ve psikoloji alanlarının bu duruma karşı sergilediği tavır aslında toplumsal ve politik meselelerin yerini alıyor, hatta bu alanları bastırıyor.

şöyle bir düşünelim: artık toplumdan, tarihten, savaş, göç, ekonomik kriz gibi felaketlerden bahsederken “travma” kavramını baş köşeye koymadan konuşamaz hale geldik. her şey travma üzerinden değerlendiriliyor; tüm konuşmalar, analizler bir “travmatik deneyim” ifadesine dayanıyorsa anlamlı kabul ediliyor. oysa bu kavramın bu kadar yaygın kullanımı, musibetlerin yapısal veya toplumsal kökenlerini gözden kaçırmamıza neden oluyor. böyle bir “travma histerisi” içinde yaşıyoruz artık; her acıyı, her kaybı, her şiddeti bir travma olarak tanımlayıp duruyoruz. sanki tüm olayların tek bir açıklaması var: travma. peki, asıl meseleleri böylece gözden kaçırmıyor muyuz?

felaketlerde, ekranlarda ve sosyal medyada birden boy gösteren uzmanlar, “teskin edilme ihtiyacımızdan,” “belirsizliğin getirdiği stresle nasıl baş edeceğimizden,” “öfke kontrolünden,” “güven duygusunun tekrar nasıl tesis edilmesi gerektiğinden” bahsediyor. “yas aşamaları, travma sonrası stres bozukluğu, akut stres tepkisi” derken mesele sadece travmaya indirgenmiş oluyor. olayın toplumsal veya politik kökenlerini konuşmayı bile unutuyoruz. bu uzmanların burada olmasındaki sorun, gerçekten yardım etme çabaları değil; travma anlatısının bizim kontrolümüzden çıkarak kendi başına bir gündem yaratması, asıl meseleleri örtecek hale gelmesi.

ama ya asıl hikaye? bu yaşadıklarımızın ardında, ülkenin içini boşaltan, rant peşinde koşan, kamu kaynaklarını sömüren bir grubun hikayesi yok mu? ortak zenginliklerimizi çarçur eden bir güruhun, geleceğimiz üzerinde tepinerek her şeyi kendi menfaatine göre düzenlemesinin öyküsü bu. cehalet ve utanmazlıkla dolu bir kitle, kamu kurumlarını kendi çıkarlarına göre şekillendirip yok ediyor. bu yüzden değil mi sevdiklerimiz, komşularımız, çocuklarımız, göz göre göre betonların altına gömüldü? bu hikaye, bir toplu katliam hikayesi. insanlar saatlerce enkaz altında feryat ede ede can verdi. kulaklarımızdan silinmeyecek bu çığlıklar, bu kahredici acı, aslında kimlerin alçaklığı ve namussuzluğu yüzünden oldu, bunu da unutmayalım.

bu anlar, bu kayıplar; aslında başımıza gelenlerin, bu korkunç yağma ve rant düzeninin ortaya koyduğu birer kara leke. bu acılarımızı sadece travma söylemiyle geçiştirmemeli, unutulmaması için belleğimizde yaşatmalıyız. her şeyden öte, bu acı gerçeklerin üzeri kapatılmadan, toplumun, adaletin ve vicdanın hatırlayacağı şekilde kaydetmeliyiz.

travma; beklenmedik bir anda ve ne yapılırsa yapılsın asla hazırlıklı olunamayacak bir şekilde ortaya çıkan, kişinin fiziksel ve psikolojik bütünlüğünü tehdit eden, yaşamına, vücut bütünlüğüne, inanç sistemlerine ve sevdiklerine yönelik her türlü olaydır.
bir ilişkinin bitmesi, boşanma, aile içi veya flört şiddeti, yaralanma, ölümle sonuçlanabilecek kazalar, tecavüz, beklenmedik ölümler, doğal afetler, salgın vb. durumlar travma yaratabilir. bireyin bu yaşantılara doğrudan maruz kalmasa da, yakınlarının maruz kalması ya da diğerlerinin olumsuz yaşantılarına tanıklık etmesi halinde de travmatik bir olayla karşı karşıya kalındığı kabul edilir. bunlar dışında, örneğin bir patlama sonucu olay yerine ilk ulaşmak ya da çocuk istismarının ayrıntılarıyla yineleyici ve yoğun olarak karşılaşmak durumunda olan bir işte çalışan bireylerin de travmatik olaylara maruz kaldığı kabul edilir.