1.
tanım: metal eserler üzerinde görülen bakır korozyon ürünleridir.
1-bakır oksit ve hidroksitler
1.1:küprit en sık rastlanan mineraldir. camlara renk vermek için de kullanılır. koyu kırmızı- turuncu kırmızı renklerde bulunur. suda çözülemezler, kübik olarak kristalleşirler ve doğadaki mineral halleri ile korozyon halleri aynıdır. küpritin oluşumu üretim sırasında meydana gelebilir. çünkü döküm sırasında bakır hem oksijene hem de hidrojene maruz kalır. döküm sırasında ahşap borular eklenmesi hem deoksidasyonu sağlar hem de döküm borularına ihtiyacı ortada kaldırır. oksidasyona neden olabilecek organik malzemenin mineral ya da eriyikte bulunması da küprit oluşturabilir.
1.2 tenorit açık havaya maruz kalan her eser eninde sonunda tenorit üretir. mısırlılar tenorit oluşumunu heykellerin göz rengini yeşile çevirmek için kullanıyorlardı. bunu için 400- 6000c ısı gerekmektedir.
doğal bir patina olarak nadir bulunur. eser patina içinde görülürse bu eserin gömülmeden önce yandığına işaret eder. su altından çıkan 2 örnekte görülmüş. biri denizde yanmış ve batmış bir geminin çivilerinde ( rapid) diğeri ise batavia da bir top da.
1.3 serpentinit: çok nadiren stabil mineral halde bulunur. amorf yapıda az kristalleşmiş katı ya da jelimsi su yeşili renktedir. su altından çıkan bakırlarda görülebilir. bir kere kurutulduğunda bu tabaka akaganite dönüşür.oluşumun basit bir bakır karbonat olma olasılığı daha yüksek.
2-bakır karbonatlar
2.1 malahit: sadece bakır cevheri olarak değil sır ve camlar için pigment olarak da kullanılmıştır. bu yüzden önemlidir. bir ticaret malzemesi olarak ortaya çıktıktan sonra boncuk yapımında kullanıldı. iyi kalitede bir mineral olduğu için tek başına antik kültürlerde kullanıldı. doğal halde diğer minerallerle birlikte bulunur.
2.2 azurit: malahitten daha nadir bir korozyondur. mavi renk üretiminde kullanılır.
malahit ve küprit ile aynı ortamda bulunabilir. hem malahit hem de azurit su ile temas eden bakırda korozyon olarak oluşur. malahit daha stabildir. sulu ortamda karbondioksitin eksikliğinde malahite dönüşebilir. alkali ortamda ve sıcaklık yüksek iken bu durum daha olasıdır.
bir patina oluşturması nadirdir. mikroskop altında mavi renkte belirgin kenarları olan açısal yapılar olarak görülürler. azuritin en önemli kullanımı pigment olaraktır. orta çağ’dan itibaren avrupa’daki en önemli pigmenttir. ultramarin için kullanılır. en önemli kaynağı ise macaristan’dır. maya kültüründe duvar resimlerinde kullanılmıştır.
2.3 kalkonatronit: en çok bilinen sodyum bakır karbonattır. ingiltere’den bir zırhta onarım sonrası korozyon olarak görülmüş. bütün onarım yapılmış yüzey kalkonotronite dönüşmüş.
sulu ortamlarda belirlenmiş olmasa da koruma onarım sonrası oluşabilir. örneğin getty müzesinde bakır ile alaşımlanmış gümüş bir eserde narım sonrası yeşil lekeler oluşmaya başlamış. analizler sonucu bunların kalkonatronit olduğu ortaya çıkmış.
3 bakır kloritler stabilizasyonu en zor olan gruptur. bakır kloritlerin varlığında eserde uzun vadeli sorunlar ortaya çıkar. agresif bir korozyon türü olan ’bronz kanseri’ kloritler nedeniyle oluşur. nantokit, atakamit ve paratakamit en çok karşılaşılan türleridir.
