1.
türkçesi hayırlı olay demek olup, 16 haziran 1826 tarihinde, istanbul'da osmanlı padişahı 2. mahmud tarafından yeniçeri ocağının kaldırılması olayıdır.
2. mahmud, amcası 3. selim' in başaramadığı yeniçeri ocağının kaldırılmasını bu olay ile sağlamıştır. 3. selim padişahken nizam-ı cedit ordusunu kurmuş, ancak kabakçı mustafa ayaklanması neticesinde önce kurduğu yeni orduyu dağıtmak, daha sonrada 1807 de tahttan çekilmek zorunda kalmış, 1808 yılında da isyan sonunda tahta çıkan 4. mustafa tarafından yeniçerilere idam ettirtilmiştir. bu esnada tahtta olan 4. mustafa kardeşi 2. mahmud' un da öldürülmesini emretmiş ancak 2. mahmud son anda haremde bir cariye tarafından damdan kaçırılmış, daha sonrada tahta çıkmıştır.
2. mahmud tahta çıktığı 1808 senesinden, yeniçeri ocağını kaldırdığı 16 haziran 1826 ya kadar amcasını öldüren, yüzyıldan fazla devletin başına bela olan yeniçeri ocağının sonu için fırsat kollamış, şartlar oluşuncada son darbeyi vurmuştur.
1821 de yunanlıların osmanlıya karşı ayaklanmasında yeniçeriler gene başarılı olamayınca aradığı fırsatı bulup halkında desteğini zamanla alarak yeniçeri ocağını kaldırmıştır. intikam soğuk yenen bir yemekmiş,
2. mahmud, amcası 3. selim' in başaramadığı yeniçeri ocağının kaldırılmasını bu olay ile sağlamıştır. 3. selim padişahken nizam-ı cedit ordusunu kurmuş, ancak kabakçı mustafa ayaklanması neticesinde önce kurduğu yeni orduyu dağıtmak, daha sonrada 1807 de tahttan çekilmek zorunda kalmış, 1808 yılında da isyan sonunda tahta çıkan 4. mustafa tarafından yeniçerilere idam ettirtilmiştir. bu esnada tahtta olan 4. mustafa kardeşi 2. mahmud' un da öldürülmesini emretmiş ancak 2. mahmud son anda haremde bir cariye tarafından damdan kaçırılmış, daha sonrada tahta çıkmıştır.
2. mahmud tahta çıktığı 1808 senesinden, yeniçeri ocağını kaldırdığı 16 haziran 1826 ya kadar amcasını öldüren, yüzyıldan fazla devletin başına bela olan yeniçeri ocağının sonu için fırsat kollamış, şartlar oluşuncada son darbeyi vurmuştur.
1821 de yunanlıların osmanlıya karşı ayaklanmasında yeniçeriler gene başarılı olamayınca aradığı fırsatı bulup halkında desteğini zamanla alarak yeniçeri ocağını kaldırmıştır. intikam soğuk yenen bir yemekmiş,
devamını gör...
2.
dönemin devlet tarihçileri kendisinden "vaka-i hayriye" olarak bahsederken, "vaka-i şerriye" olarak nitelendirenler de olmuştur. günümüzün objektif tarihçiliği ise "hem hayırlı hem hayırsız olay" diye bahsetmeli kendisinden. nitekim hala daha ordunun en güvenilir birimlerinden birinin tamamıyla lağvedilmesinden bahsediyoruz.
evet, 19. yüzyıl avrupa için bir durulma dönemidir; kuşkusuz bu osmanlı'ya da sirayet etmiş, bir nebze rahatlatmıştır. fakat kuzeyin yaramaz çocuğu** rusya boş durmamış, eline geçen fırsatı değerlendirmiş, 1828-1829 osmanlı rus savaşı meydana gelmiş; neticesinde de yunanistan bağımsız olmuş, sırbistan başta olmak üzere eflak ve boğdan'a da özerklik tanınmıştır. bu savaşın ardından da osmanlı millet sisteminin resmen yıkıldığı görülür. azınlıklar birer birer ayaklanmaya başlar. 1853-56'daki kırım savaşı müttefiklerin yardımıyla güç bela atlatılabilir. fakat nihayetinde ruslar 93 harbi'nde (1877-1878 osmanlı-rus savaşı) muhteşem bir başarıyla osmanlı aleyhine yüzyılı noktalar.
