ezoterizm

ezoterizm, bir konudaki derin bilgilerin ve sırların yalnızca onları anlayabilecek yetenek ve bilgide olanlara, bir üstat tarafından inisiyasyon (erginlenme) yoluyla aktarıldığı bir öğreti sistemidir.

ezoterizm bir din ya da inanç sistemi değildir.

ezoterik (ezoterizme dair olan) sıfatı bir topluluğu, bir yöntemi, bir yazıyı ya da bir öğretiyi niteleyebilir.

ezoterizm kelimesinin, grekçe iç, içsel, dışa kapalı anlamlarına gelen esoterikos ya da içsel olan, gizli olan anlamına gelen eisotheo sözcüğünden türetildiği düşünülüyor.

kelimenin karşılığı arapçada bâtıniye, fransızcada esotérisme, ingilizcede esoterism ya da esotericism ve türkçede içrekçiliktir.

ezoterizm kelimesinin karşıt anlamlısı, egzoterizm ya da eksoterizmdir.

egzoterizmin kelimesi ise; dışsal, genel ve herkesin olabilen anlamlarına gelmektedir.

gizemcilik ezoterik kabul edilirken dinler genellikle egzoterik kabul edilir.

ezoterik öğretiler, egzoterik öğretiler gibi herkes tarafından bilinmez. tam tersi, belirli kişilerin çeşitli aşamalardan geçerek bilmeye hak kazandığı öğretilerdir.
öğretinin aktarılacağı kişiler özenle seçilir, bir eğitim sürecinin ardından inisiyasyon yöntemiyle topluluğa kabul edilirler.
öğretiler, inisiyasyon yöntemiyle bir dereceler ve unvanlar sistemi içinde aktarılır.
öğretiler simgeler, alegoriler ve özdeyişler içerir.

ezoterizme ve ezoterik nitelemesine, ilk olarak antik dönemlerde yazılan eserlerde rastlanmaktadır.
kavram ilk olarak, samasota von lukian’ın m.s. 2. yüzyılda yazdığı ve aristoteles felsefesini ezoterik ve egzoterik olarak ele aldığı hicivsel eserde görülmüştür.
ilerleyen zamanlarda yine yakın anlamlarda bazı yazar ve filozoflar tarafından kullanılmaya devam edilmiştir.
1828 yılında, jacques matter’ın antik çağ gnostizmi üzerine yazdığı eserde geçmesinin yanı sıra 1852’de yayımlanan fransızca bir sözlükte içrek bilgi açıklamasıyla yer almaktadır.

sonraki yıllarda ise, ezoterime eserlerinde yer veren çeşitli yazar ve araştırmacılar kavrama birbirinden farklı tanımlar getirmişlerdir.

bunları genel olarak gruplamak gerekirse; ilki, din bilimiyle ilgilidir. dinin herkes tarafından bilinen yanına değil, daha derin, içrek sırlarına işaret eder.

ikincisi ise, birbiriyle benzerlikler gösteren ve tarihsel anlamda birbiriyle bağlantılı belirli akımların ezoterizm içinde değerlendirilmesidir: hermetizm, simyacılık, kabala, teozofi, gnostizm vb.

buna göre, ezoterizm tarihi antik çağdan başlayarak çağlara ayrılarak incelenir.

salt bilimsel: doğal ve evrensel gerçeklerle ve bunların yasalarıyla ilgilenir.

salt dinsel-törensel: dinlerin akla uymayan yönleri ayıklandıktan sonra tanrı buyruklarının içsel anlamları araştırılır. gizemciliğe yakındır. akıl yoluyla ve deneylerle ulaşılan bilgilerin ötesinde sezgilerle elde edilen bilgilere odaklanır.

salt sanatsal: bireyler arasındaki iletişimin gelişmesinde öznelliği öne alarak duyumsal algılamayı geliştirmeyi öngörür.

ezoterizmi yalnızca bazı gerçekliklerin bilmeyen fakat gerekli olgunluğa ulaşanlara aktarılması olarak değerlendirmek hatalı olacaktır.

ezoterizm, bilgiyi geliştirmek, derinleştirmek, yenilemek ve genişletmek için topluluk üyelerinin uyumlu bir şekilde iletişim kurmasını da amaçlar.

ezoterik bilgileri öğrenmeye başlayan kişi, bilgileri sadece kendisi için öğrenmez. aynı zamanda bu bilgileri birleştirir, geliştirir, olgunlaştırır ve başkalarına aktarır.

birbiriyle ortak yönleri olsa da; türkçede gizli ilimler ya da gizcilik olarak geçen ve simyacılığı, astrolojiyi ve büyüyü içeren okültizm, gizemcilik olarak çevrilebileceğimiz mistisizm, teozofi, spiritüalizm ve parapsikoloji gibi kavramlar ezoterizmle aynı anlama gelmemektedir.

özetle…
ezoterik öğreti sistemleri, insanların doğa yasaları, evrenin gerçekliği ve yaşamın gerçeklikleri üzerine düşünmeye başlamalarıyla ortaya çıkmıştır.

ezoterik sistemlerde, ulaşılan gerçeklerin çok az insan tarafından anlaşıldığına ya da algılandığına inanılır. bu yüzden ancak belirli bir seviyeye gelen kişilere aktarılabilirler. bu yüzden, ezoterik topluluklar kapalı bir yapıya sahiptir.