1.
27 mayıs 1960 darbesinden bir buçuk yıl sonra kurulan hükümeti sarsan olaylardan birinin başrolü, adalet partisi zonguldak milletvekili. 28 ocak 1962 gecesi, parlamenterlerin lokali durumundaki anadolu kulübü'nde eğlenirken yan masadaki iller bankası genel müdürü selahattin babüroğlu'yla aralarında bir itiş kakış yaşanır. daha taraflar sakinleştirilememişken beşer'in subay karılarına ağır bir küfür ettiği (rivayete göre "subay karılarını s..... etme cemiyeti kurdum" demiş, başka bir kaynaksa "güzel karılarla oturuyorsun nerden buluyorsun bunları" sorusuna "subay karıları kızları onlar" demiş) tüm ankara garnizonlarında yayılır, silahlı subaylar fellik fellik beşer'i aramaya başlar. nuri beşer iki hafta boyunca saklanarak yaşar, en sonunda dokunulmazlığının kaldırılacağı gün meclise gider ve emniyete teslim olur. bir ay sonra ilk kalkışmasını yapacak olan talat aydemir'in en önemli bahanelerinden birinin kahramanı olacaktır...
peki kimdir bu nuri beşer? nuri beşer sendikacı kökenli bir milletvekilidir. 1922'de erzincan eğin'de doğar. fakir bir aileye mensup olan beşer, ilkokul çağlarında geldiği istanbul'da bir karyola fabrikasında 11 yaşında çalışmaya başlar. bir yandan çalışır bir yandan da sultanahmet'teki sanat okulunu bitirir. henüz 17 yaşında mke'de tesviyeci olarak işe girer. askerlik dahil yedi yıl mke'de çalıştıktan sonra da 1946'da haliç tersanesine transfer olur.
nuri ustanın haliç tersanesinde iş başı yaptığı dönemde artık demokrat parti kurulmuş, "yeter söz milletindir" sloganıyla seçimlere gitmektedir. seçmen zaten tek partiden, 2. dünya savaşı'nın hayata yansıması olan kıtlık ve baskıdan bıkmıştır. ancak nuri beşer'e göre yeni partinin o yıllarda en tanınan ismi olan celal bayar'ın başbakanlığında 3008 sayılı iş kanunu'nun çıkması da onu proletarya arasında popüler biri yapmaktadır. o yıllarda kit'lerde bile koşullar oldukça kötüdür:
...bu dönemde işyerlerinde çok katı bir hiyerarşi vardı. en üstte memurlar, altında ustabaşları ve en altta "amele" bulunurdu. ustabaşı hükümdar gibiydi. 3008 sayılı iş yasası vardı, ancak ikinci dünya savaşı nedeniyle uygulanmıyordu. dp kurulduğu andaysa partinin iktidar olacağı belliydi, sadece işçilerin yüzde 85'i demokrat partiliydi, birçok ocak başkanı da işçiydi. abdullah baştürk bile dp'de ocak başkanlığı yaptı...
nitekim nuri beşer de demokrat parti'nin nişantaşı mahalle ocağının kurucuları arasında yer alır. partide samatya bucak başkanlığına (o yıllarda bucaklar ve köy-mahallelerde ocaklar, partilerin ilçe altı örgütlenmeleri oluyor) kadar yükselir.
proletarya, hem değişiklik isteği hem de grev ve sendika haklarını tanıyacağı vaatleri üzerine dp'ye oy vermeyi uzun yıllar sürdürecek, 1959'da ismet inönü'nün konvoyuna topkapı'da saldıran güruh arasında da pek çok paşabahçe şişecam veya beykoz kundura fabrikalarında çalışan işçiler olacaktır. grev hakkı 1961'e kadar tanınmaz gerçi, ancak daha dp iktidara gelmeden chp hükümeti sendika hakkını verir, sendikalar örgütlenmeye başlar. önce her işyeri ayrı ayrı sendikalaşır, sonra tekel, denizcilik bankası, şeker endüstrisi, sümerbank fabrikaları gibi birden fazla fabrikaya sahip işyerleri sendika federasyonları kurar, 1953'teyse ülkemizin ilk ve müesses nizamla en yakın sendikalar konfederasyonu, darbelerde disk yasaklanırken o darbe danışma meclislerinde temsil edilmiş türk-iş kurulur. 1948'de liman-dok işçileri sendikasının (dok gemi iş), 1951'de istanbul sendikalar birliği'nin kurucuları arasında yer alan nuri beşer bu süreçlere de katılır. 1957'de de türk-iş genel başkanlığına seçilir. şüphesiz politik kimliği bu göreve gelmesinde etkili olmuştur, zira seçimlerde aday olamasa da aday adayı olmuş, ayrıca dp mitinglerinde konuşmalar yapmıştır. ancak türk-iş genel başkanlığı sırasında menderes'le tartışmaları da olur. yine de 27 mayıs'a zemin hazırlayan 28 nisan 1960 olayları esnasında menderes'e "memleket meseleleri sokakta çözülemez, bu konuda size duyulan tepkiyi tasvip etmiyorum" gibi bir telgraf çektiğinin duyulması üzerine, ihtilali müteakiben türk-iş kendisini ihraç eder.