kabul, yeniçeriler osmanlı'ya çok büyük bir yüktü. yeniçeriler osmanlı modernleşmesinin önündeki en büyük engeldi belki de. fakat bir durup düşünmek gerek; ocak lağvedilmeseydi, ruslar bir yandan yeşilköy'e, diğer yandan da erzurum'a kadar girebilecekler miydi? görüyoruz ki, bütün bu savaşlar silsilesinin orta yerinde ordusunun o zamanki en seçkin birimini kendi elleriyle yok eden osmanlı, bunun bedelini çok ağır ödeyecektir. her ne kadar olayın ardından orduda girişilen modernleşme denemesi ve yeni ordunun inşası oldukça başarılı olacaksa da, bunun için belli bir zamana ihtiyaç olduğu aşikar. işte 19. yüzyılın osmanlı adına hareketliliği, osmanlı'ya bu zamanı tanımayacaktır.
tam da bu sebepten, hem hayırlı hem hayırsız olay.
evet, 19. yüzyıl avrupa için bir durulma dönemidir; kuşkusuz bu osmanlı'ya da sirayet etmiş, bir nebze rahatlatmıştır. fakat kuzeyin yaramaz çocuğu** rusya boş durmamış, eline geçen fırsatı değerlendirmiş, 1828-1829 osmanlı rus savaşı meydana gelmiş; neticesinde de yunanistan bağımsız olmuş, sırbistan başta olmak üzere eflak ve boğdan'a da özerklik tanınmıştır. bu savaşın ardından da osmanlı millet sisteminin resmen yıkıldığı görülür. azınlıklar birer birer ayaklanmaya başlar. 1853-56'daki kırım savaşı müttefiklerin yardımıyla güç bela atlatılabilir. fakat nihayetinde ruslar 93 harbi'nde (1877-1878 osmanlı-rus savaşı) muhteşem bir başarıyla osmanlı aleyhine yüzyılı noktalar.
kabul, yeniçeriler osmanlı'ya çok büyük bir yüktü. yeniçeriler osmanlı modernleşmesinin önündeki en büyük engeldi belki de. fakat bir durup düşünmek gerek; ocak lağvedilmeseydi, ruslar bir yandan yeşilköy'e, diğer yandan da erzurum'a kadar girebilecekler miydi? görüyoruz ki, bütün bu savaşlar silsilesinin orta yerinde ordusunun o zamanki en seçkin birimini kendi elleriyle yok eden osmanlı, bunun bedelini çok ağır ödeyecektir. her ne kadar olayın ardından orduda girişilen modernleşme denemesi ve yeni ordunun inşası oldukça başarılı olacaksa da, bunun için belli bir zamana ihtiyaç olduğu aşikar. işte 19. yüzyılın osmanlı adına hareketliliği, osmanlı'ya bu zamanı tanımayacaktır.
tam da bu sebepten, hem hayırlı hem hayırsız olay.
devamını gör...
3.
oevladı yeniçeriler ota boka isyan çıkarınca 2. mahmud yeniçeri ocağını kapatmış. buna da "vaka-i hayriye" demişler. hayırlı olay anlamına geliyor.
devamını gör...
4.
