1.
(aramaya inandım ve daha önce başlığı açılmamış diye şaşırdım. eğer varsa konuya ilişkin başlık, tanımım oraya taşınırsa sevinirim.)
dünyanın manyetik ekseninin belirli zaman aralıklarındaki doğrultu değişimi.
konuya ilişkin bilgi vermeden önce birkaç ön bilgiyi vermeye çalışayım.
dünya sürekli olarak hareket hâlinde olan bir cisim. zaten gezegenimizin bir manyetik alanının olmasının nedenlerinden biri de hareket ediyor oluşu. manyetik alan, hareketli elektrik yüklerinin varlığıyla ortaya çıkar. dünyanın çekirdeğindeki erimiş metaller elektrik yükünün varlığını, dünyanın hareketi de yüklerin hareketini sağlar ve böylece ortaya bir manyetik alan çıkar. bu durum, ufak bir elektrik teli için bile geçerlidir. eğer telden bir elektrik akımı geçirirseniz, yani elektronların, başka bir deyişle elektrik yüklerinin hareket etmesini sağlarsanız, telin içindeki elektrik akımı, telin dışında bir manyetik alan oluşturur. dünyadaki sistem de bunun aynısıdır.
manyetik alan, yönü olan, yani vektörel bir büyüklüktür. bir mıknatıs üzerinden düşünelim konuyu. mıknatıslarda kuzey ve güney olmak üzere 2 yön bulunur. manyetik alan çizgileri de kuzeyden güneye doğru yönelir. basitçe şöyle gösterilir:
görselin kaynağı
dünyanın manyetik alanı da bundan farklı değildir. 2 kutbu bulunur ve bunlardan birine manyetik kuzey, diğerine manyetik güney kutbu adı verilir. bu iki kutbu hayali düz bir çizgi ile birleştirecek olursanız buna da manyetik eksen denir. ancak bir mıknatıstan farklı olarak, dünyanın manyetik kutupları hep aynı yerde durmaz. dönem dönem yer değiştirir çünkü dünya sabit bir cisim değildir. yaptığı bileşik hareketlerin bir sonucu olarak manyetik eksenin doğrultusu da değişir. böylece uzun yıllar boyunca süren bu değişim sonunda, manyetik kuzey kutbu ile manyetik güney kutbu yer değiştirir.
bunu nereden biliyoruz? jeoloji biliminden... jeolojik incelemeler, kayaçların "manyetik parmak izleri"nin zaman içerisinde birkaç kez bir yönden diğer yöne doğru yöneldiğini gösteriyor. yani kayaçların üst üste binen katmanlarından görüyoruz ki, bir dönem manyetik kuzeye doğru yönlenmiş olan kayaçlar ardından bir süre boyunca manyetik güney olarak bildiğimiz tarafa doğru yönlenmiş ve bu böyle devam etmiş. dolayısıyla bunun aslında dünyanın doğal bir süreci olarak gerçekleştiğini anlıyoruz. bu sürecin periyodu olarak verebileceğimiz net bir rakam yok. genel olarak 200 ila 300 bin yılda bir gerçekleşse de, son kaymadan bu yana yaklaşık 780 bin yılın geçtiğini görüyoruz.
***
burada bir parantez açayım. manyetik kutuplarla coğrafi kutuplar aynı değildir. yani mesela kuzey yarım küre derken, kuzeyden anladığımız şey ile manyetik kuzey aynı şeyler değil çünkü dünyanın dönme ekseni ile manyetik ekseni çakışık değil. bunların aralarında ufak bir açı var* ve bu nedenle doğrultuları farklı.
yeşil olan coğrafi kutupları, kırmızı olan ise manyetik kutupları gösteriyor:
görselin kaynağı
coğrafi kutuplar sabittir. yani oturduğumuz sandalyede şu an kuzeyimiz ne tarafsa, manyetik kutuplar değiştikten sonra da kuzeyimiz yine aynı yer olacak ama artık manyetik kuzey farklı bir noktayı işaret ediyor olacak. dolayısıyla yapılacak olan şey, pusulalarımızı bu yeni duruma uyarlamak olacak. zaten şu an yavaş yavaş gerçekleşmekte olan bu kayma nedeniyle, gps bilgilerinde gerekli düzeltmeler sürekli olarak yapılmakta.
***
manyetik kutup kayması aniden gerçekleşen bir olay değil. bir sabah kalktığınızda "hmm... artık manyetik güney şu taraf" demeyeceksiniz. bu yavaş yavaş gerçekleşecek. hatta şu an gerçekleşiyor. tabii yavaş yavaş diyoruz ama yine de öngörülenden biraz daha hızlı şekilde gerçekleştiği kaydedildi son yıllarda. fakat bunun hayatlarımızı aniden değiştirecek kadar büyük bir etkisi yok.
kutup kaymaları sırasında dünyanın koruyucu katmanı olan manyetosferde zayıflamalar olabilir. bu zayıflamalar aşırı veya kalıcı olmadığı sürece, bunların dünyadaki hayata çok büyük etkisi olmayabilir. ancak kuzey enlemlerde görülen kuzey ışıklarının bir süre boyunca daha orta enlemlerde de görülmesi beklenebilir.
manyetik kaymanın bir başka etkisi, manyetik alandan yararlanarak yönlerini bulan, göç yollarını buna göre ayarlayan hayvanlar üzerinde olacak. ancak asırlardır olduğu gibi, onlar da yine bunun üstesinden gelecek zaman içerisinde.
son yıllarda korkuyla beklenen bir sonucun da küresel iklim değişikliğinin tetiklenmesi olduğuna ilişkin haberler vardı etrafta. ancak bilim insanları bu durumun, iklim değişikliği ile ilgili felakete yol açacak boyutta bir etkisinin olmayacağını tahmin ediyorlar.
