kabusname

her tayfa'nın ayıbını ve her yerini bilmek gerek çünkü her tayfa'nın aslı'nın özünün birbirinden ayrı hünerleri vardır ama kul tayfasında hepsinden soysuz mayası bozuk ve kötü huylu olan kıpçak'tır ve oğuzlardır. hepsinden hoş huylu, iyi geçimini, işini gözleyen ve tutucu olan halıhî, hutenî ve berberîlerdir. bunların hepsinden yürekli olan türklerdir. cümle cinslerden belaya katlanıcı, dertli efendisinin her halini uyanlar sıhtakilerdir, yani gürcülerdir. hepsinden gevşek ve tembel olan çiğil cinsidir. kısaca tatar'ın başı mankafa, yüzü yassı, gözleri küçük, burnu etli, dudak ve dişleri çirkin olur. her uzvuna ayrı ayrı bakarsan güzel görünmez ama tümüne ve bir kez tenine bakarsan türkmen suretinde gözükür, ama tatar da bir görüş ve safa vardır ki diğerlerini de o yoktur, naziklik ve zerafette tatar'dan daha iyisi yoktur. kuşkusuz türk'te güzel olursa gayet güzel, çirkin olursa gayet çirkin olur.

geldi kimdi aldığımız ve anladığımız bu cinslerin her birinin ayrı ayrı yerinde olan aybı ve hüneri nedir beyan edeyim. kısaca bilinsin ki türk'ten hangi tayfa içinde olursa olsun güzelliğini anlatmaya değer güzeller çıkar. çirkinler de çıkar türk'ten, çirkinliğini vasfını anlatmaya değmez. ama hindular bu dediğimin tersidir, yani hinduların hepsi çirkin olur hiç güzel olmaz. türk'e göre hinduların başı büyük, yüzü yassı, gözü yufka olur, yani kapaklı değildir. burnu yassıdır dişi dudağı kötüdür, ister her uzvuna ayrı ayrı bak, ister bütün endamını bir kez bak çirkin görünür. türk'ün görünüşü gibi görünmez çünkü türk'ün görünüşü ve yüzü tazelik ve güzellikte cümle cinsinden üstün durumdadır. kuşkusuz türk'ten güzel çıkınca çok güzel olur ve çirkin olunca çok çirkin olur.

geldik şimdi ayıbına... türk cinsinden olan kulun ay bu odur ki çoğunun yaradılışı kündtür, yani bir şeyi öğrenip aklında iyice tutamaz, bilgisizdir. kibirli, heybetli, kişiliksiz, acı dilli ve sarhoş olurlar. bahanesiz savaşandırlar. gece çok korkak ve hem de yüreksiz olurlar. gündüzleri yaptıkları yiğitliği gece yapamazlar. işte türk'ün ayıbı bunlardır.

geldik hünerlerine... onların hüneri budur ki bahadır olurlar. yalansız dostluk ederler, gizlice düşmanlık etmez ya açıkça düşman ya da yardımcı olurlar. ne iş ısmarlarsa başarırlar. işret zamanı tenleri yumuşak olur. öyleyse süs için türk'ten yeğ cins yoktur.

geldik saklap, rus ve alan cinsine... bunlarda türk tabiatına yakındır. hem türk gibi temiz tayfadırlar ama türk'ten dayanıklı olurlar, hem de geceleyin alanlar türk'ten yüreklidirler. hocalarını türk'ten daha çok severler. bunlar da türk gibi görkemli olurlar. ama birçok ayıpları vardır. önce hırsız ve uğursuz olurlar. efendisi'nin malına gizlice diş vurucu olurlar. kötü işlidiler. yaratılışları tembel ve kaçaktır ama hünerleri de budur ki tenleri yumuşaktır ve anlayışlıdırlar. iyi iş işlerler. kaba sözlü bahadır ve akıllı olurlar.

rum cinsinin aybı budur ki dili açık ve anlaşılır değildir, yani dili künd olur, yüreksizdir. yaradılışı gevşek tembel ve tez kızıcıdır. dünya sevgisini düşkün olurlar. ama hünerleri şudur ki kendi özünü sevici ve hoş kokulu olurlar. ağırbaşlı, evcildirler ve ne olursa olsun dillerini tutarlar. iş güç tutmakta kusur göstermezler, makbuldürler

bu kez geldik ermeni cinsinin aybına... kötü işli, ağır canlı ve kokar tenlidirler. hırsız ve yüzsüz, kaçak ve inatçı olurlar. hain ve yalancıdırlar. küfür dost yani daima küfür içinde olmayı severler. yüreksiz ve kuvvetsizdirler ve efendilerini sevmezler. ama hünerleri odur ki tatlı dilli olurlar, yani dili çalmaz, düzgün konuşurlar. kavrayışları tezdir, yani bir şeyi işitseler ya da görseler onun niteliğini tez kavrarlar. işittiklerini ve gördüklerini tez öğrenirler. edalarından ve hareketlerinden çok lezzet alırlar, yani ne yaparlarsa kendilerini hoş gelir. işte ak kulların cinsinden bir kısmını beyan ettim.

şimdi geldik karalar cinsine... hindu'nun aybı şudur: acı dilli ve bozguncu olurlar. yani şöyle ki evdeki cariyer, ona güvenilmez. bütün sayfalardan muhaliftir bunlar, yani kendilerine hiçbir cinse benzetmezler. şöyle ki her cins birbirine karışır, birbirine gider gelir. terzi terziyle, dokuyucu dokuyucuyla ve hangi sanat ehli olursa olsun öteki cinslerde birbirine karışır, birlikte yer içer ve kalkar otururlar ancak hindularda adem peygamber zamanından bugüne kadar aynı sanat ehlinden iki kişi bir yerde oturmamıştır. oysa ki bakkal, kasap, ekmekçi, dülger ve sipahiden başka sanat ehlinden iki kişinin bir araya gelmesi mümkün değildir. ama bu hindular da birçok tayfadır. her tayfa'nın sözü ve davranışı birbirine benzemez. şimdi her birisi ayrı ayrı açıklayamam ama hinduların hepsinden daha iyi daha şefkatli daha makbul daha bahadır ve daha ağır başlı olan behremen, ravut ve keşran cinsidir. behremen bulamadım hindularda, yoksa söylerdim. ancak karalar cinsinden ayıpsız olan bir nubi'dir ve bir de habeşi'dir, ama habeşi nubi'den daha iyidir.

"yaz olunca avratlara, kışın oğlanlara meylet ki, vücutça sağlam olasın. zira oğlan teni sıcaktır, yazın iki sıcak bir araya gelirse vücudu bozar. avrat teni ise soğuktur, kışın iki soğuk, vücudu kurutur…"