15 haziran 1826 tarihinde yeniçeri ocağının ortadan kaldırılması olayına, osmanlı kaynaklarınca verilen addır. imparatorluğun genişleme döneminde, osmanlı devletinin kazandığı askeri zaferlerde önemli rol oynayan ocak, duraklama, özellikle gerileme döneminde cepheden kaçıp karargah yağmalayarak ordunun yenilmesine yol açacak; yenilikçilerin kellelerini isteyip evlerini yağmalayarak tüm gerici hareketlere ön ayak olacak; sarayla hükümeti ve esnafla halkı haraca kesecek; hamamlardan kadınlar kaldırıp sokaklarda sefahat alemleri düzenleyecek kadar yozlaşıp bozulacak; askerlikle ulufe almaktan başka bir ilişkisi kalmayacaktı. ikinci mahmut dönemine kadar, kendisine alternatif çeşitli çalışmalar ve askeri sınıflar oluşturulsa da, bu yenilikler yeniçeriler tarafından ortadan kaldırılmış ve fikir babaları da idam edilecekti.
2. mahmut devletin esenliği için ocağın ortadan kaldırılmasına ilişkin planını büyük bir sabırla hazırladı. ocağın azılı zorbaları, ağa hüseyin paşa'nın yeniçeri ağalığı sırasında çeşitli nedenlerle yok edilmiş yada sürgüne gönderilmiş oldukları için, durumun elverişli bir ortama girmesinden yararlanılarak, ulema ve devlet erkanından oluşan bir meclis-i has toplandı. alınan kararla önce "eşkinci" adı verilen yeni bir askeri sınıf oluşturuldu. istanbul'daki askeri mevkilerin komutanlarının desteği alındı. bu gelişmeler üzerine yeniçeriler harekete geçti, babıali'deki harem ve hazine dairesini basıp yağmaladılar. bu olay üzerine padişah taraftarları harekete geçti. sadrazam benderli selim paşa, boğazın rumeli kıyıları muhafızlarının komutanı ağa hüseyin paşa ile anadolu kıyıları muhafızlarının komutanı darendeli izzet paşa askerleriyle istanbul'a geldiler. topkapı sarayına geçen padişah, istanbul halkının savaşa katılmasını sağlamak için sancak-ı şerif'i çıkarttı; padişahın isteği üzerine şeyhülislam ulema sınıfından 3500 kişi ile bu sancağın altında toplandı; topçu, arabacı, humbaracı, kalyoncu ve lağımcı ocakları tam kadrolarıyla yardıma geldiler, süvari topçuları komutanı karacehennem ibrahim ağa toplarıyla birlikte geldi; yeniçerilerden usanmış olan istanbul halkı da imam ve kadıların yönetiminde büyük kitleler halinde akarak sancağın altında toplandı. ulemanın yeniçerilerin katli için ferman vermesi ve halka silah dağıtılması ile, sancak-ı şerif operasyonun merkez üssü olacak olan, sultanahmet camii'ne götürülerek minberin üzerine kondu; savaş artık başlamıştı.
ağa hüseyin ve darendeli izzet paşaların kendi birlikleri ve öteki ocakların askerleriyle birlikte at meydanından, et meydanına doğru iki kol halinde yürüyüşe geçmeleri ile harekat başladı. silahlı halkta tekbir sesleri ile bu birlikleri takip etmekteydi. öncü yeniçeriler kolaylıkla püskürtüldükten sonra, et meydanındaki "yeni odalar" denen kışlaları sarıldı. sonra günün kahramanı ilan edilecek olan karacehennem ibrahim ağa, ilk top atışını başlatarak kışla kapısının bir kanadını yıktı; diğer kanadın da bir askerin şahsi şecaati ile açılmasının ardından karacehennem ibrahim ağa ve tophane cami imamı hacı hafız ahmet efendi askerin başında hemen içeri daldılar. şiddetli bir saldırı sonucu, yeniçerilerin çoğu kılıçtan geçirildi; kışla ateşe verildi; kaçabilen yeniçerilerden 200'ü yakalanarak aynı gün idam edildi. bunu izleye öteki günlerde istanbul'da 10 bin civarında yeniçeri öldürüldü. taşradaki yeniçeriler de eşgüdümlü bir şekilde öldürüldü. 20 bin civarında yeniçerinin öldürüldüğü rivayet edilmektedir.
bu olaydan sonra, yeniçeriler hacı bektaşi veli'yi ocaklarının piri saydıkları için bektaşi tarikatı da yasaklanarak, mensupları sürüldü, tekkelerine diğer tarikatlardan şeyhler atandı.
hayriye mi, şeyriye mi olduğu ile ilgili bir açıklama daha yazacağım bir ara.