3.1 atakamit: en sık rastlanan bakır trihidroklirittir. pigment olarak kullanımı 1800 de başlamıştır. zümrüt yeşilden siyahımsı yeşile giden bir rengi vardır. mısır ve mezepotamya’daki pek çok bakırda görülür. bütün yüzeyi kaplamaz, bölgesel olarak yamalar şeklinde bulunur. yapay patinasını oluşturmak için sodyum klorit ya da dilüe hidroklorik asit kullanılır. fakat bu amatakamit doğrudan metal yüzeye temas ettiğinden ve bütün yüzeyi kaplamadığından tercih edilmez.
3.2 paratakamit: pudramsı açık yeşil renklidir. nantokitin bozulması sonucu oluşan ikincil bir korozyon ürünüdür. iyi kristalleşmiş biçimde bulunması çok nadirdir. özellikle metal üretiminde eklenen çinkonun bozulmasıyla ortaya çıkar.
3.3 natokit: açık yeşil kübik biçimde oluşan bir mineraldir. bakır alaşımlarında grimsi açık yeşil, mumsu ve saydam bir görüntü oluşturur. tırnakla kolaylıkla kaldırılabilir.
4 bakır sülfatlar :bakır sülfatlar açık havaya uzun süre maruz kalan eserlerde görülür. en çok bilineni brokhantittir. en stabil sülfat olduğu için önemli olan diğer bir bakır sülfat olan antlerit ile birleşimidir.
5-bakır fosfatlar sadece kurak ve kemikler ile birlikte yapılmış gömü ortamlarında görülürler. en bilinen bakır fosfat turkuazdır. pigment ve takı olarak kullanılmıştır.
6-bakır sülfitler oksijence zengin sualtı ortamında, müzelerdeki olumsuz depolama koşullarında ortaya çıkarlar. bronz çağ’ında demirleri dekore etmek için kullanılan niello bir bakır sülfittir.
kaynak: ders notlarımdır.
1-bakır oksit ve hidroksitler
1.1:küprit en sık rastlanan mineraldir. camlara renk vermek için de kullanılır. koyu kırmızı- turuncu kırmızı renklerde bulunur. suda çözülemezler, kübik olarak kristalleşirler ve doğadaki mineral halleri ile korozyon halleri aynıdır. küpritin oluşumu üretim sırasında meydana gelebilir. çünkü döküm sırasında bakır hem oksijene hem de hidrojene maruz kalır. döküm sırasında ahşap borular eklenmesi hem deoksidasyonu sağlar hem de döküm borularına ihtiyacı ortada kaldırır. oksidasyona neden olabilecek organik malzemenin mineral ya da eriyikte bulunması da küprit oluşturabilir.
1.2 tenorit açık havaya maruz kalan her eser eninde sonunda tenorit üretir. mısırlılar tenorit oluşumunu heykellerin göz rengini yeşile çevirmek için kullanıyorlardı. bunu için 400- 6000c ısı gerekmektedir.
doğal bir patina olarak nadir bulunur. eser patina içinde görülürse bu eserin gömülmeden önce yandığına işaret eder. su altından çıkan 2 örnekte görülmüş. biri denizde yanmış ve batmış bir geminin çivilerinde ( rapid) diğeri ise batavia da bir top da.
1.3 serpentinit: çok nadiren stabil mineral halde bulunur. amorf yapıda az kristalleşmiş katı ya da jelimsi su yeşili renktedir. su altından çıkan bakırlarda görülebilir. bir kere kurutulduğunda bu tabaka akaganite dönüşür.oluşumun basit bir bakır karbonat olma olasılığı daha yüksek.
2-bakır karbonatlar
2.1 malahit: sadece bakır cevheri olarak değil sır ve camlar için pigment olarak da kullanılmıştır. bu yüzden önemlidir. bir ticaret malzemesi olarak ortaya çıktıktan sonra boncuk yapımında kullanıldı. iyi kalitede bir mineral olduğu için tek başına antik kültürlerde kullanıldı. doğal halde diğer minerallerle birlikte bulunur.