dünyanın manyetik ekseninin belirli zaman aralıklarındaki doğrultu değişimi.
konuya ilişkin bilgi vermeden önce birkaç ön bilgiyi vermeye çalışayım.
dünya sürekli olarak hareket hâlinde olan bir cisim. zaten gezegenimizin bir manyetik alanının olmasının nedenlerinden biri de hareket ediyor oluşu. manyetik alan, hareketli elektrik yüklerinin varlığıyla ortaya çıkar. dünyanın çekirdeğindeki erimiş metaller elektrik yükünün varlığını, dünyanın hareketi de yüklerin hareketini sağlar ve böylece ortaya bir manyetik alan çıkar. bu durum, ufak bir elektrik teli için bile geçerlidir. eğer telden bir elektrik akımı geçirirseniz, yani elektronların, başka bir deyişle elektrik yüklerinin hareket etmesini sağlarsanız, telin içindeki elektrik akımı, telin dışında bir manyetik alan oluşturur. dünyadaki sistem de bunun aynısıdır.
manyetik alan, yönü olan, yani vektörel bir büyüklüktür. bir mıknatıs üzerinden düşünelim konuyu. mıknatıslarda kuzey ve güney olmak üzere 2 yön bulunur. manyetik alan çizgileri de kuzeyden güneye doğru yönelir. basitçe şöyle gösterilir:
görselin kaynağı
dünyanın manyetik alanı da bundan farklı değildir. 2 kutbu bulunur ve bunlardan birine manyetik kuzey, diğerine manyetik güney kutbu adı verilir. bu iki kutbu hayali düz bir çizgi ile birleştirecek olursanız buna da manyetik eksen denir. ancak bir mıknatıstan farklı olarak, dünyanın manyetik kutupları hep aynı yerde durmaz. dönem dönem yer değiştirir çünkü dünya sabit bir cisim değildir. yaptığı bileşik hareketlerin bir sonucu olarak manyetik eksenin doğrultusu da değişir. böylece uzun yıllar boyunca süren bu değişim sonunda, manyetik kuzey kutbu ile manyetik güney kutbu yer değiştirir.
bunu nereden biliyoruz? jeoloji biliminden... jeolojik incelemeler, kayaçların "manyetik parmak izleri"nin zaman içerisinde birkaç kez bir yönden diğer yöne doğru yöneldiğini gösteriyor. yani kayaçların üst üste binen katmanlarından görüyoruz ki, bir dönem manyetik kuzeye doğru yönlenmiş olan kayaçlar ardından bir süre boyunca manyetik güney olarak bildiğimiz tarafa doğru yönlenmiş ve bu böyle devam etmiş. dolayısıyla bunun aslında dünyanın doğal bir süreci olarak gerçekleştiğini anlıyoruz. bu sürecin periyodu olarak verebileceğimiz net bir rakam yok. genel olarak 200 ila 300 bin yılda bir gerçekleşse de, son kaymadan bu yana yaklaşık 780 bin yılın geçtiğini görüyoruz.
***
burada bir parantez açayım. manyetik kutuplarla coğrafi kutuplar aynı değildir. yani mesela kuzey yarım küre derken, kuzeyden anladığımız şey ile manyetik kuzey aynı şeyler değil çünkü dünyanın dönme ekseni ile manyetik ekseni çakışık değil. bunların aralarında ufak bir açı var* ve bu nedenle doğrultuları farklı.
yeşil olan coğrafi kutupları, kırmızı olan ise manyetik kutupları gösteriyor:
görselin kaynağı
coğrafi kutuplar sabittir. yani oturduğumuz sandalyede şu an kuzeyimiz ne tarafsa, manyetik kutuplar değiştikten sonra da kuzeyimiz yine aynı yer olacak ama artık manyetik kuzey farklı bir noktayı işaret ediyor olacak. dolayısıyla yapılacak olan şey, pusulalarımızı bu yeni duruma uyarlamak olacak. zaten şu an yavaş yavaş gerçekleşmekte olan bu kayma nedeniyle, gps bilgilerinde gerekli düzeltmeler sürekli olarak yapılmakta.
***
manyetik kutup kayması aniden gerçekleşen bir olay değil. bir sabah kalktığınızda "hmm... artık manyetik güney şu taraf" demeyeceksiniz. bu yavaş yavaş gerçekleşecek. hatta şu an gerçekleşiyor. tabii yavaş yavaş diyoruz ama yine de öngörülenden biraz daha hızlı şekilde gerçekleştiği kaydedildi son yıllarda. fakat bunun hayatlarımızı aniden değiştirecek kadar büyük bir etkisi yok.
kutup kaymaları sırasında dünyanın koruyucu katmanı olan manyetosferde zayıflamalar olabilir. bu zayıflamalar aşırı veya kalıcı olmadığı sürece, bunların dünyadaki hayata çok büyük etkisi olmayabilir. ancak kuzey enlemlerde görülen kuzey ışıklarının bir süre boyunca daha orta enlemlerde de görülmesi beklenebilir.
manyetik kaymanın bir başka etkisi, manyetik alandan yararlanarak yönlerini bulan, göç yollarını buna göre ayarlayan hayvanlar üzerinde olacak. ancak asırlardır olduğu gibi, onlar da yine bunun üstesinden gelecek zaman içerisinde.
son yıllarda korkuyla beklenen bir sonucun da küresel iklim değişikliğinin tetiklenmesi olduğuna ilişkin haberler vardı etrafta. ancak bilim insanları bu durumun, iklim değişikliği ile ilgili felakete yol açacak boyutta bir etkisinin olmayacağını tahmin ediyorlar.
devamını gör...