1961 ekiminde, artık menderes'lerin idam edildiği ve seçimlere gidileceği bir dönemde nuri başkanı (zira artık nuri usta değil, profesyonel bir sendikacıdır) adalet partisi kurucuları arsında görürüz. o yıllarda henüz ecevit'in kalesi olmamış, ereğlili politikacı kemal anadol'a göre ap il merkezinde "demokratların kalesidir" yazan zonguldak'tan aday olur, meclise girer. seçimlere göre birinci parti chp'dir, ancak 27 mayıs'a karşı tepkileri ustaca kullanan ve kendilerini dp'nin varisi olarak tanıtan yeni türkiye partisi ve adalet partisi oldukça güçlü bir şekilde meclise girmiştir. hassas dengeler üzerinde, intikam isteyen adalet partisi'yle darbeden sorumlu tutulan chp koalisyonu kurar. üç buçuk ay sonra da ilk paragrafta anlattığımız olay patlar.
kimse kurtaramadı beni, bana selam vermeye korktular. 14 gün ankara'da her gece bir ev değiştirdim, 14. gün meclise gittim, savunmamı yaptım ve merkez cezaevine teslim oldum...
diye mehmet ali birand'a olayı anlatan beşer, bir yıl hapis ve 4 ay tatvan'da sürgünle cezalandırılır. cezasını bitirdikten sonra siyasete dönemez, zira partisi bile ona sahip çıkamayacaktır. eski sendikası liman-dok iş kendisine sahip çıkar, müşavir olarak işe alır. 1963 yılında pendik'te bindiği taksinin üstüne bir cemse biner. tüm kemikleri kırık da olsa mucize eseri hayatta kalan, aylarca tedavi gören nuri beşer askeriyeyi mahkemeye vererek tazminat kazanır, tazminatıyla evinin kooperatif taksitlerini peşinen öder.
2013'te sessiz sedasız vefat eden nuri beşer, 1989'da türkiye'nin en önemli işçi sendika uzmanlarından, odtü iktisat bölümünde yarı zamanlı öğretim üyesi yıldırım koç'a konuşmuş, yıldırım hoca da beşer'le evinde yaptığı röportajı hem youtube'a koymuş hem de buradan aldığı notları "türk-iş tarihinden portreler" çalışmasında kullanmıştır. işbu girdide de genel olarak bu kaynaklardan ve 32. gün kapsamında yapılan ünlü "12 mart: ihtilalin pençesinde demokrasi" belgeselinden faydalanılmıştır.
peki kimdir bu nuri beşer? nuri beşer sendikacı kökenli bir milletvekilidir. 1922'de erzincan eğin'de doğar. fakir bir aileye mensup olan beşer, ilkokul çağlarında geldiği istanbul'da bir karyola fabrikasında 11 yaşında çalışmaya başlar. bir yandan çalışır bir yandan da sultanahmet'teki sanat okulunu bitirir. henüz 17 yaşında mke'de tesviyeci olarak işe girer. askerlik dahil yedi yıl mke'de çalıştıktan sonra da 1946'da haliç tersanesine transfer olur.
nuri ustanın haliç tersanesinde iş başı yaptığı dönemde artık demokrat parti kurulmuş, "yeter söz milletindir" sloganıyla seçimlere gitmektedir. seçmen zaten tek partiden, 2. dünya savaşı'nın hayata yansıması olan kıtlık ve baskıdan bıkmıştır. ancak nuri beşer'e göre yeni partinin o yıllarda en tanınan ismi olan celal bayar'ın başbakanlığında 3008 sayılı iş kanunu'nun çıkması da onu proletarya arasında popüler biri yapmaktadır. o yıllarda kit'lerde bile koşullar oldukça kötüdür:
...bu dönemde işyerlerinde çok katı bir hiyerarşi vardı. en üstte memurlar, altında ustabaşları ve en altta "amele" bulunurdu. ustabaşı hükümdar gibiydi. 3008 sayılı iş yasası vardı, ancak ikinci dünya savaşı nedeniyle uygulanmıyordu. dp kurulduğu andaysa partinin iktidar olacağı belliydi, sadece işçilerin yüzde 85'i demokrat partiliydi, birçok ocak başkanı da işçiydi. abdullah baştürk bile dp'de ocak başkanlığı yaptı...