(bkz: yeniçerilerin bektaşiliği ve vaka-i şerriye)
2. mahmut devletin esenliği için ocağın ortadan kaldırılmasına ilişkin planını büyük bir sabırla hazırladı. ocağın azılı zorbaları, ağa hüseyin paşa'nın yeniçeri ağalığı sırasında çeşitli nedenlerle yok edilmiş yada sürgüne gönderilmiş oldukları için, durumun elverişli bir ortama girmesinden yararlanılarak, ulema ve devlet erkanından oluşan bir meclis-i has toplandı. alınan kararla önce "eşkinci" adı verilen yeni bir askeri sınıf oluşturuldu. istanbul'daki askeri mevkilerin komutanlarının desteği alındı. bu gelişmeler üzerine yeniçeriler harekete geçti, babıali'deki harem ve hazine dairesini basıp yağmaladılar. bu olay üzerine padişah taraftarları harekete geçti. sadrazam benderli selim paşa, boğazın rumeli kıyıları muhafızlarının komutanı ağa hüseyin paşa ile anadolu kıyıları muhafızlarının komutanı darendeli izzet paşa askerleriyle istanbul'a geldiler. topkapı sarayına geçen padişah, istanbul halkının savaşa katılmasını sağlamak için sancak-ı şerif'i çıkarttı; padişahın isteği üzerine şeyhülislam ulema sınıfından 3500 kişi ile bu sancağın altında toplandı; topçu, arabacı, humbaracı, kalyoncu ve lağımcı ocakları tam kadrolarıyla yardıma geldiler, süvari topçuları komutanı karacehennem ibrahim ağa toplarıyla birlikte geldi; yeniçerilerden usanmış olan istanbul halkı da imam ve kadıların yönetiminde büyük kitleler halinde akarak sancağın altında toplandı. ulemanın yeniçerilerin katli için ferman vermesi ve halka silah dağıtılması ile, sancak-ı şerif operasyonun merkez üssü olacak olan, sultanahmet camii'ne götürülerek minberin üzerine kondu; savaş artık başlamıştı.
ağa hüseyin ve darendeli izzet paşaların kendi birlikleri ve öteki ocakların askerleriyle birlikte at meydanından, et meydanına doğru iki kol halinde yürüyüşe geçmeleri ile harekat başladı. silahlı halkta tekbir sesleri ile bu birlikleri takip etmekteydi. öncü yeniçeriler kolaylıkla püskürtüldükten sonra, et meydanındaki "yeni odalar" denen kışlaları sarıldı. sonra günün kahramanı ilan edilecek olan karacehennem ibrahim ağa, ilk top atışını başlatarak kışla kapısının bir kanadını yıktı; diğer kanadın da bir askerin şahsi şecaati ile açılmasının ardından karacehennem ibrahim ağa ve tophane cami imamı hacı hafız ahmet efendi askerin başında hemen içeri daldılar. şiddetli bir saldırı sonucu, yeniçerilerin çoğu kılıçtan geçirildi; kışla ateşe verildi; kaçabilen yeniçerilerden 200'ü yakalanarak aynı gün idam edildi. bunu izleye öteki günlerde istanbul'da 10 bin civarında yeniçeri öldürüldü. taşradaki yeniçeriler de eşgüdümlü bir şekilde öldürüldü. 20 bin civarında yeniçerinin öldürüldüğü rivayet edilmektedir.
bu olaydan sonra, yeniçeriler hacı bektaşi veli'yi ocaklarının piri saydıkları için bektaşi tarikatı da yasaklanarak, mensupları sürüldü, tekkelerine diğer tarikatlardan şeyhler atandı.
hayriye mi, şeyriye mi olduğu ile ilgili bir açıklama daha yazacağım bir ara.
(bkz: yeniçerilerin bektaşiliği ve vaka-i şerriye)
devamını gör...