2.2 azurit: malahitten daha nadir bir korozyondur. mavi renk üretiminde kullanılır.
malahit ve küprit ile aynı ortamda bulunabilir. hem malahit hem de azurit su ile temas eden bakırda korozyon olarak oluşur. malahit daha stabildir. sulu ortamda karbondioksitin eksikliğinde malahite dönüşebilir. alkali ortamda ve sıcaklık yüksek iken bu durum daha olasıdır.
bir patina oluşturması nadirdir. mikroskop altında mavi renkte belirgin kenarları olan açısal yapılar olarak görülürler. azuritin en önemli kullanımı pigment olaraktır. orta çağ’dan itibaren avrupa’daki en önemli pigmenttir. ultramarin için kullanılır. en önemli kaynağı ise macaristan’dır. maya kültüründe duvar resimlerinde kullanılmıştır.
2.3 kalkonatronit: en çok bilinen sodyum bakır karbonattır. ingiltere’den bir zırhta onarım sonrası korozyon olarak görülmüş. bütün onarım yapılmış yüzey kalkonotronite dönüşmüş.
sulu ortamlarda belirlenmiş olmasa da koruma onarım sonrası oluşabilir. örneğin getty müzesinde bakır ile alaşımlanmış gümüş bir eserde narım sonrası yeşil lekeler oluşmaya başlamış. analizler sonucu bunların kalkonatronit olduğu ortaya çıkmış.
3 bakır kloritler stabilizasyonu en zor olan gruptur. bakır kloritlerin varlığında eserde uzun vadeli sorunlar ortaya çıkar. agresif bir korozyon türü olan ’bronz kanseri’ kloritler nedeniyle oluşur. nantokit, atakamit ve paratakamit en çok karşılaşılan türleridir.
3.1 atakamit: en sık rastlanan bakır trihidroklirittir. pigment olarak kullanımı 1800 de başlamıştır. zümrüt yeşilden siyahımsı yeşile giden bir rengi vardır. mısır ve mezepotamya’daki pek çok bakırda görülür. bütün yüzeyi kaplamaz, bölgesel olarak yamalar şeklinde bulunur. yapay patinasını oluşturmak için sodyum klorit ya da dilüe hidroklorik asit kullanılır. fakat bu amatakamit doğrudan metal yüzeye temas ettiğinden ve bütün yüzeyi kaplamadığından tercih edilmez.
3.2 paratakamit: pudramsı açık yeşil renklidir. nantokitin bozulması sonucu oluşan ikincil bir korozyon ürünüdür. iyi kristalleşmiş biçimde bulunması çok nadirdir. özellikle metal üretiminde eklenen çinkonun bozulmasıyla ortaya çıkar.
3.3 natokit: açık yeşil kübik biçimde oluşan bir mineraldir. bakır alaşımlarında grimsi açık yeşil, mumsu ve saydam bir görüntü oluşturur. tırnakla kolaylıkla kaldırılabilir.
4 bakır sülfatlar :bakır sülfatlar açık havaya uzun süre maruz kalan eserlerde görülür. en çok bilineni brokhantittir. en stabil sülfat olduğu için önemli olan diğer bir bakır sülfat olan antlerit ile birleşimidir.
5-bakır fosfatlar sadece kurak ve kemikler ile birlikte yapılmış gömü ortamlarında görülürler. en bilinen bakır fosfat turkuazdır. pigment ve takı olarak kullanılmıştır.
6-bakır sülfitler oksijence zengin sualtı ortamında, müzelerdeki olumsuz depolama koşullarında ortaya çıkarlar. bronz çağ’ında demirleri dekore etmek için kullanılan niello bir bakır sülfittir.
kaynak: ders notlarımdır.
devamını gör...