ahlak

ımmanuel kant ve ahlak felsefesi

kant, evrensel bir ödev ahlakının varlığını savunmaktadır. kant bu düşüncesiyle, insanların kurallara her şartta uymalarını öngörür. örneğin, trafik polisinin olduğu bir yerde, kırmızı ışık yanınca duran araba sürücüsü, trafik polisi olmadığı zaman da hatta gecenin ortasında, etrafta hiç kimse yokken bile ödev ahlakının gereği olarak kırmızı ışıkta durabilmelidir.

kant'a göre ahlakın kaynağı asla tecrübe olamaz. ona göre insanlarda bir iyilik iradesi vardır. bu irade de davranışları menfaat gözetmeksizin ortaya koymanın ta kendisidir. insanlar bu iradeyi tecrübeden değil, numenden kazanmaktadırlar.

kant, ödev ahlakının dışında bir de toplumsal ahlaktan bahseder. bunun en basit örneklerinden birisi de savaş esnasında insan öldürmektir. savaş ortamında insan öldürmek, toplumsal bir ahlak anlayışının desteğindedir.

ödev ahlakı

ona göre evrensel ahlak yasası mümkündür. fakat böyle bir yasa doğa yasası gibi olanı değil, olması gerekeni içeren bir yapıda olmasıyla mümkündür. bu yasa bizim içimizde var olan iradeyle gerçekleşir. bu, otonomidir. otonomi “yasası kendi içinde olmaktır.” ki bununla birlikte özgürlük ortaya çıkar. yani insan kendi ahlak yasasını kendi belirler. bu, ahlaki eylemin temel şartıdır. bu ahlak yasasına uymak zorunluluk değil, bir ödevdir.

ödev; yapmayı, yerine getirmeyi kendi isteğimizle üstlendiğimiz, sorumluluğunu üzerimize aldığımız bir buyruktur. bu buyruk insanı dışarıdan koşullayan koşullu buyruk (hipotetik imperatif) değildir. bu buyruk, bizim kendimize koyduğumuz bir buyruk anlamında koşulsuz buyruk (kategorik imperatif) tur. yani ödev insana başkası tarafından değil, bizzat kendisi tarafından, kendi vicdanı tarafından verilir. insan kendi ödevini kendisi oluşturur.

koşullu buyruk (hipotetik imperatif) belirli bir amaca ulaşmak için ne yapılması gerektiğini söyleyen buyruktur. insanın arzu ve isteklerine bağlı olan bu buyruk, eylemin muhtemel sonuçlarını dikkate alarak ortaya çıkar. koşulsuz buyruk (kategorik imperatif) ise bir koşula bağlı olmadan, bütün insanlar için geçerliliği olan buyruktur. insanın arzu ve isteklerine bağlı olmayan bu buyruk, eylemin muhtemel sonuçlarını dikkate almadan, zorunlu olarak ortaya çıkar. koşulsuz buyruğun temelinde üç ilke vardır:

- öyle davran ki davranışın temelindeki ilke, tüm insanlar için geçerli olan evrensel ilke veya yasa olsun.

- insanlığı, kendinde ve başkalarında, bir araç olarak değil de her zaman bir amaç olarak görecek şekilde davran!

- öyle davran ki iraden, kendisini herkes için geçerli olan kurallar koyan bir yasa koyucu olarak hissetsin!

bir eylem, bir çıkar veya beklenti içerisinde yapılmışsa bu eylem, koşullu eylemdir ve bu eylem ahlaki değildir. fakat bir eylem, ödev duygusu içerisinde, hiçbir çıkar veya beklenti içerisine girmeden koşulsuz buyruk ile yapılmış ise ahlakidir. örneğin araç kullanırken kırmızı ışık yandığında sadece vicdanen bu kurala uymak, kant'a göre ahlaklı bir eylemdir. çünkü kırmızı ışıkta, salt çıkarın tamamen dışında, sadece vicdani gereklilikten ötürü durulmuştur. kırmızı ışıkta durma nedenimiz ceza almamak, kameraya yakalanmamak, birilerine hoş görünmek vb. ise de bu eylem kant'a göre ahlaksızca bir davranıştır; çünkü davranışın temelinde çıkar vardır.

bir davranış yapılmadan önce o davranışın yapılış amacı (niyeti) önemlidir. buradaki niyet sadece ödeve uygun olarak, amacı kendisi için olan salt iyiyi (niyeti) gerçekleştirmektir. salt iyi yasaya uygun olandır. kant’ın bu düşüncesine ödev ahlakı (iyi niyet ahlakı) denir.