zamansal paradoks

geçmişe yapılacak bir yolculukta ortaya çıkacağı düşünülen, içinden çıkılması zor olan durum.

genel olarak zaman yolculuğunun matematiksel olarak mümkün olduğu, ancak geçmişe yolculuğun bazı paradokslar nedeniyle mümkün olamayacağı düşüncesi yaygındır. ancak paradoks denen durumların bir kısmına fiziksel çözümler getirmek de mümkündür. bunları anlatmaya çalışacağım.

teorik fizikçi kip thorne zaman paradokslarına fiziksel çözümler getirilebileceğini savunur. aşağıda yazacaklarım da bu görüşe ilişkin bazı detaylar.

1- ilk durumdaki hipotezler, geçmişin değiştirilmesi durumunda, geçmişini değiştiren kişiye ait bilgilerin bugünden de silinmesi nedeniyle, paradoksun hiç ortaya çıkamayacağını söyler. 1-2 örnek vereyim:

bunlardan belki de en basiti "kendi kendini iyileştirme hipotezi" denilen durum. buna göre bir kişi geçmişe dönüp günümüzdeki olayların gerçekleşmesini engellediğinde, bu olaylar gerçekleşemeyeceği için, zaman yolcusunun da geçmişe gitmesine gerek kalmayacaktır. bu da zaten paradoksal durumu kendiliğinden ortadan kaldıracaktır.

ilkine benzer bir durum da "yıkım sonucu hipotezi" ile ortaya çıkar. buna göre kişi geçmişe gidip mesela kendi dedesini öldürürse, kendisi de yok olacaktır. kişiye ilişkin bilgi ortadan kalkınca, dedenin ölümü de farklı bir sebepten dolayı gerçekleşir. böylece paradoks hiç ortaya çıkmamış olur.

2- ikinci durumdaki hipotezler, zaman makinesinin sadece belli bir ölçüde geriye gidebilmeyi sağlayacağını söyler. yani öyle doğumumuzdan önceye kadar gidip hayatımızı tamamen değiştirme şansımız zaten yoktur.

burada aslında şöyle bir fikir devreye girer; bizim "bugün" olarak bildiğimiz hallerimiz, gelecekteki hallerimizin geçmiş versiyonudur. ancak gördüğümüz kadarıyla o gelecekten kimse, bize bir zaman makinesi ile gelmiyor. bu durumda ya zaman makinesi hiçbir zaman icat edilemeyecek ya da icat edilecek ama belli bir noktadan daha geriye gitmesi mümkün olmayacak. big bang theory'yi izleyenler buna benzer bir konuyu hatırlayacaktır.

bu belki de "geçmiş - şimdi - gelecek aynı anda vardır ve evrene bakınca her yöne yayılmış olan tüm bu zamanları ve olayları gözlemleyebiliriz" diyen massachusetts institute of technology'den bazı bilim insanlarının teorileriyle birlikte incelenmelidir diye düşünüyorum. bunu merak edenler blok evren teorisini araştırabilir.

3- üçüncü durumda, geçmişin değiştirilebileceği, ancak bu durumda zamanda dallanmaların ortaya çıkacağı fikri hakimdir. yani siz geçmişe de gidebilirsiniz, dedenizi de öldürebilirsiniz. bunun sonucunda farklı bir evren ortaya çıkar ve dedenizin öldürüldüğü evren ile yaşadığı evrende farklı gerçeklikler hüküm sürer.

yine geçmişe giden bir kişi, hayatını değiştirmek istediği kişilerin kararları üzerinde dolaylı olarak etkili olup, yaşanacak olayların farklı şekilde yaşanmasına neden olabilir. geleceğe dönüş filmini izleyenler de bu konunun benzerini hatırlayacaktır.

ana başlıklar hemen hemen böyle olsa da, birbirinden farklı çözüm önerileri mevcut zamansal paradokslar için. teorik fizikçiler hâlâ bu konularla ilgili çözümler aramaya devam ediyor. belki ileride çok farklı hipotezler ortaya atılır ve bakış açımızı tamamen değiştirirler.

zamansal paradoks, zaman yolculuğu sırasında karşımıza çıkan teorik ve paradoksal sorundur.
fizikçilerin çoğunun, zamanda yolculuk fikrini reddetmelerinin altında bu paradoks yatar. mesela, kendisinden nefret ettiğiniz ve size travma yaratan büyükbabanızı öldürmek için geçmişe gittiniz, bu durumda siz de varolmayacak, zaman makinesini de yapamayacak ve dedenizi öldürmek için de geçmişe gidememiş olacaksınız. bilim gerçekçi verilere dayandığından, bu paradoksal durumdan dolayı fizikçiler zaman yolculuğunu reddetmişlerdir.
zaman paradoksları şu kategorilere ayrılır:
1- büyükbaba paradoksu: insan oluşmadab önceki devre gittik diyelim. insanın atası olan minnacık bir memeliye basmanız durumunda atalarınızı yok etmiş ve mantıken de siz doğmamış olursunuz.
2- bilgi paradoksu: bu paradoksta bilgi gelecekten gelir. bir bilim insanı zaman makinesini yaratır ve gençliğine giderek ona bu sırrı verir. bu durumda zamanda yolculuğun kökeni olmazdı. çünkü makineyi icat eden bu kişinin yaşlı hali, şu anki hali değil.
3- bilker paradoksu: diyelim zaman makineniz var ve geleceğinizde ne olacağınızı biliyorsunuz. gelecekte ahmet ile evlenecekken gidip mehmet ile evleniyorsunuz böylece de kendi geleceğinizi imkansızlaştırıyorsunuz.
4- cinsel paradoks: bu paradoks predestination filminde işlenmişti; hatta dark adlı dizide de. böyle bir paradoksta geçmişe gider anne/babanıza aşık olur onla evlenirsiniz. bu durumda kendinizi imkansız hale getirirsiniz.

şimdilerde fizikçiler bu zaman paradokslarına karşı iki çözüm öneriyorlar:
1- rus kozmolog igor noyikov’a göre ,hiçbir paradoksun meydana gelmeyeceği şeklinde davranmaya zorlandığımızı söyler. bir zaman geçidine girip zaman paradoksu yaratacağımız sırada ‘görünmez bir el’in araya gireceğini öne sürer. ama bu yaklaşım özgür irada kavramıyla çatışır. kısaca söyleyemek gerekirse, novikov , keşfedilmemiş bir fizik yasasının geleceği değiştirecek (örneğin anne babanızı öldürüp doğumunuzu engellemek gibi) herhangi bir eylemi önleyeceğine inanır. bununla ilgili sözü de ‘zaman yolcusunu, havva’dan elmayı ağaçtan koparmamasını rica etmek üzere cennet bahçesine geri gönderemeyiz’.
2-zaman nehrinde yolunuz çatallaşıp iki ayrı evren oluşur. birinci evrende yaptığınız değişikliğin etkileri görülürken, diğer evren bundan etkilenmez. bu hipoteze ‘çoklu dünyalar kuramı’ denir.

daha fazla bilgi için michio kaku’nun ‘paralel dünyalar’ kitabını tavsiye ederim.

felsefe bilmeyen fizikçilerle dolu dünya yok öyle bi paradoks falan..

zaman yolculuğu ile ilgili çelişki içeren durumdur. en bilineni büyükbaba paradoksu ya da dede paradoksudur.

olası bir zaman yolculuğu yapılması halinde şimdiye geri gelememe ihtimâli olarak kısaca tanımlanır.

büyükbaba paradoksu bunun en bilinen örneklerinden biri olup predestination filmi de bu konuyu işlemektedir.