nitekim nuri beşer de demokrat parti'nin nişantaşı mahalle ocağının kurucuları arasında yer alır. partide samatya bucak başkanlığına (o yıllarda bucaklar ve köy-mahallelerde ocaklar, partilerin ilçe altı örgütlenmeleri oluyor) kadar yükselir.
proletarya, hem değişiklik isteği hem de grev ve sendika haklarını tanıyacağı vaatleri üzerine dp'ye oy vermeyi uzun yıllar sürdürecek, 1959'da ismet inönü'nün konvoyuna topkapı'da saldıran güruh arasında da pek çok paşabahçe şişecam veya beykoz kundura fabrikalarında çalışan işçiler olacaktır. grev hakkı 1961'e kadar tanınmaz gerçi, ancak daha dp iktidara gelmeden chp hükümeti sendika hakkını verir, sendikalar örgütlenmeye başlar. önce her işyeri ayrı ayrı sendikalaşır, sonra tekel, denizcilik bankası, şeker endüstrisi, sümerbank fabrikaları gibi birden fazla fabrikaya sahip işyerleri sendika federasyonları kurar, 1953'teyse ülkemizin ilk ve müesses nizamla en yakın sendikalar konfederasyonu, darbelerde disk yasaklanırken o darbe danışma meclislerinde temsil edilmiş türk-iş kurulur. 1948'de liman-dok işçileri sendikasının (dok gemi iş), 1951'de istanbul sendikalar birliği'nin kurucuları arasında yer alan nuri beşer bu süreçlere de katılır. 1957'de de türk-iş genel başkanlığına seçilir. şüphesiz politik kimliği bu göreve gelmesinde etkili olmuştur, zira seçimlerde aday olamasa da aday adayı olmuş, ayrıca dp mitinglerinde konuşmalar yapmıştır. ancak türk-iş genel başkanlığı sırasında menderes'le tartışmaları da olur. yine de 27 mayıs'a zemin hazırlayan 28 nisan 1960 olayları esnasında menderes'e "memleket meseleleri sokakta çözülemez, bu konuda size duyulan tepkiyi tasvip etmiyorum" gibi bir telgraf çektiğinin duyulması üzerine, ihtilali müteakiben türk-iş kendisini ihraç eder.
1961 ekiminde, artık menderes'lerin idam edildiği ve seçimlere gidileceği bir dönemde nuri başkanı (zira artık nuri usta değil, profesyonel bir sendikacıdır) adalet partisi kurucuları arsında görürüz. o yıllarda henüz ecevit'in kalesi olmamış, ereğlili politikacı kemal anadol'a göre ap il merkezinde "demokratların kalesidir" yazan zonguldak'tan aday olur, meclise girer. seçimlere göre birinci parti chp'dir, ancak 27 mayıs'a karşı tepkileri ustaca kullanan ve kendilerini dp'nin varisi olarak tanıtan yeni türkiye partisi ve adalet partisi oldukça güçlü bir şekilde meclise girmiştir. hassas dengeler üzerinde, intikam isteyen adalet partisi'yle darbeden sorumlu tutulan chp koalisyonu kurar. üç buçuk ay sonra da ilk paragrafta anlattığımız olay patlar.
kimse kurtaramadı beni, bana selam vermeye korktular. 14 gün ankara'da her gece bir ev değiştirdim, 14. gün meclise gittim, savunmamı yaptım ve merkez cezaevine teslim oldum...
2013'te sessiz sedasız vefat eden nuri beşer, 1989'da türkiye'nin en önemli işçi sendika uzmanlarından, odtü iktisat bölümünde yarı zamanlı öğretim üyesi yıldırım koç'a konuşmuş, yıldırım hoca da beşer'le evinde yaptığı röportajı hem youtube'a koymuş hem de buradan aldığı notları "türk-iş tarihinden portreler" çalışmasında kullanmıştır. işbu girdide de genel olarak bu kaynaklardan ve 32. gün kapsamında yapılan ünlü "12 mart: ihtilalin pençesinde demokrasi" belgeselinden faydalanılmıştır.
devamını gör...